سرنوشت نامعلوم زباله‌های روستایی
همدان‌نامه وضعیت مدیریت پسماند روستایی را بررسی می‌کند
به گفته مسئولان، زباله‌ها دست نخورده به سایت پسماند همدان نمی‌روند. اگر زباله‌ها دست‌نخورده تحویل مجموعه شهرداری شود، انتفاعی برای مجموعه شهرداری خواهد داشت، اما در شهر همدان، افرادی زباله‌ها را می‌گردند و هر آن‌چه در آن ارزشمند است را برمی‌دارند و زباله را تفکیک می‌کنند و به نوعی تفاله باقی می‌ماند که هیچ‌گونه ارزش پردازشی برای مجموعه شهرداری ندارد.
همدان‌نامه: علاوه بر مدیریت پسماند شهری، مدیریت پسماند روستایی نیز در همدان معضل بزرگی است. خیلی از دهیاران برای تحویل پسماند خود به سایت دفن زباله مجبور به پرداخت هزینه هستند و در خیلی از روستاها نیز، پسماندها در زمین‌های اطراف رها می‌شوند. همدان‌نامه در پرونده ویژه خود به این موضوع پرداخته است.
*هزینه‌سازی پسماند بی‌ارزش برای همدان
*مسئولان از مدیریت پسماند در همدان می‌گویند
*مهرداد نهاوندچی
*دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی محیط زیست
در تمام دنیا پسماند به عنوان طلای کثیف شناخته می‌شود. در ارزشمند بودن پسماند شکی وجود ندارد، به طوری که در کشورهای پیشرفته دنیا خرید و فروش پسماند انجام می‌شود، اما مسئله‌ای که در کشور ایران و به طبع در استان و شهر همدان وجود دارد، بی‌توجهی به این مقوله ارزشمند است. هنوز تفکیک از مبدا، فرسنگ‌ها با ایده‌آل فاصله دارد. اگرچه بهای خدمات پسماند از شهروندان و دهیاری‌ها اخذ می‌شود، اما مدیریت شهری هنوز نتوانسته مدیریت بهتری اعمال کند تا دست مافیا قطع شود و درآمد کلانی در اختیار مدیریت شهری قرار بگیرد. آموزش و ایجاد زیرساخت (سخت‌افزار) الکترونیکی برای ایجاد نرم‌افزار، ساخت اپلیکیشن و هوشمندسازی می‌تواند تا حدود زیادی واسطه‌ها را حذف کند. در مورد مدیریت پسماند، مشکلات آن و تعرفه‌های بهای خدمات پسماند با «مجید زمانی»، معاون برنامه‌ریزی و امور عمرانی فرمانداری همدان، «بابک مهدی آزاد»، رئیس پسماند شهرداری همدان، «مجید شعبانلو»، رئیس محیط زیست شهرستان همدان به گفت‌و‌گو نشستیم که مشروح آن در این گزارش آورده شده است.
مدیریت پسماند همدان؛ شمالی و جنوبی
«رضا زمانی» معاون برنامه‌ریزی و امور عمرانی فرمانداری همدان در مورد مدیریت پسماند شهر همدان توضیح می‌دهد: پسماند استان همدان به دو ناحیه شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم شده است. به منظور مدیریت پسماند قرار شده دو سایت پسماند متمرکز در این دو نواحی ایجاد شود؛ یکی در شهر همدان به عنوان سایت پسماند مرکزی و دیگری در شهر ملایر است که زباله‌های شهرهای جنوبی استان بر اساس این طرح باید تحویل سایت ملایر شوند. شهر مرکزی و شهرهای شمالی استان هم زباله‌های خود را به سایت اصلی همدان تحویل می‌دهند. بحثی که با مدیریت پسماند و محیط زیستی وجود دارد، این‌که ما همه نقاط را آلوده نکنیم و هر شهری برای خودش یک سایت پسماند درست نکند، که اگر چنین باشد هم هزینه‌بر است، هم آلودگی محیط زیستی ایجاد می‌شود. مصوباتی بوده که در کارگروه‌های استانی پسماند مصوب شده و بر اساس این مصوبه، شهرهای کوچک در شهرستان همدان مانند جورقان و مریانج و سایر شهرهای کوچک بخش شمالی استان، پسماند خود را به سایت پسماند همدان تحویل می‌دهند.
