*سمانه بیاتی
*دانشجوی دکترای معماری
بافت تاریخی شهر از دیرباز تاکنون به عنوان هسته اصلی شهر مورد نظر و غیرقابل جایگزین بوده، به گونه‌ای که نفس هویت شهر، به نفس آن بند است. مسئله هویت و هویت‌مندی در دوران معاصر بسیار به بحث و بررسی گذاشته شده و از دیدگاه‌های مختلف به آن نگاه شده است. هویت را می‌توان مجموعه‌ای از موارد دانست که سبب می‌شود یک شی یا یک فرد را از سایر اشیا و یا افراد تمیز داد و در واقع این موارد باعث هوی مند بودن آن شی و یا فرد می شود، چیزی که فقط متعلق به آن فرد یا شی است و به وسیله آن از دیگر اشیا و افراد جدا می‌شود.
در معماری نیز طبق اصول و شاخصه‌هایی می‌توان هویت‌مند بودن و یا نبودن یک بنا را بررسی کرد، هر سرزمین با توجه به نوع فرهنگ، اقلیم، خلق و خوی افراد ساکن در آن دارای شاخصه‌هایی است که معماری آن سرزمین را از دیگر ممالک جدا می‌کند. نبض هویت شهر همدان هم به بافت تاریخی آن بند است. شهری دارای پیشنیه تاریخی کهن که از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و جهان محسوب می‌شود. بنابراین رسیدگی به جداره‌های تاریخی خیابان‌های همدان یکی از موارد مهم برای حفظ نام پایتخت تاریخ و تمدن ایران است. با توجه به این‌که جداره‌های شهر نقش مهمی در حفظ هویت یک شهر دارند و همچنین اهمیت بافت تاریخی شهر برای حفظ هویت، جداره‌های خیابان‌های تاریخی نقش بسیار حائز اهمیتی دارند.
چراکه جداره‌ها وسیله ارتباطات اجتماعی در شهر هستند به این مفهوم که اطلاعات، ارزش‌ها و احساسات به وسیله آن‌ها به مردم منتقل می‌شوند بنابراین ظاهر ساختمان‌ها به صورت‌های مختلف شهروندان را تحت تاثیر قرار می دهد. اگر نمای ساختمان‌ها متنوع و با هویت ایجاد شده باشند سطح آگاهی شهروندان را نیز افزایش داده و می‌توانند نقش مهم آموزشی برای آن‌ها داشته باشند. به بیان دیگر اگر در مسیر رفت و آمد خود به محل کار تصمیم بگیریم فقط به نمای ساختمان‌های موجود و یا در حال ساخت توجه داشته باشیم اولین سوالی که به ذهنمان می‌آید این است که نمای ساختمان‌ها متعلق به کیست؟ به باور پژوهشگران در تمام مراحل شهر نشینی چگونگی شکل گیری نماها ارتباط مستقیمی با دانش و ذهنیت ساکنان داشته و شهر آیینه تمام نمای قدرت سیاسی، توان اقتصادی، شعور فرهنگی و مدیریت ساکنان خود است. نمای شهری بخش عمده‌ای از بدنه خیابان‌هاست که آن هم متعلق به مردم است و حق مسلم هر شهروند است که در گذر از این خیابان‌ها نمایی اصیل و زیبا و برگرفته از فرهنگ و هنر خود را ببیند. زیرا به شکل مستقیم یا غیرمستقیم روی رفتارهای آنان تاثیر می‌گذارد. بنابراین زیبایی و هماهنگی نمای شهری جزء حقوق عمومی شهروندان محسوب می‌شود، که باید در زمان ساخت و ساز آن را در نظر بگیرد که در این میان توجه به خط آسمان نیز حائز اهمیت است. در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان، ضوابط و مقررات ویژه‌ای در ارتباط با سیما و کالبد شهر وجود دارد و گروهی از برجسته‌ترین افراد با تخصص‌های مرتبط با هنر، زیباسازی و زیبایی‌شناسی به کنترل طرح‌های بزرگ و کوچک معماری و شهر از نظر هماهنگی نمای بیرونی و رعایت اصول هماهنگی در نماها می پردازند.
بنابراین ایجاد کمیته، اعلام طرح به همسایگان و نظرخواهی از آن‌ها از جمله روش‌های اجرایی برای نماهای مطلوب شهری است. زیرا در شهرهای دنیا به منظور کاهش نابسامانی و آشفتگی بصری شهری ضوابطی برای طراحی نما به وجود آمده و کمیته‌های تصویبی نیز تشکیل شده است. هرچند این کمیته در سازمان معماری و شهرسازی همدان نیز مستقر است اما این پرسش مطرح است که با وجود این کمیته چرا همچنان شاهد آشفتگی در جداره‌سازی خیابان‌ها و کوچه‌های شهر هستیم؟ آیا رسالت این کمیته صرفا به برخورد با نمای رومی ختم می‌شود؟ اگر این رسالت را بر دوش دارد پس چرا همچنان ساختمان‌هایی با نمای رومی آن هم در شهری تاریخی همچون همدان جولان می‌دهند؟ به راستی کدام یک از این موارد در جداره‌های تاریخی استفاده و یا حفظ شده است؟ چند درصد از جداره‌های تاریخی شهر نما و چند درصد صرفاً پوشش است برای کاستن زشتی‌ها؟ آیا این پوشش‌ها باعث کاستن زشتی‌ها شده و یا خود زشتی دیگری پدید آورده است؟
در مجموع خیابان‌ها نیز بخشی از نمای شهر هستند. هنر مدیریت شهری ایجاد کالبد مناسب و قابل قبول برای یک شهر است. باید بتوان انسان‌ها را با خیابان‌ها آشتی داد. اگر بتوان گذرگاه‌های زیبا و آرامش‌بخش در شهر ایجاد کرد. شهروندان در آن شهر احساس آرامش و نشاط می‌کنند و این نشاط و آرامش باعث بالا رفتن بهره‌وری کاری، آرامش فکری، سلامتی روانی و در نتیجه سلامت جامعه خواهد بود. امری که در سال‌های اخیر با پیاده‌راه‌سازی خیابان‌های بوعلی، اکباتان و میدان مرکزی شهر تا حدودی در ارتباط بین انسان و توجه آن به جداره موثر واقع شده است.
در پایان می‌توان گفت وجود این ساختمان‌ها به خصوص در کنار خیابان‌های اصلی دیگر مقوله‌ای نیست که بدون برنامه‌ریزی دقیق و مدون حاصل شود. چراکه اگر به آیندگان خود فکر کنیم و بدانیم که ما نیز باید میراثی را برای آن‌ها به یادگار بگذاریم وظیفه سنگینی را بر دوش خود حس خواهیم کرد. اگر این رسالت در شهری تاریخی به نام همدان تعریف شده باشد بدون شک سنگینی آن نیز بیشتر از سایر شهرها احساس خواهد شد.