به اسم ورزش…

*زهرا کرد

*پرستار

مسئله سلامت از جمله مهم‌ترین ابعاد حیات انسان و لازمه ایفای نقش درست عاملان اجتماعی در جامعه است. از این روست که در تعاریف استاندارد، سلامت فراتر از وجود یا نبود بیماری، بهره‌مندی از حد مطلوب رفاه و آسایش روانی، اجتماعی و البته جسمانی در نظر گرفته می‌شود؛ از طرفی در مقایسه با گذشته که ورزش ذیل مناسک آیینی، مذهبی و یا سلحشوری معنا پیدا می‌کرد و از این رو امری مردانه تلقی می‌شد، امروزه به دلیل پیوند عمیق با مدیریت بدن، فراغت و سلامت، ورزش ماهیتی فراجنسیتی به خود گرفته و به بخشی از زندگی روزمره گروهی از زنان مبدل شده است.

به طور کلی زنان امروزه به تناسب اندام و زیبایی برآمده از آن به عنوان یک نماد می‌نگرند، نمادی از زندگی سالم و مدرن که آنان را به سوژه‌هایی با جذابیت بالا در حیات اجتماعی پیرامونشان تبدیل می‌کند، از این رو باشگاه‌های ورزشی به عنوان محل عرضه خدمات تناسب اندام، روز به روز جایگاه ویژه‌ای در الگوهای گذران زندگی فردی و اجتماعی زنان می‌یابند. باشگاه‌هایی که قلمرو اجتماعی چند بعدی برای زنان به حساب می‌آیند و ضمن توجه به زیست فردی آن‌ها تا حدودی زیست اجتماعیشان را نیز متاثر می‌کنند. از طرفی با گذشت زمان و حضور بیشتر زنان در جامعه شاهد نیاز جدیدی در آن‌ها هستیم و آن نیاز به تناسب اندام است! یکی از روش‌های پاسخگویی به این نیاز سالن‌های ورزشی است؛ مکان‌هایی که این روزها در کنار ورزش به سالن زیبایی، شو، همسریابی، مشاوره و روان‌درمانی تبدیل شده و همین دگردیسی معنایی سبب شده که بعضا از ماهیت شکل‌گیری خود دور شوند و به جای سلامتی، افراد را با انواع آسیب‌های جسمانی دیرپا درگیرکنند. البته در تشریح بروز چنین آسیب‌هایی عوامل دیگری نظیر نبود نظارت درست و علمی بر آگاهی مربیان، به روز و کافی نبودن دانش متولیان ورزش بانوان، به کارگیری دستگاه‌های ورزشی نامناسب با فیزیولوژی و آناتومی زنان، نبود آگاهی پیرامون پیش نیازهای شروع ورزش در افراد دارای مشکل زمینه‌ای و تب ورزش کردن صرفا برای همگامی با قطار مدگرایی جامعه را می‌توان برشمرد؛ که نهایتا سبب شده در رده سنی سی تا پنجاه سال شاهد انواع مختلف آسیب‌های مفصلی و استخوانی در جامعه فعال و ورزشکار زنان باشیم‌ و همین آسیب‌ها زمینه بروز بیماری‌های متعدد اسکلتی و دلزدگی از ورزش را برای جمعیت مذکور به دنبال دارد.

ریشه آسیب زنان
دکتر «اعظم بشیری» دکترای  آسیب‌شناسی و اصلاح حرکات جسمانی از چرایی فراوانی آسیب‌های ورزشی در زنان می‌گوید: زنان به علت تفاوت در ساختار فیزیولوژی، آناتومی و خاصه فرم لگنشان زاویه کیو بیشتری نسبت به مردان دارند و همین موضوع سبب شده استعداد آسیب‌های زانو و رباط های ای سی ال در آن‌ها بیش از پنج برابر مردان باشد. از طرفی هورمون‌های زنانه با افزایش انعطاف‌پذیری و در نتیجه افزایش استعداد آسیب‌های جسمانی برای زنان همراه است و مورد سوم نیز که بسیار مهم است بی‌توجهی به تفاوت‌های ساختاری زنان در برنامه‌های ورزشی است، به گونه‌ای که تمرین‌های مورد استفاده برای مردان را به آن‌ها نیز ارائه می‌کنند و این مهم سبب بروز آسیب‌های متعدد در اقصی نقاط بدن بانوان می‌شود.

