رئیس اداره مراتع و بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان:
بیش از ۶۴ هزار بهره‌بردار در استان وجود دارد

*نازنین ناصری

*خبرنگار

رئیس اداره مراتع و بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با اشاره به این‌که همدان نزدیک به ۷۰۰ هزار هکتار اراضی ملی دارد که حدود ۶۶۹ هزار هکتار آن شامل اراضی مرتعی با پوشش مرتعی درجه یک، دو و سه و ۱۹ هزار هکتار آن اراضی بیابانی و بقیه اراضی جنگلی، تالاب و … است، می‌گوید: فعالیت‌هایی که در بخش مراتع و بیابان انجام می‌گیرد به دو دسته مدیریتی و بیومکانیکی در راستای اصلاح و احیای مراتع و افزایش پوشش گیاهی و ظرفیت مراتع تقسیم می‌شود. بخش مدیریتی شامل اقداماتی نظر قرق مراتع در فصل بهار، مدیریت چرا، کنترل پروانه چرا و سامان‌دهی کوچ است که مربوط به زمان ورود و خروج دام به عرصه‌های مرتعی است.

چرای بی رویه؛ ضربه به مراتع

«سعید الیاسی» با ذکر این‌که بیش از ۶۴ هزار بهره‌بردار در استان وجود دارد که از مراتع استفاده می‌کنند، تصریح می‌کند: به طور متوسط هر خانوار دامدار روستایی و عشایری  قریب به ده هکتار عرصه برای ده واحد دامی استفاده می‌کنند که با  واحد اقتصادی آن‌ها که ۲۳۰ واحد دامی است فاصله زیادی دارد؛ زیرا سطح مراتع همدان کم و تراکم دام و دامدار زیاد است. متأسفانه افزایش چرای بی‌رویه در مراتع به پوشش گیاهی و مراتع ضربه می‌زند. به همین دلیل پروژه‌های مدیریتی از جمله سامان‌دهی و کنترل کوچ در ایام فصل بهار و به مدت دو الی سه ماه اجرا می‌شود که در جلوگیری از استفاده بیش از حد از مراتع  و ورود تعداد مجاز دام به مراتع کمک می‌کند. همچنین قرق صرف مراتع را برای قسمتی از روستا یا سامانه عرفی در نظر گرفته و از ورود دام به آن  خودداری می‌کنیم تا پوشش گیاهی به‌صورت خود به خود با توجه به بارندگی های زمستانه و بهاره احیا شود. بخشی از قرق نیز در اراضی که پروژه‌های بیولوژیک، بیومکانیک و کشت و توسعه گیاهان دارویی اجرا می‌شود، صورت می‌گیرد.

اقدامات غیرمدیریتی

الیاسی اقدامات بخش غیرمدیریتی که اصلاح و احیای مراتع و افزایش پوشش گیاهی را در بر می‌گیرد، فعالیت‌هایی مانند کپه‌کاری و احداث فارو را عنوان کرده و می‌افزاید: انواع گونه‌های مرتعی و دارویی را به صورت کپه‌کاری و با مشارکت جوامع محلی و از محل اعتبارات ملی و استانی  وارد عرصه‌های مرتعی می‌کنیم. این فعالیت‌ها سبب می‌شود که پوشش گیاهی بتواند خود را اصلاح کند در نتیجه آن ظرفیت مراتع افزایش یافته و به طبع آن دامداران می‌توانند دام بیشتری را وارد عرصه‌های مرتعی کنند که بر روی معیشت و اقتصاد خانوار روستایی و عشایری تأثیر بسزایی دارد. این پروژه‌ها صرفا در طرح‌های مرتعداری احاله شده اتفاق می‌افتد.

ممیزی مراتع

وی ممیزی و تنسیق مراتع را از دیگر اقدامات انجام شده در ۳۰ الی ۴۰ سال گذشته یاد کرده و می‌گوید: ممیزی مراتع با هدف شناسایی دام و دامداران و تخمین تعداد دام برای ورود به عرصه مرتعی انجام شده و بعد از آن طرح‌های مرتعداری با مشارکت دامداران روستایی و عشایری تهیه شده است. این طرح یک کتابچه مطالعاتی و اجرایی است که در آن شرایط و ویژگی‌های مراتع سامان عرفی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؛ در چه موقع و چه تعداد دام می‌تواند وارد مرتع شود، چه زمانی باید از مراتع خارج شود و چه پروژه‌هایی باید در آن مرتع اجرایی شود که در نهایت به افزایش پوشش گیاهی و ظرفیت مراتع منجر می‌شود.

