از خیریه‌های اینستاگرامی تا خیریه‌های خانوادگی
هر روز در رسانه‌ها خبرهای ناگواری از فسادهای مالی این موسسات منتشر می‌شود که اصل فعالیت مدنی را زیر سوال می‌برد
افراد کم‌کم تصمیم می‌گیرند خانواده خود را هم وارد موضوعات خیر کنند تا همه اعضای خانواده از عواید مادی و معنوی آن برخوردار شوند و ناگهان خیریه‌های خانوادگی شکل می‌گیرند؛ خیریه‌هایی که معمولا هیچ نظارتی بر عملکرد آن‌ها نیست و معلوم نیست پول‌هایی که جمع می‌کنند، کجا می‌رود؟
*فاطمه کاظمی
*روزنامه‌نگار
قبلا انجام کار خیر کار هر کسی نبود و واردشدن در این حوزه‌ها ویژگی‌های خاص خود را می‌طلبید. در روزگاران قدیم که نهادهای رسمی در این زمینه وجود نداشتند، هر محله معتمدینی داشت که به امور مردم رسیدگی می‌کردند. آن‌ها از جزئیات زندگی ساکنان محل اطلاع داشتند و با حمایت دیگر اهالی محل، این خانواده‌ها را زیر چتر حمایت خود قرار می‌دادند و با حفظ کرامت انسانی آن‌ها، حمایت مالی و معنوی را به آن‌ها می‌رساندند. ریش‌سفیدان محل نقش مهمی در رتق و فتق امور داشتند و بیشتر چالش‌ها و مشکلات قبل از رسیدن به محکمه و شهربانی، توسط آنان حل می‌شد.
بعدها فعالیت‌های مدنی به خصوص در حوزه مسائل خیریه سر و شکل رسمی‌تری به خود گرفت و نهادهایی تحت مدیریت دولت‌ها برای پرداختن این موضوعات تأسیس شد که امروز سازمان بهزیستی و کمیته امداد متولی این امور هستند. بعدها موسسات و بنیادهای مردم‌نهادی به مراتب قوی‌تر از نهادهای دولتی شکل گرفتند که با تخصصی‌ترکردن فعالیت‌های خیریه، حمایت‌های بیشتری از جامعه هدف خود داشتند. بنیاد فرشچیان، موسسه محک و ده‌ها موسسه و انجمن این‌چنینی در کشور ما فعال هستند که اگر نبودند، در شرایط فعلی دولت که آه در بساط ندارد، سرنوشت جامعه هدف نیازمند به حمایت به ناکجاآباد کشیده می‌شد.
همه خیر شده‌اند
اما حالا در طول سال صدها موسسه خیریه تأسیس می‌شود که هرکدام چند ماه تا چند سال دوام می‌آورند و بعد ناپدید می‌شوند، کسی از جزئیات فعالیت آن‌ها خبر ندارد و چیزی به نام شفافیت در دستور کارشان نیست. خیلی از شهروندان که نیتشان خیر است به این موسسات اعتماد می‌کنند و قربانی کلاهبرداری‌های آن‌ها می‌شوند. هر روز در رسانه‌ها خبرهای ناگواری از فسادهای مالی این موسسات منتشر می‌شود که اصل فعالیت مدنی را زیر سوال می‌برد.
