*دوره یکم تا سوم
*زهرا صوفی
*کارشناس ارشد تاریخ ایران دوران اسلامی
مشارکت مردم استان همدان مانند سایر نقاط ایران در انتخابات پارلمانی از سال ۱۲۸۵ ش برای انتخابات مجلس شورای ملی آغاز شد. در آن روزها ولایت همدان به دو حوزه «نهاوند- تویسرکان-دولت آباد» و «ملایر-همدان» تقسیم می‌شد و هر حوزه دارای یک نماینده بود. دوره دوم نیز ولایت همدان دو نماینده داشت؛ در دوره سوم یعنی سال ۱۲۹۳ هر حوزه دارای دو نماینده و در مجموع این ولایت ۴ نماینده را روانه مجلس می‌ساخت. به‌جز دوره چهارم که این ولایت دارای ۵ نماینده شد تا دوره هفدهم، همدان همان چهار نماینده را برای خود حفظ کرد، اما از آن به بعد تا دوره بیست و چهارم که آخرین مجلس شورای ملی در سال ۱۳۵۴ بود دائماً مرزهای حوزه‌های انتخابیه این استان‌ها دچار تغییر و تحول می‌شد و به تبع آن تعداد نمایندگان نیز کاهش و افزایش می‌یافت.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، جناح‌های عمده دو دسته بودند: دسته سلطنت‌طلب که در رأس قدرت قرارداشتند و مخالفان رژیم که شامل روحانیون، جریانات چپ‌گرا و محافل روشنفکری فعال در داخل جامعه می‌شدند، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی جناح‌های سیاسی شکل جدیدی یافتند و به رقابت با هم پرداختند، اما بعد از انقلاب انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که گروه‌های سیاسی با آمادگی کامل و با تمام توان خود در انتخابات مجلس، شرکت کردند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی جناح‌های سیاسی شکل جدیدی یافتند و به رقابت با هم پرداختند: به‌خصوص جناح مذهبی به رهبری حزب جمهوری اسلامی و همفکران آن که در شهر همدان علی آقامحمدی، مرضیه حدیدچی دباغ و غلامحسین بهرامی نوید نمایندگان برجسته این جریان بود.
در اولین دوره انتخابات مجلس در همدان «سید هاشم حمیدی» با گرایش انتخاباتی خط امام و در کسوت روحانی در دوره اول و دوم انتخابات با مجموع ۵/۷۷% و ۹۶ % رأی را کسب کرده و موفق به راهیابی به مجلس شورای اسلامی شد. دیگر نماینده برگزیده همدان در این دوره از انتخابات مجلس «علی آقامحمدی» بود که با سه دوره حضور پیاپی در مجلس شورای اسلامی نقش مهمی در تحولات سیاسی استان داشته است. او در طول نمایندگی سه دوره خانه ملت عملکرد مطلوبی داشته و به ترتیب با ۹/۸۱% ، ۲/۵۱، ۸/ ۵۷ درصد آرای کسب شده، بالاترین مقبولیت مردمی را از جهت آراء داشته است.
انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی در وضعیتی برگزار شد که کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی دوران پرفراز و نشیبی را پشت سر نهاده بود. بسیاری از یاران و حامیان اصلی انقلاب نظیر: آیت الله مطهری و آیت الله بهشتی به به مقام شهادت نایل شده بودند. بنی‌صدر به‌عنوان اولین رئیس جمهوری ایران معزول و محمدعلی رجائی، رئیس جمهوری بعدی نیز در حادثه‌ای به‌همراه نخست‌وزیر محمدجواد باهنر به شهادت رسیده بود. افزون بر این، در خلال این سال‌ها کشور وارد جنگی ناخواسته با عراق شده بود و تمامی سرمایه‌های مادی و انسانی مصروف دفاع از کشور و استقلال مملکت شده بود.
انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی، در دو نوبت در تاریخ‌های ۲۶ فروردین و ۲۷ اردیبهشت ۱۳۶۳ برگزار شد. در انتخابات دوره دوم همچنان آمارها و نگرش مردم نشان می‌داد که همچون دوره اول آن‌ها همچنان شناخت کافی از جناح‌ها ندارند و عمدتاً به چهره‌های سرشناس رأی می‌دادند.
در این دوره از انتخابات در نهایت از حوزه انتخابیه همدان «علی آقامحمدی« و «سید هاشم حمیدی» به نمایندگی از مردم همدان به خانه ملت راه یافتند.
سومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی با دو حادثه مهم همراه بود: نخست انشعاب در تشکل روحانیون مبارز تهران و تولد جامعه روحانیت مبارز تهران و دوم کشاندن جنگ به شهرها؛ که در پی آن رژیم صدام برای اعمال فشار به جمهوری اسلامی ایران حملات هوایی و موشکی را به مناطق مسکونی و شهرهای مهم ایران آغازکرد.
برای سومین دوره در استان همدان نیز بر اساس گزارش روزنامه کیهان در روز ششم فروردین ۱۳۶۷غلامحسین آقائی (فرزند قاسم)، علی آقامحمدی (فرزند محمد علی)، علی آقاحمزهای (فرزند ابوالحسن) برای این دوره از انتخابات ثبت‌نام کردند.
در سومین دوره از انتخابات از مجموع ۱۰۰۳۶۸ رأی، «غلامحسین آقائی» ۵۹۵۵۲ رأی و «علی آقامحمدی» موفق به کسب ۴۷۹۷۰ رأی شد در این دوره یکی از نمایندگان همدان و همچنین نماینده اسدآباد، تویسرکان، رزن و ملایر تغییر می‌کنند و البته احمد زمانیان و علی‌آقامحمدی، کرسی خود را حفظ می‌کنند. از حوزه اسدآباد ذبیح‌الله صفایی، از بهار و کبودراهنگ علی مثبت فاضل همدانی، از حوزه تویسرکان نادر کاووسی، از حوزه رزن احمد رهبری، از ملایر سیدکاظم میرولد و عبدالله نوروزی میشنی و از حوزه نهاوند بار دیگر احمد زمانیان به خانۀ ملت راه می‌یابند.
علی آقامحمدی که در ادوار پیشین مجلس نیز حضور داشت این‌بار نیز به صحنه آمده بود، در این دوره نیز برگزیده شد. علاوه بر وی یک نامزد غیر بومی از مشهد که سابقه کوتاهی در مدیریت دانشگاه بوعلی همدان داشت به کرسی پارلمان راه یافت. غلامحسین آقایی که با گرایش روشنفکری وارد مجلس می‌شود؛ در فضای سنتی حاکم بر مجلس سوم انتقادات تندی از نظام را پیش گرفت. وی به رغم سابقه عضویت در جهاد، عملکرد ضعیفی درمجلس داشته است؛ بنابراین برای دور بعد ردصلاحیت شده و برای همیشه از گردونه سیاست خارج و در کرسی استادی دانشگاه‌های تهران باقی ماند. ناگفته نماندآقایی با برخورداری از تحصیلات دکترا و جایگاه علمی از آراء قابل توجهی در میان مردم ۸/۵۷% بهره برد.
نتیجه‌گیری
از آغاز شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی موضوع انتخابات پارلمانی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های نظام اسلامی مطرح شد و در پی انسجام یافتن پایه‌های نظام در شورای انقلاب و به‌دنبال آن مجلس خبرگان اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۵۸ انجام یافت. در سراسر دوره‌های اول تا سوم که هنوز احزاب به صورت امروزی به وجود نیامده بود دو جریان عمده و سازماندهی شده سیاسی یک «جامعه روحانی» و دیگری «مجمع روحانیون» مبارز نقش مؤثری در فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های انتخاباتی در سراسر کشور داشتند. در کنار این دو گروه عمده سیاسی «مستقلین» به‌عنوان نیروهای سوم و «ملی مذهبی‌ها» به‌عنوان چهارمین گروه نقش محدودتری داشتند. عمر جریان ملی مذهبی صرفاً به دوره اول منحصر شد. مجمع روحانیون مبارز نیز از دوره دوم به بعد از جامعه روحانیت جدا و به‌عنوان جریان سیاسی مستقل و نیرومندی مطرح شد. آن‌چه که از مقاله حاضر مستفاد می‌شود، این است که در سه دوره مجلس در دهه اول انقلاب، انتخابات عمدتاً تحتتأثیر تحولات سیاسی کشور بوده است و بیشتر نمایندگان این حوزه منتسب به جناح روحانیت بوده است. در استان همدان پرنفوذترین جناح سیاسی طی دوره‌های یکم تا سوم جامعه، روحانیت مبارز بوده که ۲ نمایندۀ این شهر طی ادوار یکم تا سوم و همچنین یک نماینده آن در دوره سوم منتسب به این جریان بوده و تنها یک نماینده آن به‌صورت مستقل به مجلس راه یافته است.