وی می‌افزاید: دهیاری‌ها بر اساس عقد همکاری با مجموعه شهرداری همدان مدیریت پسماند را انجام می‌دهند. بر اساس قانون وضع تعرفه عوارض تبصره ۱ ماده ۵۰ قانون مالیات بر اساس ارزش افزوده، اختیار را به شهرداری و شورای شهر داده است که عوارضی که در قانون مالیات بر ارزش افزوده تصمیم‌گیری نشده، عوارض وضع کند. این‌ها در قالب عوارض و بهای خدمات، مصوبات در این زمینه دارند که با پیشنهاد شهرداری در شورای اسلامی شهر مصوب می‌شود و بعد از تصویب در هیئت انطباق اجرایی می‌شود. یکی از مواردی که در شهرداری و شورای اسلامی شهر همدان مصوب شده، این است که بهای زباله‌ای را که دارد از شهرهای دیگر شامل شهرستان‌های دیگر یا شهرهای خود همدان، تحویل می‌گیرد، دریافت کند. شهرداری هم اعلام کرده که هزینه دفع، بیشتر از میزان دریافتی بهای خدمات پسماند شهرها و دهیاری‌هاست و این دریافتی کفاف همه هزینه‌ها را نمی‌دهد. برای این‌که هماهنگی به وجود آید، دفتر امور شهری استانداری و معاون وقت عمرانی استانداری هم ورود پیدا کرد و رقمی مصوب کرد که این رقم برای کل استان یکپارچه باشد.
زباله‌گردهای سازماندهی‌شده
این مقام مسئول درباره سوددهی پسماند روستایی این چنین بیان می‌کند: مشکلی که داریم، این است که زباله‌ها دست نخورده به سایت پسماند همدان نمی‌روند. اگر زباله‌ها دست‌نخورده تحویل مجموعه شهرداری شود، انتفاعی برای مجموعه شهرداری خواهد داشت، اما در شهر همدان، افرادی زباله‌ها را می‌گردند و هر آن‌چه در آن ارزشمند است را برمی‌دارند و زباله را تفکیک می‌کنند و به نوعی تفاله باقی می‌ماند که هیچ‌گونه ارزش پردازشی برای مجموعه شهرداری ندارد. اگر ما بتوانیم در مجموعه شهرداری‌ها، بحث زباله‌گردی را از سیستم حذف کنیم، هم به لحاظ مدیریت اجتماعی، سیما و منظر سود دارد، هم تبعاتی که دارد و بهره‌برداری‌های سوئی که دارد، حذف می‌شود.
نقش فرمانداری، هماهنگ‌کننده است
معاون برنامه‌ریزی و امور عمرانی فرمانداری همدان درباره نقش فرمانداری در مدیریت پسماند توضیح می‌دهد: کارگروه‌های پسماند در فرمانداری برگزار می‌شود و فرمانداری نقش هماهنگی را در بین دستگاه‌های اجرایی دارد. در بحث پسماند پنج، شش دستگاه مسئولیت مستقیم دارند و بر مبنای آن فرمانداری، کارگروه‌ها را تشکیل می‌دهد. بر اساس قانون، دستگاه ها مکلف هستند وظایفشان را انجام دهند.
زمانی درباره متولی تخلفات پسماند، اعم از تخلیه نخاله ساختمانی در جاده‌ها و طبیعت محدوده و اطراف شهر، چنین می‌گوید: در مورد تخلفات چند بحث داریم؛ اول این‌که ما در کارگروه‌ها به صورت کامل فقط دنبال ارجاع به دستگاه قضایی نباشیم. متولی تخلفات این‌چنینی دستگاه قضایی است؛ یعنی باید آن دستگاه مربوطه یعنی اداره محیط زیست یا اداره راهداری یا جهاد کشاورزی از آن شخصی که نخاله را تخلیه می‌کند، اعلام جرم بکند، به دستگاه قضائی اسناد قضایی ارائه بدهد و در آن دستگاه، قانون به تناسب جرم برخورد قانونی و جرم انگاری انجام شود. منتهی ما بحثی که در کارگروه پسماند داریم، این است که ما بیاییم مدیریت پسماند را انجام بدهیم و راه‌حل هم پیشنهاد دادیم، که کامیون‌هایی که در بخش حمل نخاله‌ها در سطح شهر کار می‌کنند، در مجموعه شهرداری همدان و سازمان حمل و نقل بار و مسافر شهرداری همدان، ساماندهی و کدگذاری شوند. برخورد ابتدائی در آن سازمان انجام شود و بعد به دستگاه قضائی معرفی شوند.
نقاط مشخص برای نخاله‌های ساختمانی
«بابک مهدی آزاد» رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری همدان، درباره نخاله‌های ساختمانی و تخلفات ناشی از آن این‌گونه توضیح می‌دهد: تخلیه نخاله‌های ساختمانی جرم‌انگاری شده و در صورت تخلیه خارج از نقاط تعیین شده، متخلف به مراجع قضایی معرفی می‌شود. البته با شهرداری صحبت‌هایی شده که جایگاهی برای نخاله‌های ساختمانی و جایگاهی هم برای تخلیه نخاله‌های عادی اختصاص پیدا کند. وقتی این جایگاه‌ها به شهروندان معرفی شود، شهروندان اگر تخلیه‌ای داشته باشند، موظف هستند در این دو جایگاه تخلیه داشته باشند و در اماکنی دیگر نمی‌توانند تخلیه‌ای صورت بدهند. نخاله‌های ساختمانی ارزش چندانی برای بازیافت ندارند و عملا خاک در ساخت‌وساز‌های امروزی نقشی ندارد، مگر در پر کردن فونداسیون که آن هم رقم جزئی است. مناطقی هستند که خاک نباتی خوبی دارند که ما اصلا اجازه نمی‌دهیم در سایت تخلیه شود، ما آن را یک جا دپو می‌زنیم، کسانی که نیاز دارند، به آن‌جا می‌آیند و آن را برای استفاده مجدد می‌برند.
رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری همدان درباره مدیریت پسماند روستاهای شهرستان همدان می‌گوید: زباله‌های بیشتر روستاها و شهرهای کوچک اطراف همدان در حد لجن است و زباله ارزشمندی نیست. تعرفه واقعی را از دهیاری‌ها نمی‌گیریم، اما حداقلی را از آن‌ها می‌گیریم. کیلویی ۹۰ تومان برای شهرهای کوچک بوده، که با تخفیف ۶۰ تومان به ازای هر کیلوگرم را مقرر کرده‌ایم و بر اساس آن قرارداد بسته‌ایم. روستاها یا در قابل تعاونی قرارداد بسته‌اند که آن تعاونی کار جمع‌آوری زباله آن‌ها را انجام می‌دهد یا دهیارها به صورت شخصی قرارداد بسته‌اند.
از مهدی آزاد می‌پرسم این‌که در روستاها، پسماندهای خشک مدیریت نمی‌شوند، آیا از ناتوانی و ناکارآمدی برخی از دهیاران است که وی چنین پاسخ می‌دهد: به این شکل نیست که بخواهیم دهیاری‌ها را مقصر بدانیم. در منطقه ۳ و ۴ شهرداری همدان، بازیافت توسط مناطق انجام می‌شود، یعنی منبع درآمدی برای آن‌ها وجود دارد. در روستاها هم به این شکل است، یعنی روستاییان عملا آن‌چه را که به درد نمی‌خورد را بیرون می‌گذارند. معمولا پسماند ارزشمند را تفکیک می‌کنند و در حیاط خود می‌گذارند و آن را به ضایعاتی‌ها می‌فروشند، یعنی زباله این مناطق معمولا زباله بی‌ارزشی است.
وی درباره استفاده از اپلیکیشن‌ها و هوشمندسازی زیرساخت‌های پسماند شهری همدان معتقد است: در حال اخذ مجوزهای قانونی برای این کار هستیم. امیدوار هستیم بتوانیم مجوزهای آن را زودتر بگیریم و به شکلی خواهد بود که هر کس علاقه‌مند بود، فعالیت کند. قرار است مباحث اجرایی اپلیکیشن را به بخش خصوصی واگذار کنیم.
نیروی کافی برای نظارت همه روستاها نداریم
«مجید شعبانلو» رئیس محیط زیست شهرستان همدان، در مورد وضعیت پسماند روستاهای استان و شهرستان همدان می‌گوید: از لحاظ مدیریتی و اجرای کار، پسماند استان همدان به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است. روستاهای قسمت شمالی و مرکزی، پسماند خود را به سایت اصلی پسماند همدان می‌آورند و قسمت جنوبی پسماند را به شهرستان ملایر می‌برند. اداره محیط زیست، قاعدتا باید بر پسماند روستاها نظارت داشته باشد، اما ملاحظه کنید در سطح استان چند روستا، چند بخش و چند شهر وجود دارد، شاید این امکان نباشد که تک تک همه روستاها را نظارت کرد، مگر این‌که به صورت موردی و روستاهایی که در آن تخلف یا مشکلاتی وجود داشته باشد، مورد بررسی قرار داد. در روستاها خود دهیار متولی پسماند است و باید پسماند را مدیریت کند. دهیارها این کار را انجام می‌دهند، شهرداری هم در حوزه‌های شهری و خارج از این حوزه‌ها بسته به نوع پسماند ارگان‌ها ورود می‌کند.
وی می‌افزاید: در حال حاضر، این امکان که به صورت کامل همه روستاها را نظارت کنیم، وجود ندارد. جمعیت استان بالاست و در سطح استان بالای هزار روستا داریم. با ۲۰ یا ۳۰ کارشناس این امکان که همه روستاها را نظارت کنیم، وجود ندارد. در سطح شهرستان همدان کلا ۳ کارشناس داریم و به همین در حوزه پسماند امکان پایش همه روستاهای شهرستان همدان وجود ندارد.
شعبانلو در مورد تعرفه پسماند در همدان می‌گوید: این مورد در حیطه اختیارات شهرداری است و اداره محیط زیست در آن دخالتی ندارد و ما از آن بی‌اطلاع هستیم.