*رضا کرمی
*کارشناس ارشد تاریخ
عبدالحسین میرزا فرمانفرما شاهزاده قاجاری در سال ۱۲۳۱ش در تبریز متولد شد. پدرش فیروز میرزا پسر شانزدهم عباس میرزا و و مادرش هما خانم دختر بهمن میرزا بهاءالدوله پسر سی و هفتم فتحعلی شاه بود، از این جهت فرمانفرما هم از طرف پدر و هم از طرف مادر نتیجه فتحعلیشاه قاجار محسوب می‌شود و همچنین دایی دکتر محمد مصدق نیز بود. او از رجال قدرتمند و صاحب نفوذ دوره قاجار بود که در دوره‌های مختلف عهده دار مناصبی همچون: حکومت کرمان، حکومت تهران، حکومت فارس، حکومت کرمانشاهان، حکومت آذربایجان، وزارت عدلیه، وزارت داخله، وزارت جنگ و ریاست الوزرا بود. اما در دوره رضاشاه از قدرتش کاسته شد و از سیاست دوری گزید و بیشتر اوقاتش را صرف اداره املاکش کرد. وی سرانجام در ۳۰ آبان ۱۳۱۸ش درگذشت.
فرمانفرما فردی ثروتمند و متمول و صاحب املاک، مستغلات و اراضی بسیاری در سراسر کشور از جمله اسدآباد همدان بود. از اقدامات عام‌المنفعه فرمانفرما اختصاص نیمی از درآمد حاصله از سه روستای اسدآباد همدان به نام‌های «چشمه بید»، «گُنبله» و «نجف آباد(قلعه چُغا)» به بیمارستان فیروزآبادی بود(۱). این بیمارستان به همت شادروان آیت‌الله سیدرضا فیروزآبادی در شهر ری بنیان نهاده شده بود. براساس نیت واقف هزینه وصول مال‌الاجاره موقوفات مرتبط با واقف، در زمینه کمک به امور درمانی بیمارستان فیروزآبادی شهر ری مصروف می‌شود. فرمانفرما در وصیت‌نامه مورخ ۱۵ / ۱۲ / ۱۳۱۵ ش آورده است: «پنج عشر دیگر از عواید املاک مرقومه را در مریضخانه فیروزآبادی واقعه در حضرت عبدالعظیم(ع) در تحت نظریه صحیه کل مملکتی و خود فیروزآبادی، أو یقوم مقامه، به مصرف برسانند و بعد از انقضای مدت سی سال سه عشر از مخارج مقبره را خانه نموده و به مصرف از تاریخ فوت ضمیمه پنج مریض-خانه برسانند»(۲). مفاد وصیت مذکور تا سال ۱۳۵۲ به اجرا در می‌آمد. در این سال این روستاها مشمول اصلاحات ارضی شد، اما پس از انقلاب و با تلاش مسئولین بیمارستان مفاد سند مجدداً به اجرا درآمد که تا زمان حاضر نیز به قوت خود باقی است. در سالیان اخیر در راستای نیت واقف چندین دستگاه پزشکی از جمله دستگاه بلوندر (تنظیم اکسیژن)، دستگاه الکتروکاردیوگرافی و انکوباتور از محل این موقوفه توسط اداره اوقاف اسدآباد خریداری و به بخش نوزادان این بیمارستان اهدا شده است.
افزون بر این، فرمانفرما در ایام قحطی بزرگ در سال ۱۲۹۶ش مبالغی را صرف اعانه به فقرا کرد و به مباشرانش دستور داد هر شب تعدادی از فقرا را در مسجد روستای «جنت‌آباد» اطعام دهند. او همچنین برای تأمین نان رعایای خود با هر قیمت کرایه آرد از اسدآباد به تهران بفرستند تا در خارج از شهر نان پخته و در اختیار گارگران قرار دهند.
در همین ایام حاج محمد نراقی(۳) تاجر معروف همدانی به عباس میرزا سالار لشکر فرزند فرمانفرما پیشنهاد داد به جای دادن سهمیه گندم به دولت، در املاک فرمانفرما در اسدآباد دکان نانوایی باز کنند و سهمیه گندم را در آن‌جا نان بپزند و به قیمت ارزان به مردم بفروشند، فرمانفرما ضمن پذیرش این پیشنهاد تأکید می‌کند نانوایی در خارج از باغ او باشد و جیره کارکنان را نیز از همان نان بدهند(۴).
_____________________________________________________________________
پی‌نویس:
۱- روند شکل گیری خیریه های درمانی در استان همدان، منصور حیدری و رضا کرمی، مجله بین رشته‌ای دین و سلامت ابن سینا، دوره۱، شماره ۱، زمستان ۱۴۰۰
۲- موقوفات و خدمات عام المنفعه عبدالحسین میرزا فرمانفرما، منصوره اتحادیه و غلامرضا سلامی، مجله میراث جاودان، سال ۱۰، شماره۱، بهار ۱۳۸۱
۳- برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نامبرده بنگرید به: تاریخچه مریضخانه نراقی، رضا کرمی، فصلنامه جندی شاپور(دانشگاه شهید چمران اهواز)، سال ۶، شماره ۲۳، پاییز ۱۳۹۹
۴- دارا و ندار در قحطی سال ۱۳۳۶ق، منصوره کریمی قهی، مجله تاریخ نو، سال ۸، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۹۷