برگی از تاریخ پزشکی همدان

*ناهید زندی‌صادق

*روزنامه‌نگار

کتاب «بررسی تاریخی اوضاع پزشکی و پزشکان استان همدان» در دوره پهلوی دوم در سال جاری به همت «منصور حیدری»، «رضا کرمی» و «علیرضا علی صوفی» گردآوری و روانه بازار شد. با کرمی یکی از گردآورندگان این کتاب به گفتگو نشستیم و از چند و چون آن پرسیدیم. کرمی ۲۹ سال سن دارد. در تویسرکان متولد شده و در اسدآباد زندگی کرده است. دارای مدرک کارشناسی علوم سیاسی و کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی است و در حال حاضر در دانشگاه صنعتی همدان مشغول به کار است.

چرا تاریخ پزشکی؟
بنده از دوران نوجوانی به کتب تاریخی علاقه وافری داشتم و همیشه درس تاریخ رو با نمره بالا قبول می‌شدم، بعدها این علاقه در من شکل گرفت تا در مقاطع بالاتر و در دانشگاه در رشته مورد علاقه‌ام یعنی تاریخ تحصیل کنم اما این امر در دوره کارشناسی بنا به دلایلی میسر نشد (البته سیاست و تاریخ بی ارتباط با هم نیستند، چراکه مکاتب و دیدگاه‌های سیاسی در بستر تاریخ شکل گرفتند). در مقطع ارشد دنبال علاقه‌ام رفتم و در رشته تاریخ تحصیل کردم. در این دوره بود که به تشویق اساتیدم از جمله دکتر یزدان فرخی به نوشتن رو آوردم و مقاله مشترکی هم در خصوص تاریخ اجتماعی و اقتصادی همدان با ایشان کار کردم که اکنون در مرحله داوری برای چاپ در یکی از نشریات علمی-پژوهشی هست و این شد سر آغازی برای دست به قلم شدن بنده.

درباره کتاب توضیح دهید.
این کتاب در واقع تکمیل شده و گسترش یافته پایان‌نامه کارشناسی ارشد بنده است که وقتی دنبال موضوعی برای پایان نامه می‌گشتم ایده آن توسط دکتر منصور حیدری استاد مشاورم مطرح شد، در ابتدا من از این موضوع استقبال نکردم اما وقتی در خصوص پیشینه درخشان همدان در دانش پزشکی بیشتر مطالعه کردم، متوجه شدم درباره دوره مورد بحث ما به علت قلت منابع تا به حال هیچ کار پژوهشی انجام نشده و تنها کتاب مکتب سده نوشته دکتر حیدری موجود بود که آن هم به قبل از دوره مورد بحث ما مربوط می‌شد. این‌گونه بود که به تحقیق در مورد تاریخ پزشکی و پزشکان همدان از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ علاقمند شدم و پایان‌نامه خوب و قابل قبولی را ارائه دادم که تشویق اساتید را برای انتشار آن به صورت کتاب در پی داشت.

به نظر می‌رسد منابع در این زمینه کم باشد.
بله در این دوره منابع بسیار کم هستند. بسیاری از اسناد و مدارک مربوط به این دوران در طول دوران انقلاب، جنگ تحمیلی و یا به علت تعمیر و تخریب واحدها و مراکز درمانی از میان رفته‌اند و یا به سبب بی‌مهری مسئولان به بوته فراموشی سپرده شده‌اند. از این رو با توجه به بضاعت موجود و کمبود منابع و همکاری‌نکردن بسیاری از نهادهای متولی امر بهداشت و درمان استان برای تدوین این کتاب تکیه بیشتر بر استفاده از تاریخ شفاهی و همچنین مصاحبه به معمرین، آگاهان و پیشکسوتان حوزه پزشکی استان همدان بوده، که برخی از آن‌ها هنوز در قید حیات هستند و دوران کهولت را سپری می‌کنند و برخی نیز دار فانی را وداع گفته‌اند و اطلاعات، اسناد یا عکس‌های مورد نظر از فرزندان، نوه‌ها و بازماندگان آن‌ها اخذ شده است، برخی هم خارج از ایران سکونت داشته‌اند که طی مصاحباتی که از طریق تلفن یا ایمیل با آن‌ها داشته‌ام توانستم اطلاعات خوب و کمیابی را در خصوص پزشکی همدان در دوره مذکور به دست بیاورم. بخش دیگری از اطلاعات ما مربوط می‌شود به پژوهش در اسناد موجود در آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی که برای دستیابی به آن‌ها هم به تهران مراجعه کردم و هم در آرشیو اسناد مدیریت غرب کشور آن‌ها را جستجو کردم که شامل برخی دست نوشته‌ها، نسخه‌ها، آمار و ارقام و اسامی و… بوده است. از کارکنان این سازمان هم نهایت قدردانی را دارم که کمال همکاری را در طول انجام این پروژه با بنده داشتند.

مخاطب اصلی این کتاب کیست؟
این کتاب بیشتر در جهت کمک به محققینی به رشته تحریر درآمده که زین پس می‌خواهند بیشتر راجع به این دوره پژوهش کنند و اطلاعات زیادی در دسترس آن‌ها وجود ندارد و این کتاب می‌تواند مرجع خوبی باشد برای تحقیق در آن برهه از تاریخ پزشکی در استان همدان و در عین حال می‌تواند ادای دینی باشد به تمام پزشکان بزرگ و دلسوز درگذشته که خدوم مردم همدان بودند و تا سالیان سال نامشان در اذهان این دیار همچنان باقی است. این کتاب با مستند کردن و مکتوب ساختن شرح حال آنان و شرح خدماتشان، آنان را به نسل‌های پسین خواهد شناساند و مانع فراموش کردن نام آنان خواهد شد. از این حیث این کتاب می‌تواند برای تمام پزشکان حال حاضر همدان و بازماندگان پزشکان قدیم همدان اعم از مسلمان و غیرمسلمان و تمام کسانی که نامشان در این کتاب آمده است جذاب باشد. به طوری که تا به امروز بسیاری از آن‌ها با بنده تماس گرفته‌اند و ضمن تشکر، گفتند که از کتاب نه یک جلد بلکه چند جلد تهیه کرده‌اند و به دیگران نیز هدیه داده‌اند.

