به‌جای ساخت شهر جدید، شهرهای باهویت را توسعه دهید

*روشنک کاظمی

چند هفته‌ای است موضوع ساخت شهر جدید «حورا» در همدان که ده سال پیش مطرح شد، اما تاکنون مسکوت مانده بود، دوباره بر سر زبان مدیران استان افتاده؛ تجربه‌ای ناموفق که در بعضی استان‌ها تکرار، اما با شکست مواجه شده بود و حالا مدیران همدان تصمیم دارند با تکرار این تجربه ناموفق، هزینه دیگری بر دوش استان بگذارند. «داود احمدی» شهردار جورقان و دانشجوی دکترای معماری معتقد است، به‌جای این کار اشتباه می‌توان شهرهای کوچک، اما باهویتی مانند جورقان، مریانج، بهار یا قهاوند را توسعه داد و جمعیت را به آن‌ها انتقال داد.

تجربه ناموفق

احمدی می‌گوید: شهرهای جدیدی که در کشور احداث شده‌اند، دارای ساختار مشخصی هستند، اما باید مورد واکاوی قرار گیرند. شهرهایی مانند پرند و پردیس در تهران، سهند در تبریز و محمدیه در قزوین که برای کنترل جمعیت با هزینه‌های بالا ساخته شده‌اند، اما نه تنها نتیجه نداشته بلکه محلی برای بزه تبدیل شده‌اند. باید دید چه عواملی باعث این چالش‌ها شده و هدف از احداث شهرهای جدید چه بوده و آیا تا به امروز به آن اهداف رسیده‌اند یا خیر؟

وی ادامه می‌دهد: این‌که ما شهری طراحی کنیم و مقوله‌های شهرسازی را نیز در آن رعایت کرده و خیابان‌ها را برای استقرار ادارات و مکان‌های فرهنگی و مذهبی در آن‌ها تنظیم کنیم و بگوئیم در حال ساخت شهری جدید هستیم، در ابتدا سوالی مطرح می‌شود؛ چرا در حال انجام این‌کار هستیم؟ ساخت شهر مگر جز انسان هدف دیگری هم دارد؟

شهر یا خوابگاه؟

این دانش‌آموخته معماری معتقد است: اگر از شهرها تشکل‌های اجتماعی را بگیریم، تهی می‌شوند. زیرا این انسان‌ها هستند که به شهر معنا می‌دهند، بنابراین وقتی ما شهری را در هر قالبی طراحی می‌کنیم، هدف نهایی استفاده از آن، انسان‌ها هستند، پس باید شرایط مطلوب برای جریان زندگی فراهم باشد و هرآن‌چه نیاز یک شهر هست باید باشد تا انسان‌هایی که آن‌جا مستقر هستند از آن استفاده کنند، اما در حال حاضر ما شهرهایی ساخته‌ایم که اصطلاح خوابگاه برای آن‌‌ها مناسب‌تر بوده و شبیه شهری که زندگی در آن جریان دارد، نیست.

وی می‌افزاید: ما به جایی شهر می‌گوییم که مستقل باشد؛ یعنی اگر حمایت‌های دولت را از آن بگیریم، آن شهر بتواند خود را حفظ کند، در غیر این صورت که نمی‌توان روی آن نام شهر نهاد.

شهردار جورقان با بیان این‌که ما مخالف احداث شهرهای جدید نیستیم، توضیح می‌دهد: نظر ما این است که اگر قرار است شهر جدیدی ساخته شود، مهم‌ترین و اساسی‌ترین لازمه آن، مطالعات در حوزه فرهنگی است؛ یعنی ببینیم این شهری که قرار است ساخته شود مناسب و برای کدام قشر جامعه است و سپس ساخت شهر را آغاز کنیم، اما متأسفانه ما اول شهر را می‌سازیم و بعد مطالعات آن را آغاز می‌کنیم و این روند اشتباه، باعث اختلال در کارکرد آن شهر می‌شود.

ملزومات ساخت شهر جدید

احمدی می‌گوید: اوایل انقلاب نسبت جمعیت شهری و روستایی ما ۳۰ درصد به ۷۰ درصد بود، اما الان ۸۰ درصد به ۲۰ درصد است؛ امروز هم فرد روستایی که به شهر آمده در واقع وارد شهر نشده، بلکه وارد قسمت‌هایی شده که به شهر پیوسته‌اند و بار هزینه مدیریت شهری را نیز افزایش داده‌اند.

وی معتقد است در همدان نیز شهرهایی مانند شهرک فرهنگیان ساخته شد، اما آن را خوب مدیریت کردند و به سرنوشت شهرهای دیگر دچار نشد و توضیح می‌دهد: با این‌که حالا در کنترل جمعیت ساکن به مشکل خورده‌ایم و از مسیر اصلی خارج شده‌ایم، اما اگر می‌خواهیم شهری احداث بکنیم، باید جامعه هدف را مشخص کنیم. چه قشری در آن‌جا ساکن خواهند شد؟ جامعه نظامی یا معلمان؟ بعد که این موضوع مشخص شد، بگوئیم این شهر را برای این قشر از جامعه ساخته‌ایم و آن را مناسب‌سازی کرده و با توجه به همه عوامل موثر، شرایط مطلوب را فراهم آوریم، اما اگر هدف ما از ساخت شهر این است که سرریز جمعیتی را به آن‌جا ببریم، باخته‌ایم. چه شهرها ساخته‌اند که حالا به محل بزه و خانه خالی و خوابگاه تبدیل شده است. مواردی که سرمایه کشور در آن صرف شده تا در آن آبادانی ببینم، اما خبری جز سرمایه بربادرفته نیست؛ هرچند در آن مراکز نظامی و آموزشی مستقر باشد، اما به دلیل غلط بودن زیرساخت آن، نتیجه‌ای نداشته است. به طور مثال؛ در شهرک مدنی، بهتر از آن‌چه هست، می‌توانستیم آن را مدیریت کنیم، اما حالا بخشی از آن سکونتگاه غیررسمی و بخشی از آن شهرک مدنی است، اما در این میان شهرک فرهنگیان خوب مدیریت شد به‌جز الحاق روستای علی‌آباد که کار اشتباهی بود.