خیریه‌های اینستاگرامی
این روزها همه خیر شده‌اند، هر کس فردی را مشاهده می‌کند که وضعیت مناسب مالی ندارد یا بی‌خانمان است یا وسیله‌ای از زندگی او کم است، در صفحه اینستاگرامش این موضوع را استوری می‌کند و یک شماره کارت کنارش درج می‌کند و از دنبال‌کننده‌های صفحه و البته دوستانش می‌خواهد او را در این زمینه کمک کنند. گروه‌های تلگرامی خیریه بی‌شمارند و گردانندگانشان هم اصلا مشخص نیست. این‌طور افراد کم‌کم تصمیم می‌گیرند خانواده خود را هم وارد موضوعات خیر کنند تا همه اعضای خانواده از عواید مادی و معنوی آن برخوردار شوند و ناگهان خیریه‌های خانوادگی شکل می‌گیرند؛ خیریه‌هایی که معمولا هیچ نظارتی بر عملکرد آن‌ها نیست و معلوم نیست پول‌هایی که جمع می‌کنند، کجا می‌رود؟
فعالیت‌های غیرتخصصی
حالا دیگر آن‌قدر موسسه خیریه در سطح همدان فعالیت می‌کنند که خیرین مانده‌اند جواب کدام را بدهند؟ موسسان بیشتر این خیریه‌ها تخصصی درباره زمینه فعالیت خود ندارند و احتمالا شب خواب دیده‌اند و صبح تصمیم گرفته‌اند یک موسسه خیریه برای کودکان کار، زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست، کودکان بی‌سرپرست و مانند ثبت کنند در حالی‌که هر کدام از اقشار واجد حمایت ویژگی‌ها و شرایط مخصوص به خود دارند و باید با مسائل آن‌ها به صورت تخصصی برخورد کرد. بیشتر موسسات خیریه‌ای که صرفا به حمایت مالی از جامعه هدف خود می‌پردازند، فراموش کرده‌اند بهترین کار یاددادن ماهیگیری به آن‌هاست و نه دادن ماهی، بنابراین به جای توانمندکردن افراد، از آن‌ها انسان‌هایی وابسته می‌سازند که یاد گرفته‌اند تکدی‌گری بهترین راه پول درآوردن است.
نظارت می‌کنیم
مدیرکل دفتر امور اجتماعی استانداری همدان در پاسخ به این توضیح همدان‌نامه که گویا فعالیت موسسات خیریه در همدان افسارگسیخته شده، توضیح می‌دهد: این موسسات تحت نظارت هستند و گردش‌های مالی آن‌ها به صورت سالیانه مورد بررسی قرار می‌گیرد و از آن‌ها بازدیدهای دوره‌ای انجام می‌شود اما علت این‌که شما تصور می‌کنید فعالیت این موسسات افسارگسیخته شده این است که قبلا تعداد این موسسات کم بود اما حالا افزایش پیدا کرده، از طرفی فعالیت این موسسات قبلا به صورت چهره به چهره بود اما حالا فضای مجازی به کمک آن‌ها آمده است. این موسسات هر دو سال یک بار تمدید پروانه می‌شوند که منوط به عملکرد مالی آن‌ها و بررسی برنامه‌های آن‌هاست.
از «مهرداد نادری‌فر» می‌پرسم آیا لازم است همدان ان‌قدر موسسه خیریه داشته باشد که وی معتقد است ما باید خوشحال باشیم چون نشان‌دهنده افزایش مشارکت‌های مردمی است و مسئولیت‌پذیری افراد جامعه را اثبات می‌کند و این‌ها جزو سرمایه‌های اجتماعی هستند.
وی درباره موازی‌کاری این موسسات توضیح می‌دهد: اتفاقا اصلا موازی‌کاری نیست بلکه مشارکت در اداره امور جامعه است پس باید به آن‌ها ارج بنهیم و بها دهیم.
موسسات خانوادگی
به مدیرکل دفتر امور اجتماعی استانداری می‌گویم خیلی از موسسات خیریه خانوادگی شده‌اند که مشکلات زیادی ایجاد می‌کند اما وی می‌گوید: اتفاقا نقطه قوت موسسات مردم‌نهادی که در حوزه امور خیریه فعالیت می‌کنند اداره آن‌ها به صورت خانوادگی است برای مثال بنیاد فرشچیان، جابریان و حیدریان که سرمایه خانوادگی خود را وارد اقدامات خیریه کرده‌اند.
می‌گویم این بنیادها با موسساتی که بدون پشتوانه بنا شده‌اند و شفافیتی در کار خود ندارند، متفاوت است که نادری‌فر می‌گوید: خب این‌ها در بستر جامعه شکل گرفته‌اند و در دل جامعه فعالیت می‌کنند.