درباره محتوای کتاب بگویید.
دوره مورد بحث در تاریخ معاصر کشور از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و طبیعتاً رویدادهای پزشکی در این دوره نیز بسیار مهم تلقی می‌شوند. در واقع این دوره دوره ظهور و بروز طب نوین و گذار از طب سنتی است. چراکه تلاش‌ها در جهت تربیت پزشکان تحصیل کرده عملا در این دوره محقق شد و ورودی‌های اولین دوره دانشکده پزشکی تهران که در سال ۱۳۱۳ تاسیس شده بود در سال ۱۳۲۰ فارغ‌التحصیل شدند و وارد عرصه طبابت شدند. به زعم بنده این پژوهش به دلیل بی‌سابقه بودن برای پژوهشگران جذابیت‌های خاص خود را دارد به ویژه این‌که اطلاعات، اسناد و عکس‌های بسیار دست اول و کمیابی در جای جای این کتاب وجود دارد که تا پیش از این در هیچ یک از کتب تاریخ محلی ذکری از آن به میان نیامده است و اکثرا در مصاحبه با افراد آگاه و از آرشیوهای خصوصی آنان گردآوری شده است. معرفی و بررسی تاریخچه مراکز بهداشتی-درمانی در استان از بخش های مهم کتاب است که در دیگر منابع کمتر از آن‌ها گفته شده و یا شاید اصلا سخنی به میان نیامده است و اطلاعات مربوط به آن‌ها صرفا از تحقیق و پژوهش بر روی اسناد و جراید قدیمی به دست آمده است. به این ترتیب این کتاب در عین اهمیت برای پژوهشگران تاریخ محلی، فتح بابی خواهد بود برای کارهای تکمیلی برای دیگر پژوهشگران.
چقدر زمان صرف نگارش کتاب کردید؟

نگارش این اثر قریب به دو سال به طول انجامیده است و برای خلق آن زحمات بسیاری کشیده شده است. در کنار بنده دو تن از اساتیدم دکتر علیرضا علی صوفی و دکتر منصور حیدری نیز همواره بر روند کار نظارت داشتند و راهنمای من بودند و با کمک آن‌ها این پژوهش به سرانجام رسید. برای چاپ این اثر از چند انتشاراتی پیشنهاد داشتیم که در نهایت با پیگیری و کمک‌های دکتر حیدری، کتاب توسط انتشارات دانشگاه علوم پزشکی همدان به چاپ رسید. زحمت ویراستاری کتاب را دوست خوبم اکبر ابراهیمی‌پور که از پژوهشگران و ویراستاران خوب اسدآباد هستند، کشیدند. از همسر عزیزم خانم نامداری هم کمال قدردانی را می‌کنم چراکه در تمام مراحل تهیه و تدوین کتاب پا به پای من بودند و با حمایت‌های همه‌جانبه خود بنده را همراهی کردند و در جمع آوری اطلاعات کتاب هم کمکم کردند.

آیا باز هم در این زمینه کار پژوهشی خواهید کرد؟
پژوهش در حوزه تاریخ پزشکی از موضوعات جذاب برای پژوهشگران مختلف هست و بنده نیز از این قاعده مستثنی نخواهم بود و انتشار این کتاب پلی شد برای شناسایی بیشتر تاریخ طب و طبابت در همدان و قطعا در آینده بیشتر در این زمینه کار خواهم کرد زیرا این کار تنها بیانگر گوشه‌هایی از تاریخ درخشان همدان در حوزه پزشکی است که از سینا و ابن سینا و خواجه رشید گرفته تا ظهیر الحکما و بدیع الحکما تا دکتر میرهادی و دکتر منصور و افراد دیگر که به نسل امروز رسیده و ما باید میراث‌دار خوبی جهت حفظ این سرمایه عظیم و گران سنگ باشیم. در حال حاضر هم مشغول کار بر روی چند مقاله مرتبط با تاریخ پزشکی در همدان هستم که به امید خدا در اینده نزدیک منتشر خواهند شد.

در پایان؟
نکته حائز اهمیت این است که از نهادهای ذیربط نظیر سازمان نظام پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی، بیمارستانها، درمانگاه‌ها و هلال احمر انتظار بیشتری می رود تا در زمینه نگهداری و نشر اسناد پزشکی در سطح بومی و محلی فعالیت داشته باشند. به طور مثال در بازدید بنده از نظام پزشکی استان همدان و بیمارستان‌ها هیچ منبع و سندی در خصوص فعالیت‌های بهداشتی و درمانی در استان همدان یافت نشد.
در پایان از تمام کسانی که در چاپ و انتشار این کتاب ما را یاری کردند (چه در کشور و چه در خارج از کشور) صمیمانه تشکر می‌کنم. از خانواده محترمم برای حمایت‌های بی‌دریغشان تشکر می‌کنم.

+++سوتیتر

کرمی: این کتاب می‌تواند مرجع خوبی باشد برای تحقیق در آن برهه از تاریخ پزشکی در استان همدان و در عین حال می‌تواند ادای دینی باشد به تمام پزشکان بزرگ و دلسوز درگذشته که خدوم مردم همدان بودند و تا سالیان سال نامشان در اذهان این دیار همچنان باقی است.