پیشنهاد

این دانش‌آموخته معماری پیشنهادی دارد: اگر قرار است شهری بسازیم این شهر باید ذیل شهر همدان باشد، باید بخشی از شهر باشد نه جدا از آن. برای مثال، مدیریت شهرک الوند ذیل مدیریت شهرداری همدان است نه این‌که برای آن شهردار و شورای شهر جدا بگذارند و میز و صندلی اضافه کنند. اگر قرار است شهری تأسیس شود، باید ذیل شهر مدیریتی، هویتی، فرهنگی و تاریخی شهری تعریف شده باشد.

شهردار جورقان معتقد است: شهر جدید در همدان باید قسمتی از جورقان، بهار یا مریانج باشد نه شهری جدا. به طور مثال؛ سرریز جمعیتی را به بهار که فاصله‌ای هم با همدان ندارد، انتقال دهند و بگویند ما ۴۰ هزار نفر را به بهار اضافه و پادگان قهرمان را به مجموعه مسکونی تبدیل خواهیم کرد. این شهر باید زیر نظر فرمانداری و شهرداری و ذیل مدیریت فرهنگ با اصالت باشد. با این کار دیگر مشکلات ساختار هویتی شکل نمی‌گیرد؛ شهر جدید چراکه زیرمجموعه فرهنگ آن شهر قرار گرفته است.

جورقان را بزرگ‌تر کنید

احمدی می‌افزاید: جورقان  ۲۵۷ هکتار است. پیشنهاد من این بود که هزار هکتار به محدوده شهر جورقان اضافه کنند. اصلا ۲۰۰ هکتار به نیروی تعاون نظامی بدهند تا در آن‌جا برای کارکنان خودشان خانه ویلایی بسازند یا ۱۰۰ هکتار را به معلمان و ۵۰ هکتار به طلاب بدهند.

وی تأکید می‌کند: اشتباهی که غرب در آپارتمان‌سازی داشت را ما تکرار نکنیم. حالا که بیشتر خانه‌ها آپارتمانند، بیشتر مردم مایلند در خانه‌های کوچک‌تر از خانه آپارتمانی اما ویلایی زندگی کنند. فرهنگ ما این است که حریم خصوصی‌مان حفظ شود و هر روز شاهد افزایش باغات هستیم که مردم در آن‌جا برای خودشان خانه‌های ویلایی می‌سازند و و زندگی در آن‌جا را زیباتر از آپارتمان می‌دانند، در حالی که در طی ده سال آینده این باغات محکوم به فنا هستند و باقی نخواهند ماند.

توجه به فرهنگ

این دانش‌آموخته معماری با بیان این‌که پس اگر قرار است شهری ساخته شود به ساکنان اصلی آن فکر کنیم و ببینیم آیا مناسب برای زندگی آرام و امن هست یا خیر، توضیح می‌دهد: اگر از لحاظ فرهنگی و اجتماعی این شهر مناسب‌سازی نشود، تمام سرمایه بربادرفته و تبدیل به خوابگاه خواهد شد و علاوه بر همه این‌ها، با اختلال در مدیریت شهری و تعاملات هویتی هم مواجه می‌شوند. در شهرهای دیگر من به چشم دیده‌ام که صبح جمعی مجلس عزا به یک سبک برگزار کرده و عصر جمعی دیگر سبک و سیاق دیگری با ساز وارد مراسم شده‌اند؛ پس باید قسمت‌های مختلف شهر مناسب‌سازی شوند و اشتباهاتی که در شهرهای دیگر به وجود آمده را برای همدان تکرار نکنیم.

شهردار جورقان می‌گوید: در صورتی که به جای شهر جدید بخواهند حریم شهری مانند جورقان را افزایش دهند، ابتدا باید مساحت را تغییر و پس از مناسب‌سازی، قسمتی از همدان را به آن‌جا انتقال دهند که نیازمند اصلاح طرح جامع شهری بوده تا شهرها جابه‌جا نشوند و جورقان گسترش پیدا کند تا با مشکل رو‌به‌رو نشویم. در این صورت، کسی که وارد جورقان می‌شود، این شهر را با تمام جوانب می‌پذیرد و این شرایط، نتیجه خود را چندین سال دیگر نشان خواهد داد. پس باید از حالا نگران آسیب‌های اجتماعی و روانی که با اشتباهات پیش می‌آید، باشیم که با بررسی مشاورانی که نمونه‌های خارجی و داخلی دیده‌اند و روی این موضوع کار کرده‌اند، انجام‌پذیر است.