شیوه‌نامه مدیریت چرا

الیاسی خاطر بیان می‌کند: مراتع کشور شامل سه دسته ییلاقی، میان بند و قشلاقی است که استان همدان جزو مراتع ییلاقی بوده و در ایام بهار و تابستان شرایط پذیرش دام را دارد. در فصل پاییز و زمستان سامانه‌های عرفی عشایر به مراتع قشلاقی ایلام و خوزستان و میان بند لرستان کوچ و زمستان گذرانی می‌کنند؛ چراکه شرایط پوشش گیاهی و اقلیم و آب و هوای این مناطق مناسب‌تر است و طبیعتا در زمستان امکان ورود دام به راضی مرتعی استان وجود ندارد. به همین دلیل محدودیت‌هایی را تحت عنوان مدیریت چرا و سامان‌دهی کوچ و کنترل پروانه چرای دام اختصاص دادیم. با توجه به این‌که مراتع دامداران روستایی از مراتع عشایری در ارتفاع  پایین‌تری قرار گرفته شرایط پذیرش دام در مرتع برای آن مهیاتر است و زمان ورود دام آن‌ها را ۳۰ فروردین بر اساس شیوه‌نامه مدیریت چرا که هر ساله از طرف دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ابلاغ می شود، ۳۰ فروردین لحاظ کردیم. مراتع واقع در سامانه‌های عشایری به دلیل این‌که در ارتفاع بالاتر و در دامنه‌های جنوبی الوند واقع شده‌اند. به لحاظ آب و هوا و اقلیم به مدت دو  الی سه هفته شرایط پذیرش دیرتر از مراتع پست‌تر استان است و به همین دلیل ۱۵ اردیبهشت ماه اجازه ورود به مراتع استان را دارند و زمان خروج آن‌ها از مراتع اواسط آبان ماه انجام می‌شود.

معدن‌کاری؛ عامل تخریب مراتع

رئیس اداره مراتع و بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با اشاره به این‌که عوامل مختلفی باعث تخریب مراتع می‌شود که بعضی از آن‌ها خارج از دست انسان بوده و شامل تغییراقلیم و پدیده خشکسالی است، اظهار می‌کند: بخشی از آن به فعالیت‌های معادن و تخریب و تصرف‌هایی که کشاورزان انجام می‌دهند و بخش دیگر آن مربوط به دامداری خارج از ظرفیت و زمان است. اگر دام زودتر از از زمانی که مشخص شده وارد مرتع شود مجال رشد و زادآوری به گیاهان را نداده و باعث می‌شود پوشش گیاهی در همان ابتدای ورود به مرتع دچار آسیب شده و سال به سال به سمت تهی شدن اراضی مرتعی از پوشش گیاهی و سیر قهقرایی پیش می‌رود. در استان همدان چیزی به نام بیابان تا ۴۰ سال پیش وجود نداشت. یکی از عوامل جدا از تغییرات اقلیم ورود غیر مجاز دام و خارج از ظرفیت مراتع  و زمان باعث آسیب به پوشش گیاهی شده است.

تمدید مهلت انتقال حقوق عرفی

الیاسی در آخر تأکید می‌کند: بر اساس ابلاغیه و بخشنامه سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تا پایان سال ۱۴۰۲ بهره‌برداران و دامداران می‌توانند نسبت به انتقال حقوق عرفی خود از فرد متوفی به یکی از افرادی که در حال دامداری در روستا و سامانه عشایری است اقدام کنند. این فرصت قابل تمدید نیست و باید تا پایان سال ۱۴۰۲ نسبت به انتقال آن باید اقدام کنند. همچنین برای طرح‌های مرتعداری نسبت به برورسانی و تهیه طرح‌های مرتعداری نیز اقدام کنند که تا اردیبهشت ۱۴۰۳ برای آن‌ها تمدید شده که اگر در مهلت مقرر اقدام نکنند. بر اساس آخرین شیوه‌نامه فنی و اجرایی بهره‌برداری از مراتع کشور مجبور هستیم که پروانه چرا و حقوق عرفی آن‌ها را باطل کنیم.