مشاور شهردار همدان:
بافت‌های تاریخی واقعیت انکارناپذیر شهرها هستند

*مهرداد نهاوندچی

*خبرنگار

موضوع تشکیل شهرداری بافت تاریخی، موضوع جدیدی نیست. در دوره پنجم شورای اسلامی شهر، این موضوع به شکل جدی مورد بحث گذاشته شد. پس از چند سال و روی کار آمدن شورای ششم و تغییر شهردار، هنوز این مهم، به مرحله اجرایی نرسیده است. نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد، اختلاف نظرات در خصوص تعیین محدوده منطقه انتخابی به عنوان شهرداری بافت تاریخی است.

روند تشکیل بافت تاریخی شهرداری همدان

مسئول سابق پیگیری راه‌اندازی شهرداری بافت تاریخی درباره روند تشکیل این منطقه چنین توضیح می‌دهد: برمبنای مصوبات بالادستی و درخواست سازمان میراث فرهنگی وقت در سال ۱۳۸۴ پیگیری‌هایی صورت گرفت. این پیگیری‌ها در سال ۱۳۹۴ منجر به ابلاغیه‌ای توسط وزارت کشور به کلان‌شهرها شد. بر مبنای این ابلاغیه، شهرداری‌ها به منظور حفظ و احیای بافت‌های تاریخی شهرها، موظف به شناسایی بافت‌های تاریخی شدند. بر این اساس، مقرر شد در این محدوده‌ها، شهرداری‌های مناطق بافت تاریخی تأسیس شوند. در نهایت، هماهنگی ارگان و سازمان‌های ذی‌ربط از جمله وزارت راه و شهرسازی، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و تمام دستگاه‌هایی که منشا اثر هستند، برای تشکیل شهرداری بافت انجام گرفت. ورود این مجموعه‌ها به صورت کالبدی و اثر مستقیم به صورت ساختمانی است یا به صورت غیرمستقیم با ارائه خدمات یا ارائه یک سری مباحث ترافیکی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است که باعث رشد و پویایی این مجموعه‌ها می‌شود.

«حمیدرضا طبی مسرور» درباره ساز و کار اجرایی شهرداری بافت توضیح می‌دهد: شهرداری همدان از همان ابتدا اقدام به این کار کرد. متأسفانه حسب این‌که، ساز و کار مشخص نبود، مجموعه‌ها دچار سردرگرمی بودند. شهرداری وظیفه قانونی دارد شهر را مدیریت کند و سازمان میراث فرهنگی متولی حفظ و آثار تاریخی است. این سازمان برای تعیین محدوده، حسب رسالت اداری و قانونی خودش، به اسناد بالادستی خود (اسناد سال ۱۳۳۵) و عکس هوائی (نقشه هوائی) استناد کرد. از طرف دیگر در زمان تعیین محدوده، طرح جامع شهری نیز در شرف اقدام و تهیه بود.

روند تعیین محدوده شهرداری بافت تاریخی همدان

مسئول سابق پیگیری شهرداری بافت تاریخی همدان درباره روش تعیین محدوده شهرداری بافت تاریخی همدان چنین می‌گوید: نظرات کارشناسی اساتید دانشگاه و صاحبنظران جمع‌آوری و پنج گزینه ارائه و این  گزینه‌ها به شورای اسلامی شهر ارسال شد. در آن مجموعه با دو اولویت موافقت و برای آن‌ها مصوبه ارائه شد. یکی از گزینه‌ها، محدوده رینگ مرکزی شهر بود که با محدوده‌های معابر و شریان‌های اصلی شهر مشخص می‌شد. گزینه دیگر، همین محدوده، به اضافه یک سری الحاقات به این محدوده بود. از جمله محدوده باباطاهر که بیرون رینگ اصلی افتاده بود، محدوده‌های برج قربان، یکی سری آثاری قدیمی در محلاتی مانند کلپا و برخی مناطق واجد ارزش تاریخی این محدوده را شامل می‌شد.

وی اضافه می‌کند: این مصوبه به کمیته انطباق رفت و تصویب شد. فقط لازم بود برابر دستورالعمل وزارت کشور، پس از تصویب شورای اسلامی شهر، نقشه را با امضای استاندار به سازمان همیاری‌های شهرداری‌های کشور ارسال کنیم که در آن‌جا مقدمات تصویب اتفاق بیفتد و در نهایت وزارت کشور مجوز فعالیت را به شهرداری همدان بدهد که با زمانی مصادف شد که طرح جامع شهر همدان تهیه شده و برای تصویب به شورای برنامه‌ریزی استان ارسال شده بود. معاون عمرانی استانداری وقت اعلام کرد که طرح جامع بالاترین سند بالادستی استان‌ها و شهر ماست. در این طرح، مشاور با استناد به محدوده‌ای که بر اساس نقشه هوائی سال ۱۳۳۵ است، محدوده بافت تاریخی را مشخص کرده است.