باشگاه آسیب‌رسان یا اصلاح‌گر
نایب رئیس کمیته حرکات اصلاحی استان به نقش مربیان در ایجاد آسیب و یا اصلاح آن اشاره می‌کند و معتقد است: با توجه به رشد باشگاه‌های زنانه نسبت به گذشته و تمایل زنان برای پیوستن به این مراکز، لازم است تا مربیان ورزشی در دوره‌های مختلف دانش افزایی شرکت کرده و به صورت مدون در حال به روزرسانی اطلاعات خود باشند که انجام این مهم به عهده ارگان‌های متولی سلامت و هیئت‌های ورزش همگانی است تا با برگزاری چنین دوره‌هایی از بروز آسیب‌های ورزشی جلوگیری کنند. از طرفی با توجه به نقشی که این آسیب‌ها در عملکرد جسمی و شغلی زنان جامعه دارند و اصلاح هریک از نقص‌های جسمانی نیازمند صرف هزینه و وقت زیادی است، لازم است تا وزارت بهداشت به عنوان متولی اصلی سلامت نیز به این قضیه ورود کند و با نظارت بر سالن‌های ورزشی و محتوای عملکردی مربیان و هم‌چنین آموزش و ارتقای سطح دانش آن‌ها، زمینه را برای آسیب‌های جدید محدود کند‌.
زنان ایرانی آسیب‌پذیر هستند؟
رئیس کمیته ورزش بانوان استان از آسیب‌پذیری زنان ایران سخن به میان آورده و اذعان دارد: زنان جامعه ایران به علت ضعف در عضلات ناحیه مرکزی بدن (شامل لگن، جدارشکم، ستون فقرات و دیافراگم) و زانوها (ضعف عضلات چهارسرران) به صورت تصادفی دچار آسیب و نقصان عملکردی در این نواحی هستند؛ از طرفی به جز کم تحرکی و بی‌تحرکی که عموما در جامعه شاهد آن هستیم، با مفهوم دیگری به نام فقرحرکتی مواجهیم؛ بدین معنی که در فعالیت‌های روزمره تنها گروهی از عضلات به کار گرفته می‌شوند و مابقی که فعالیتی ندارند در اثر بی‌حرکتی و به مرور دچار ضعف خواهند شد که فقر حرکتی نام دارد وهمین فقر حرکتی عضلات سبب می‌شود که با دویدن ناگهانی و یا انجام اشتباه یک حرکت فرد دچار پارگی و یا کشش لیگامن‌ها  شود و مدت‌ها درگیر درمان و بازتوانی عارضه مذکور شود.

