*رضوان سلماسی
*رئیس مرکز مطالعات شورای شهر همدان
همدان پایتخت تاریخ و تمدن، با قدمت چند هزار ساله و داشتن بافت تاریخی فرهنگی ارزشمند خود میتواند به عنوان یکی از درآمدهای پایدار شهری برای شهروندان به حساب آید و اقتصاد شهری خود را بر پایه این دارایی بیبدیل در کنار سایر راههای کسب درآمد پایهگذاری کند.
لازمه رسیدن به این دیدگاه داشتن مدیریت یکپارچه در بافت واجد ارزش و تاریخی همدان به همراه یک نگاه تخصصی و کارشناسانه در حوزه شهرسازی و داشتن آگاهی کافی و آشنایی حداقلی با قوانین و مقررات حفظ، مرمت و احیای این بافت است.
مدیریتی که نسبت به بافت واجد ارزش شهر علم و آشنایی و یا علاقه نسبت به حفظ و نگهداری آن نداشته باشد، میتواند آسیبهای جبرانناپذیری هم برای بافت و هم برای شهروندان ایجاد کند.
در سالهای نه چندان دور در شهرسازی نوین در همدان، مرکزیت قراردادن میدان اصلی شهر وگسترش آن به صورت شعاعی عاملی شد تا بخشی از بافت ارزشمند این شهر که دارای هویت و فرهنگ غنی و پرباری بود از بین برود.
با گذشت زمان و ایجاد شهرداریهای مناطق مختلف به شکل کنونی که هر کدام از آنها نیز با محوریت میدان اصلی شهر و به صورت شعاعی گسترش پیدا کردند، عامل مزید بر علتی شد تا باقیمانده این تاریخ کهن نیز چند پارچه شده و تحت مدیریت افراد مختلف با نگاههای مدیریتی متفاوت در شهرداریهای مناطق چهارگانه قرار گرفته و نبود نگاه مشترک مدیریتی در کنار اعتقادنداشتن به حفظ بافت، آسیب این بافت را صد چندان کرد.
ادارهکل میراث فرهنگی نیز به عنوان متولی تاریخ و تمدن این شهر که باید برنامه مدون و تعریف شدهای برای حفظ و احیای این بافت ارزشمند و بر اساس حفظ حقوق مالکانه ساکنان این بخش داشته باشد هنوز این کار را به درستی محقق نکرده و همین باعث ایجاد نارضایتی زیادی در بین شهروندان ساکن در این بافت شده است.
اما چند سالی است حفظ بافت واجد ارزش در کشور به عنوان یک سیاست اصلی در نظر گرفته شده و شورای عالی معماری و شهرسازی محدوده بافت واجد ارزش ۱۶۸ شهر را احصا و در مورخه چهارم آبان ماه سال ۱۳۹۴ این محدوده را بر اساس نقشه سال ۱۳۳۵ تعیین و آن را به مقامات و مدیران کشور و از جمله شهرداران شهرهای بزرگ ابلاغ کرده است. در این مصوبه لزوم توجه به یکپارچگی بافتهای شهری به لحاظ بافت تاریخی و فرهنگی به عنوان یک اصل اشاره شده است.
بر همین اساس وزارت کشور به شهرهایی که قصد ایجاد شهرداری منطقه جدید خود را داشتند اعلام کرد در شهرهایی که محدوده بافت واجد ارزش به آنها ابلاغ شده و قصد ایجاد منطقه بافت تاریخی خود را دارند در صورت نداشتن نصاب جمعیتی لازم برای ایجاد این شهردار با آنها همراهی میکنند.
در شهر همدان هم چند سالی است ایجاد منطقه جدید برای شهرداری همدان هم مطرح شده است و در شوراهای دوره سوم و چهارم نیز ایجاد این شهرداری مطرح و بنا به دلایلی عملیاتی نشد.
در شورای پنجم نیز مجددا ایجاد این شهرداری در دستور کار قرار گرفت و شهرداری همدان برای تحقق این برنامه از یک مشاور برای انتخاب محدوده شهرداری منطقه جدید کمک گرفت و جلسات کارشناسی زیادی به ویژه در مرکز مطالعات و پژوهشهای شورای اسلامی شهر همدان و با حضور متخصصان و اساتید و اهالی فن این حوزه و همچنین مشاوره طرح برگزار شد که بنده به علت علاقه خاصی که به این موضوع داشتم تقریباً در همه جلسات شرکت کردم.
در نهایت برخلاف نقطه نظرات غالب اساتید و کارشناسان مبنی بر محور قرار دادن نقشه سال ۳۵ شهر همدان به عنوان محدوده شهرداری جدید، متاسفانه در لایحه شهرداری رینگ اول به عنوان محدوده به شورای شهر پیشنهاد و در نهایت این رینگ مصوب شد که البته بنده به شدت با این موضوع مخالف بودم چون معتقد هستم یکپارچگی بافتهای شهری به لحاظ بافت تاریخی و فرهنگی بسیار حائز اهمیت است. این در حالی است که مصوبه موردنظر یکپارچگی این بافت را از بین میبرد.
