*داوود احمدی
*دانشجوی داکترای معماری
آیین نوروز تقریبا در فلات ایران اشتراکات بسیاری دارد و جورقان نیز به عنوان بخشی از حوزه تمدنی این سرزمین کهن از این قاعده مستثنی نیست که به اختصار به برخی از این آداب اشاره می‌شود؛ جورَقان یکی از سه شهر شهرستان همدان است که در ۱۰ کیلومتری ضلع شمالی این شهر و در کنار جاده همدان-تهران قرار دارد این شهر در دوران ساسانی تفرجگاه و شکارگاه شاهان بوده و اهمیت نظامی نیز داشته است. در قرون اولیه هجری نیز محل ضرب سکه‌ای زرین به نام «جُراقیه» بوده‌است.
مردم جورقان با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می‌پردازند و به استقبال عید و سال جدید می‌روند. نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال با افروختن آتش در هر کوی وبرزن آغاز می‌شود. در بین اهالی چهارشنبه‌سوری به کُلَه چهارشنبه نیز معروف است که در گذشته با آتش‌زدن جارو‌های کهنه و چرخاندن آن همراه بوده است اما اکنون این مراسم رنگ و بوی آتش‌افزار‌های چینی به خود گرفته که هرچند آتش افروزی و پریدن از آتش کماکان به قوت خود باقی است در گذشته مراسم دیگری چون فالگوش ایستادن- توسط زنان- و قاشق‌زنی که به صورت پوشیده و پنهان بر در خانه‌های اهل محل و آشنا صورت می‌گرفته است، فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و محلی همراه بوده از دیگر مراسم چهارشنبه‌سوری این منطقه بوده است.
شب عید با آماده شدن سفره هفت سین که عموماً عبارت از سیب، سیر، سبزه سرکه ، سنجد و سماق و آیینه و آب وسکه است،از راه می‌رسد. در گذشته کودکان و نوجوانان مراسم شال اندازی یا شال دورکی را انجام می‌دادند که شوربختانه به دلیل تغییر الگوی معماری ساختمان‌ها این سنت نیز رفته رفته به دست فراموشی سپرده می‌شود. در این مراسم آن‌ها شالی را از لبه بام یا روزنه تعبیه شده در سقف (باجه)به پایین می‌انداختند و با اشعار یا جملاتی ساده از صاحب خانه درخواست هدیه می‌کردند صاحب‌خانه نیز تخم‌مرغ رنگ شده، پول و تنقلات و…در شال می‌پیچید و آن را تکان می‌داد تا بالا بکشند. هنگام تحویل سال نیز با روشن شدن شمع سفره هفت سین، همه اعضای خانواده گرد سفره جمع می‌شوند و با خواندن دعای تحویل سال، سال جدید را آغاز می‌کنند.
پس از تحویل سال معمولاً افراد کوچکتر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می‌روند و آن‌ها نیز متقابلاً به بازدید آن‌ها می پردازند. دید و بازدید معمولا تا سوم فروردین ادامه می‌یابد و تا ۱۳ بدر عیدانه تازه عروس‌ها و تازه دامادها توسط خانم‌ها انجام می‌شود عیدی دادن به نوعروس، از آداب و رسوم قدیمی مردم جورقان محسوب می‌شود که در این آیین اگر دوران نامزدی با جشن نوروز مصادف شود، خانواده داماد چند نفر از زنان فامیل را برای «عیدی بَرون» دعوت می کند. عیدی مخصوص نوعروس به صورت‌های مختلف همچون پول نقد، طلا و جواهر، لباس متناسب با درآمد خانواده داماد انجام می‌شود.
در این مراسم مقداری شیرینی، برنج، قند، روغن و هدایای مخصوص عروس مانند طلا، لباس، آجیل و ماهی قرمز عید نوروز را در سینی‌های بزرگ (مجمع) می‌گذارند و با پارچه‌های رنگی آن را تزئین می‌کنند و به اصطلاح خنچه‌هایی برای پیشکش به نوعروس آماده می‌کنند. در اکثر مواقع این رسم دیرین با کمک زنان فامیل اجرا می‌شود و در آن چندین سینی شامل هدایا، حنا، گل و شیرینی تزئین شده به خانه عروس برده می‌شود. گاهی اوقات رسم عیدی بردن برای نوعروس با سنتی جانبی با عنوان «سر رختی» همراه می‌شود که در آن برای مادر، مادربزرگ، پدر، پدربزرگ، برادران و خواهران عروس نیز هدایایی آورده می شود. کسانی که خنچه‌ها را حمل می‌کنند. هنگام بردن عیدی با هلهله و شادی صحنه های زیبایی از مهر و محبت و شادی را برپا می‌کنند. پیش از بردن هدایا نیز خانواده نوعروس با روشن کردن آتش و دود کردن اسفند و ذکر سلام و صلوات و دست افشانی از خانواده و اقوام داماد استقبال می‌کنند.
با پایان تعطیلات و همزمان با روز سیزده‌بدر مردم عموماً برای گردش از خانه بیرون می‌آیند و به طبیعت روی آورده و این روز را در منطقه ییلاقی سولیجه، گمار قشلاق، قروق، یکه‌چای، باغ و دشت سر می‌کنند. در این روز برای دور ریختن قضا و بلا، سبزه نوروز را نیز از خانه بیرون آورده و آن را در آب روان یکه‌چای رها می‌کنند. به امید پاسداشت بیشتر آداب و سنن نوروز در سرتاسر فلات ایران.