… به باشگاه نروید اگر
این مدرس رسمی فدراسیون ورزش‌های همگانی ضمن تاکید بر ترویج ورزش در جامعه معتقد است: ورزش کردن به هر قیمت و با هر سطحی از آمادگی رهاوردی به جز آسیب ندارد، چراکه مفاصل ما نظیر چرخ دنده عمل می‌کنند، یک مشکل در انگشت پا می‌تواند به مشکل بزرگتری در گردن بینجامد، همانطور یک کمر درد ساده اگر درمان اصلاحی نشود ظرف شش سال آتی به آرتروز گردن می‌انجامد؛ از طرفی وقتی فردی سابقه ورزش کردن ندارد قاعدتا عضلات ضعیفی دارد و فقر حرکتی در وی بیداد می‌کند، این فرد پس از چند جلسه ورزش زیر نظر مربی بی اطلاع از وضعیت وی، دچار آسیب‌های مفصلی و لیگامان‌ها شده و پس از چند ماه شاهد انواع دردهای اسکلتی خواهد بود و به این شیوه شاهد دلزدگی از ورزش در اثر ورزش می‌شویم؛ پس شایسته است که ابتدا ساختار عضلانی و اسکلتی فرد تحت نظر متخصص این حوزه بررسی شود و با ورزش‌های اصولی و گام به گام پیش رفت تا به نتیجه مطلوب نزدیک شویم.
باشگاه ورزشی یا باشگاه تناسب اندام؟
این مدرس دانشگاه به نقش مهم فرهنگسازی در این زمینه اشاره می‌کند و معتقد است: این روزها مفهوم ورزش صرفا به لاغری و تناسب اندام تقلیل یافته و همین نگاه انحصاری و تک بعدی سبب شده تا از ماهیت سلامت پروری ورزش دور شویم و به یک بعد کوچک آن بپردازیم و این نگاه کاریکاتورگونه قطعا حامل آسیب‌های متعدد جسمی و روانی برای زنان خواهد بود؛ وی به فرهنگسازی در جامعه پیرامون فواید متعدد تحرک در زندگی نظیر ترشح هورمون های سروتونین و نقشی که در کاهش اختلالات خلقی و افسردگی دارد، نیز اشاره می‌کند.
دکتر بشیری در پایان تکمیل می‌کند: اختلالات عضلانی اسکلتی با توجه به جامعه رو به سالمندی ایران در آینده هزینه‌های زیادی بر بدنه دولت و حاکمیت تحمیل خواهد کرد و بهتر است از الان برای آن به فکر باشیم.

اول مد بعد سلامتی!
«سمیرا میرزامحمدی» مربی بدنسازی و فیتنس نگاه متفاوتی به حضور زنان در باشگاه‌ها دارد و معتقد است: فشار جامعه برای داشتن بدنی منطبق بر معیارهای عرف که می‌توان به آن مد هم گفت، بر زنان بیشتر از مردان است و این موضوع سبب شده که در وهله اول زنان جامعه ما از آن‌چه هستند فارغ از بعد سلامتی رضایت نداشته باشند و مدام به دنبال من دیگری مبتنی بر خواست جامعه باشند، در جریان این جست‌وجو سالن‌های ورزشی و آرایشی باند رسیدن به آن منِ دیگر القایی هستند؛ با توجه به نوع فعالیتم و ارتباطی که با شاگردانم داشتم، نگاه قالب به ورزش برای سلامتی کمتر دیده می‌شود و اغلب به دنبال بدنی متناسب آن هم در نقاط خاص هستند که تحقق یافتن این امر بدون توجه به شاکله اصلی ورزش که سلامتی جسم و روح است، شاید در ظاهر رخ دهد اما در نهان فرد را از ماهیت ورزش و جنبه های دیگر آن بی‌بهره می‌کند.

این مربی با سابقه آمادگی جسمانی به ریشه بروز آسیب‌های جسمانی حین ورزش اشاره می‌کند و می‌گوید:
هر فعالیت ورزشی ضمن فواید متعدد ممکن است آسیب‌هایی نیز به همراه داشته باشد که منطقی است تا با دانش و بهره‌گیری از اصول و ابزار صحیح این میزان به حداقل برسد و اگر هم آسیبی وجود دارد با تکیه بر علم و متد اصلاحی برای کاهش آن بکوشیم؛ البته شایان ذکر است که این مهم منوط به آگاهی از نوع و ماهیت آسیب حاصل می‌شود، چراکه بعضا شاهد هستیم که مراجعه‌کننده از آسیب‌دیدگی خود بی‌اطلاع بوده و پس از چند جلسه تمرین دچار عارضه شده و این را مرتبط با مربی و حرکات ورزشی می‌داند، در حالی‌که اگر از ابتدا به این مشکل اشاره شده بود نوع حرکات متناسب با وضعیت وی بود و به آسیب نمی‌انجامید و یا حتی تا زمان اصلاح آسیب و توانبخشی از حضورش امتناع می‌کردیم؛ برای حصول این مهم لازم است مراجعه‌کنندگان ابتدا ارزیابی دقیق و علمی نزد متخصص از وضعیت عضلانی اسکلتی خود داشته باشند که در جریان ورزش درصد بروز آسیب را کاهش دهند.