در گذشته نیز به همین علت بافت تاریخی همدان دچار آسیب شده است. از مهمترین دلایل این آسیب، داشتن مدیریت چندگانه در تصمیمگیری هاست.
وجود ۴ شهرداری به اضافه ادارهکل میراث فرهنگی و در نهایت شهردار شهر و عموماً انتخاب مدیرانی که بیشتر از حفظ بافت تاریخی شهر کسب درآمد از این بخش شهر مانند سایر نقاط برای آنها اهمیت داشته، تصمیمات خوبی برای این بافت نگرفتهاند.
آنچه باید به آن توجه کرد این است که بافت تاریخی همدان به عنوان میراث در اختیار ما قرار دارد و تاریخ و فرهنگ و هویت ما در آن شکل گرفته است و در حقیقت این بافت پل ارتباطی بین گذشته، حال و آینده است و باید آن را با کمترین آسیب و دخالت به آیندگان بسپاریم.
نبود تصمیمگیری مناسب، علمی و کاربردی خسارات جبرانناپذیری به دنبال خواهد داشت.
در حال حاضر بخشی از بناهای واجد ارزش همدان در خارج از محدوده نقشه سال ۳۵ قرار دارد و با تبدیل بخشی از این بافت به شهرداری منطقه مرکزی، مدیریت بخشهایی که در باقیمانده مناطق چهارگانه قرار خواهند گرفت و نیز این تکبناها مشکلات عدیدهای به دنبال خواهند داشت خواهد داشت، به طوریکه شهروندان را نیز دچار مشکلات جدیدی خواهند کرد.
شاید بهتر است برای اتخاذ یک تصمیم مناسب بر روی نمونههای موردی موفق در داخل کشور و یا حتی خارج از کشور مطالعاتی را انجام داد. نمونههای موفقی مانند شهر کاشان، یزد، اردبیل و اصفهان میتوانند نمونههای موردی مناسبی باشند.
به عنوان مثال شهر کاشان از حدود ۲۰ سال گذشته نسبت به حفظ و احیای بافت ارزشمند خود حساس شده و با یک برنامهریزی مناسب و سنجیده امروز اقتصاد مردمان شهر خود را بر پایه اقتصاد گردشگری بافت واجد ارزش خود رقم زده است، به طوری که به اذعان شهردار و اعضای شورای شهر فعلی کاشان تحقق درآمد شهرداری به این موضوع وابسته است.
امروز سرمایهگذاران زیادی از شهرهای مختلف ایران از جمله همدان برای سرمایهگذاری در بافت واجد ارزش کاشان به این شهر سفر کرده و در آنجا سرمایهگذاری کردهاند. میتوان از نمونهها شهرهای همتراز در کشورهای دیگر نیز به عنوان تجربه موثر در مدیریت شهری بهره برد.
البته لازمه این کارداشتن این اعتقاد است که: تجربه را تجربه کردن خطاست. به نظر میرسد جهان امروز دیگر تصمیم ندارد بسیاری از موارد را برای رسیدن به نتیجه خود تجربه کند بلکه با مطالعه موارد مشابه در کمترین زمان ممکن بیشترین و مناسبترین نتیجه را میگیرد.
متاسفانه در ادوار مختلف مدیریتی در کشور ما در بسیاری از موارد به دلیل اعتقادنداشتن به مطالعه و پژوهش و همینطور اتخاذ تصمیمات سلیقهای توسط مدیران بر اساس برخی ملاحظات، آسیبهای زیادی به بافت تاریخی و طبیعی این کشور وارد شده است که مستقیم از زندگی هموطنان ما را تحت شعاع خود قرار داده است.
لازم است برای جلوگیری از ایجاد آسیبهای بیشتر در تصمیمات، مطالعه و پژوهش واقعی به عنوان یک اصل مد نظر مدیران ارشد شهری بوده والبته به نتایج علمی آن هم پایبند هم باشند.
بنده به عنوان عضو شورای فعلی شهر همدان و یک شهروند به شورای شهر دوره جدید پیشنهاد میکنم در خصوص شهرداری بافت تاریخی ویژه ورود کرده و اگر ایجاد شهرداری جدید به عنوان سیاست در دستور کار قرار دارد در صورت تمایل به ایجاد شهرداری دربافت واجد ارزش، محدوده سال ۱۳۳۵را که مشاور طرح جامع هم آن را به عنوان محدوده تاریخی شهر همدان در نظر گرفته است، ملاک عمل قرار دهند و به این توچه داشته باشند که انتخاب رینگ اول به عنوان محدوده به علت کوچککردن منطقه و همینطور پوشش ندادن بافت همدان میتواند عاملی باشد که به جای ایجاد منطقه، ایجاد ناحیه ویژه مورد تصویب قرار گیرد.
در غیر این صورت برای ایجاد یک منطقه جدید میتوان از سایر پهنههای شهر همدان از جمله الحاقات جدید شهر (و البته در صورت تایید نهایی مراجع ذیصلاح) به عنوان منطقه جدید شهرداری نگاه کنند چون یکپارچگی فرهنگی و نیازهای مردم این مناطق مشابه بوده و یک مدیریت واحد بر آنها میتواند موثر بوده و بهتر به مشکلات آنها رسیدگی شود.