*سید محمدجواد حسینی مرصع
*کنشگر معماری و شهرسازی
در بسیاری از شهرها تراکم حضور شهروندان در مکان‌هایی از شهر مشاهده می‌شود که اصطلاحا گره نامیده می‌شوند. گره‌ها در نقاط تلاقی و برخورد معابر و یا در میادین و فلکه‌ها به وجود می‌آیند. بر خلاف تصور، همه گره‌های شهری نامطلوب نیستند و حتی بعضا تعمداّ توسط برنامه‌ریزان و طراحان شهری در نقاطی از شهر ایجاد گره‌ها شهری و یا حفظ گره‌های شهری موجود در دستور کار برنامه‌ریزی شهر قرار می‌گیرند.
گره‌هایی از تراکم جمعیتی – و عمدتا از تراکم وسایل نقلیه موتوری- در بعضی نقاط شهرها به وجود می‌آید که اصلا خوشایند شهروندان آن شهر نیست و به خاطر تلف کردن وقت و انرژی و نیز ایجاد آلودگی صوتی و آلوده ساختن هوای شهر موجبات نارضایتی ایشان را فراهم می‌آورد. اما در مقابل گره‌هایی از جمعیت و حضور انسانی در فضای شهری وجود دارد که به علت جذابیت فضای شهری و مطلوبیت عملکرد آن ایجاد می‌شود. این فضاهای شهری فضایی پویا و انسان‌مدار هستند که در ارتقای سطح تعاملات اجتماعی شهروندان و رونق هرچه بیشتر شهر می توانند موثر باشند. در نتیجه گره‌های شهری به دو دسته گره‌های مطلوب و گره‌های نامطلوب می‌توان تقسیم‌بندی کرد که ایجاد و گسترش عددی و سطحی و نیز ارتقای کیفی گره‌های مطلوب یادشده باید سرلوحه تصمیم‌سازان شهری باشد و برطرف‌کردن گره‌های نامطلوب شهر نیز باید در اولویت‌های اصلی شهر باشد.
در شهر همدان گره‌های شهری مطلوبی در مرکز شهر و پیاده‌راه‌های ایجاد شده، بازآفرینی شده است که رونق کمی و کیفی این فضاهای شهری در ارتقای کیفیت شهر و حضورپذیری شهروندان در این نقاط قابل توجه است و تلاش‌های صورت گرفته چند سال اخیر در این قسمت از شهر همدان شایان تقدیر است. فضاهایی انسان‌مدار که ضمن تامین امنیت شهروندان به آن‌ها اجازه حضور و فعالیت می‌دهد و شهر از تجمع خودروهای کوچک و بزرگ رها شده به صاحبان اصلی خود یعنی شهروندان تعلق پیدا کرده است. اما به نظر می‌رسد گسترش تعداد این‌گونه گره‌ها در سایر نقاط شهر نیز می‌تواند با همین رویکرد انسان‌مدار مدنظر مسئولان شهری قرار بگیرد. نقاطی مانند میدان آرامگاه بوعلی، میدان امامزاده عبدالله، خیابان بوعلی بالا، میدان شیرسنگی، بلوار ارم و مانند این مکان‌هایی هستند که ظرفیت حضور انسانی و پیاده شهروندان را- به علت داشتن جذابیت‌های گردشگری و مذهبی و تفریحی – دارند اما متاسفانه در حال حاضر این فضاهای مستعد، در محاصره حضور خودروها قرار دارند و امکان بهره‌مندی مناسب شهروندان از این فضاها وجود ندارد و لازم است مدیران شهری مطالعه و بررسی و اقدامات مقتضی را برای تبدیل این گره‌های نامطلوب و ماشینی به گره‌های مطلوب شهری را در دستورکار قرار دهند.
اما نکته قابل توجه دیگری که در خصوص گره‌های شهر همدان و بسیاری از شهرهای دیگر وجود دارد حضور بیش از حد خودروهای شخصی و تک سرنشین در قسمت‌های مختلف شهر است که عملا منجر به ایجاد گره‌های کوری شده‌اند که نتیجه جز کلافه شدن و رنجش شهروندان ندارند و با افزایش روزافزون خودروهای شخصی کوچک و بزرگ روز به روز تعداد این گره‌ها و وسعت آن‌ها در حال گسترش است و تاثیرات نامطلوب این مسئله در ابعاد گوناگون بر کسی پوشیده نیست. از طرفی با گسترش شهرها و ایجاد فاصله بیشتر مابین نیازهای شهروندان و مکان‌های حضور ایشان بعضا چاره جز استفاده از وسایل نقلیه برای رسیدن به مقصد وجود ندارد و این نیاز است که شهروندان را به استفاده از خودروهای خود می‌کشاند، بنابراین متخصصان شهری برای حل این مسئله راهکارهایی را پیشنهاد می‌دهند از جمله کوتاه‌کردن فاصله تامین نیازهای شهروندان و ایجاد شهرهای و محله‌های چند دقیقه‌ای و موارد دیگر. بنابراین رفع نیازهای تردد شهروندان به صورت پیاده و یا دوچرخه از مهم‌ترین راه‌حل‌های خروج از بحران‌های ترافیکی شهر است. همچنین گسترش کمی و کیفی سیستم حمل و نقل عمومی یکی از پرتکرارترین راه‌حل‌ها برای رها شدن شهر از هجوم سیل آسای خودروها است. اما این راه‌حل ساده و قطعی که سالیان درازی است که از آن گفته شده و متاسفانه هیچ وقت جدی گرفته نشده است. شاید یکی از علل و شواهد توسعه‌نیافتن حمل و نقل عمومی نگاهی است که استفاده از حمل و نقل عمومی را متعلق به شهروندان کم بضاعتی می‌داند که توان تهیه خودرو شخصی ندارند و استفاده از آن برای مدیران و مسئولان و طبقات مرفه کسرشان است.
این نگاه گسترش حمل و نقل عمومی را در اولویت‌های دسته چندم قرار می‌دهد اما در صورتی که مسئولان و مدیران و اساتید دانشگاه ملزم و راغب به استفاده از وسایل نقلیه عمومی به جای بهره‌گیری از خودروها و راننده‌های شخصی شوند، قطعا ضمن فرهنگ‌سازی می‌توانند از نزدیک شاهد نواقص و کمبودها و چالش‌های حمل و نقل عمومی مانند فرسودگی و آلودگی، تراکم بیش از حد و اتلاف وقت باشند و در این صورت قطعا به فکر باز کردن گره‌ها و رفع مشکلات این بخش خواهد افتاد و تصمیمات لازم را خواهند گرفت.