بافت‌های تاریخی؛ دارای ارزش بالا از نظر گردشگری

این مدرس حوزه معماری و شهرسازی خاطر نشان می‌کند: در ادامه با دوران تغییر و تحول شورای اسلامی شهر و شهردار مواجه شدیم و با ورود «سید مسعود حسینی» شهردار جدید، توجه ویژه‌ای به این مقوله شد و در همان بدو ورود به این منصب، با بنده و دوستانی که در این حوزه مسئولیت داشتند، جلسات متعددی برگزار و نظرات کارشناسی اخذ شد. همکارانی که مسئولیت تشکیل شهرداری بافت تاریخی را داشتند، پیشنهاد جدیدی به شورای اسلامی ارائه کردند. متولیان منتظر مصوبه شورای شهر اسلامی شهر و تغییرات احتمالی در این طرح هستند. طی یک و نیم سالی که مسئولیت پیگیری شهرداری بافت تاریخی را داشتم، با اندیشمندان، اعضای هیئت علمی دانشگاه، افرادی که تجربه عملیاتی این کار را در شهرهای دیگر (مانند یزد، اردبیل و تهران) داشتند، جلسات متعددی برگزار کردیم. با مجموعه سازمان همیاری‌های شهرداری‌های کشور مکاتباتی داشتیم و نظرات آن‌ها را اخذ کردیم. اکنون در مرحله حساسی از نظر تأسیس این مجموعه هستیم. بافت‌های تاریخی، واقعیت انکارناپذیر شهرها هستند. بخش زیادی از افتخارات شهر همدان به گذشته و تاریخ آن مربوط است. بخشی از این تاریخ و گذشته در کتب تاریخی موجود است و در اختیار نسل جدید قرار گرفته است. اتفاقات مختلف تاریخی می‌تواند سرمنشا و عبرت‌آموز برای زندگی نسل‌های جدید باشد. به اندازه کافی منابع مکتوب تاریخی وجود دارد، اما جنبه دوم آن مباحث کالبدی است. این قسمت ملموس‌تر و محسوس‌تر است.

وی می‌افزاید: اگر ما بخواهیم به تاریخ خود افتخار کنیم و به آن بنازیم، یا زیرساخت گردشگری ایجاد کنیم، این اماکن و مناطق (بافت تاریخی)، دارای ارزش بالایی هستند و باید به آن‌ها رسیدگی کنیم. از نظر مباحث محیط زیستی و پردازش جایگاه شهر همدان در بین کلان‌شهرهای (تاریخی) ایران و جهان، ما موظف هستیم به بافت تاریخی و آثار تاریخی بپردازیم. یک سری آثار تاریخی، به ثبت ملی رسیده و حفظ و حراست از آن‌ها به خوبی انجام شده است و باید نسبت به آثار شناسایی نشده، مبادرت شود.

حفظ حقوق عامه

عضو شورای اسلامی شهر همدان در دوره چهارم، اظهارات خود را در مورد تعیین محدوده و حفظ حقوق عامه در بافت تاریخی شهر همدان چنین به پایان می‌برد: پس از بازدید میدانی از محدوده سال ۱۳۳۵، نظریه اکثریت کارشناسان بر این بود که بعضی از قسمت‌ها صرفا عدد و رقم را بالا برده است و بافت و کالبد تاریخی در آن مناطق ملاحظه نمی‌کنیم. افزایش حجم محدوده باعث شده، شهرداری از نظر ارائه خدمات شهری، مباحث درآمدی و جایگاه مدیریتی دچار نگرانی و حساسیت شود. جا دارد وزارت راه و شهرسازی و وزارت میراث فرهنگی دقت نظری برای بازبینی مجدد محدوده مصوب داشته باشند. محدوده و بافت تاریخی باید به گونه‌ای باشد که مدیریت شهری و شهرداری در سیستم اداری خود سیاست‌های خوبی را برای آن تدوین کند و در ضمن، سیاست بالادستی را نیز تأمین کند. نکته کلیدی در این موضوع، حفظ حقوق مردم است و باید به شکلی باشد که اندوخته و سرمایه خانواده‌ها تحت تأثیر قرار نگیرد. متأسفانه بسیاری از ابنیه تاریخی واجد ارزش به موقع شناسایی نشدند و این امر باعث تخریب آن‌ها شد. اگر ما بخواهیم یک بافت منسجم، کارا و کارآمد را درآینده برای شهر همدان داشته باشیم و ادعای تاریخی و اجتماعی بودن همدان در سطح ایران و جهان را داشته باشیم، موظف هستیم آثار واجد ارزش تاریخی را شناسایی کنیم و اجازه ندهیم شناسایی‌نشدن ابنیه واجد ارزش، باعث سودجوئی برخی افراد شود.