*رضوان سلماسی
*عضو سابق شورای شهر همدان
میراث فرهنگی نه تنها هویت، فرهنگ و تاریخ هر شهر و کشوری است، بلکه به مثابه یک ثروت عظیم برای آن شهر و کشور به شمار می‌رود. مسئولان آگاه و دلسوز کشورها برای حفظ این ثروت ملی که در زندگی مردم آن‌ها اثرات مثبت زیادی دارد، اهتمام ویژه دارند؛ چیزی که نه تنها در شهر بلکه در کشور ما مغفول افتاده است.
یکی از راه‌های حفظ میراث تاریخی شهرها ثبت این میراث در سطوح ملی و جهانی است تا به واسطه آن بتوان ضمن حفظ این آثار ارزشمند، خیل گردشگران ملی و جهانی را که می‌توانند باعث ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی شهرها شوند را به سمت آن‌ها گسیل داشت.
اما در همدان زیبای ما، شهر الوند باشکوه که پیشینه‌ای چندین هزار ساله را در کارنامه خود داشته و عنوان پایتخت تاریخ و تمدن را به همراه دارد، متأسفانه اهتمام مدیریتی برای حفظ بناها و بافت ارزشمند آن دیده نمی‌شود.
در طی سال‌های گذشته، هویت تاریخی این شهر به دلیل نداشتن اعتقاد واقعی غالب مدیران شهری و استانی به حفظ این هویت و نداشتن برنامه‌ریزی برای احیای آن و نیز با صدور مجوزهای مختلف که خود عامل تخریب بناهای واجد ارزش شهر و نابودی بافت بوده است، کمرنگ شده است. به‌طوری‌که به نظر می‌رسد به‌زودی به جای عنوان پایتخت تاریخ و تمدن باید به دنبال عنوان دیگری برای همدان باشیم. گرچه در حال حاضر حتی عنوان شهر سبز پایدار جهان اسلام نیز به دلیل سوءمدیریت‌های اتفاق افتاده دیگر قابل اطلاق به این شهر زیبا نیست.
در طی سالیان گذشته، در کنار سایر ادارات متولی در شهر از جمله راه‌و‌شهرسازی و اداره‌کل میراث فرهنگی، سهم شهرداری در رابطه با این تخریب‌ها قابل توجه بوده است.
از میان آثار ارزشمند تخریب‌شده اخیر در بافت تاریخی می‌توان از مدرسه ظفر و خانه خانجانی و در خارج از بافت از خانه شیری و بنای ارزشمند خانه اقبالیان نام برد که هر چهار ملک یا ثبت ملی شده و یا در شرف ثبت بوده است، اما به دلیل نبود نظارت و توجه از سوی شهرداری، در زمان خود تخریب شده و از بین رفته‌اند. موضوع تخریب خانه‌های کبابیان به بهانه رفع خطر هم در همین راستا اتفاق افتاد. صدور مجوز ساخت‌و‌ساز در حریم خانه نورمهال هم به علت همین بیاعتقادی صادر شد که خوشبختانه در حال حاضر مسکوت شده است.
اگرچه باید حق و حقوق مالکانه افراد مورد توجه قرار داشته باشد، اما تاریخ و گذشته یک شهر حقوق عامه مردم شهر و اولی بر حقوق مالکانه افراد است و مدیران شهری به جای صدور مجوزات مورد درخواست مالکان در بافت تاریخی لازم است به دنبال ساز‌و‌کارهایی باشند که در کنار حفظ این بناهای واجد ارزش و بافت تاریخی شهر، حقوق مالکانه مردم نیز محقق شود. در شورای دوره پنجم بحث انتقال حق توسعه که یکی از مصادیق آن موضوع تی‌دی‌آر است، بارها در کمیسیون فرهنگی و مرکز مطالعات به جلسه گذاشته شد تا با ایجاد حساسیت در مدیران شهری این موضوع در طرح جامع شهر که در حال مطالعه و تدوین بود، گنجانده شود، اما متأسفانه نه تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه در حال حاضر که موضوع ثبت جهانی هگمتانه برای شهر همدان مطرح بوده و فرصت بی‌نظیری برای معرفی این شهر زیبا در عرصه‌های بین‌المللی ایجاد شده است، شاهد صدور مجوزاتی در حریم تعریف شده هگمتانه هستیم که این ثبت را با چالش‌های زیادی مواجه خواهد کرد.
نقش شهرداری‌ها درباره حفظ بافت تاریخی شهرها بی‌بدیل و بسیار موثر است، به‌طوری‌که در شهرهایی از ایران مثل کاشان و یزد که شهرداری در حفظ بافت و بناهای تاریخی آن‌ها ورود مستقیم داشته، آن شهرها بسیار موفق‌تر بوده‌اند. نظارت بر کلیه امور عمرانی و شهرسازی در شهرها به عهده شهرداری بوده و نیز دست او برای هزینه‌کرد در بسیاری از موارد بازتر از سایر دستگاه‌هاست، به همین دلیل می‌تواند در این رابطه بسیار موثرتر عمل کند. گرچه این بحث نباید باعث شانه‌خالی‌کردن سایر دستگاه‌های ذی‌ربط در رابطه با وظایفشان شود.
هر اتفاقی در شهرها در حوزه شهرسازی از چشم شهرداری‌ها دیده می‌شود و انتظار مردم از آن‌ها بیشتر از سایر دستگاه‌هاست؛ بنابراین مدیران لایق، آگاه و دلسوز در شهرداری می‌توانند از این فرصت ارزشمند شهر همدان استفاده کرده و باعث معرفی و رونق شهر شوند و در همین راستا باعث رشد اقتصادی شهر هم باشند. مردمی که مشکل اقتصادی کمتری داشته باشند، حق و حقوق شهرداری را نیز بهتر خواهند پرداخت، اما متأسفانه مشکلات مالی شهرداری در کنار برخی موارد دیگری که در این مقوله نمی‌گنجد، دلیلی است که توجه به هویت تاریخی شهر را در این نهاد کمتر کرده است.
در همین راستا، این روزها شاهد صدور مجوزات ساخت‌و‌ساز املاک تجمیع‌شده بر اساس طرح تفصیلی شهر در حریم بافت تاریخی شهر هستیم که بیم آن می‌رود این موضوع ثبت جهانی را با مشکل مواجه کند.
اگر مدیران شهری همدان به‌ویژه شهرداری و اداره‌کل میراث فرهنگی، واقعا این شهر را خانه خود بدانند و با عرق بیشتری برای رشد و اعتلای آن به‌ویژه حفظ بافت و بناهای تاریخی آن تلاش کنند، می‌توانیم شاهد رشد بیش از پیش شهر همدان بوده و آن را چون نگینی ارزشمند که در غرب ایران زمین قرار گرفته به دنیا معرفی کنیم.