*نصرالله پزشکی
*فعال حقوق کودکان
امروزه حریم خصوصی کودکان و نوجوانان و حدود آن و به ویژه در رابطه با والدین از موضوعات چالش‌برانگیز است که بحث درباره ابعاد گوناگون آن بسیار وسیع است. آن‌چه در این یادداشت گذری بر آن خواهیم داشت، قوانین حقوقی کودکان در این‌باره و وضعیت آن در فضای مجازی است.
صفحات مجازی پراست از اشکال متفاوتی از اطلاعات که به نحوی به کودکان مربوط است. هرچقدر پیام‌رسان‌ها و صفحات مجازی محبوب‌تر و پربیننده‌تر باشند، تراکم این اطلاعات بیشتر است و شاید بتوان گفت اینستاگرام سهم بسیار بالایی را در این زمینه در کشور ما دارد. بخش بزرگی از این اطلاعات صفحاتی هستند است که والدین و خانواده‌ها برای اطلاع رسانی در مورد فرزندان خود حتی از قبل از تولد می‌سازند و بسیاری از کودکان، امروزه قبل از اینکه به دنیا بیایند صفحه شخصی، با محتوای سونوگرافی‌های قبل از تولد و تصاویر لباس‌ها و وسایل خریداری شده، دارند که بعداً با نمایش عکس‌ها و فیلم‌های زمان تولد و سالگردها و مناسبت‌ها و وقایع ریز و درشت مانند دندان‌درآوردن و راه‌رفتن و از این قبیل ادامه می‌یابد. در سال‌های بعد مربیان و معلمین هنری، ورزشی و درسی هم به والدین پیوسته و استعدادها و فعالیت‌های خاص کودکان را بیشتر با اهداف تبلیغاتی به نمایش می‌گذارند. از اشکال بسیار بد و زننده این پدیده مسابقاتی است که در بین کودکان از نظر زیبایی ظاهری، لباس پوشیدن و برخی فعالیت‌های دیگر انجام می‌شود. تحلیل روان‌شناختی و جامعه‌شناختی این اقدامات که گاهی بسیار افراطی می‌شود از حوصله این نوشته و دانش نگارنده بیرون است، اما در هر صورت این اقدامات قطعا تجاوز به حریم خصوصی کودکان و نقض حقوق آن‌هاست.
ماده ۳ پیمان‌نامه حقوق کودکان، دولت‌ها را موظف می‌کند در انجام هر اقدامی که به نوعی به کودک مربوط می‌شود، چه در بخش عمومی، خصوصی، اداری، غیراداری و یا هر بخش دیگری، رعایت نفع و تأمین سلامت کودک را بر سایر مسائل مقدم بشمارد و با رعایت حقوق والدین و یا سرپرست، از کودکان حمایت کرده و اقدامات لازم حقوقی و قانونی را به‌عمل آورند. طبق ماده ۱۶ این پیمان نامه محدوده شخصی و خصوصی هیچ کودکی قابل تعرض نیست. این محدوده که شامل همه جوانب مربوط به امور خانوادگی، مسکونی، حیثیتی و مکاتبات شخصی است، نباید به‌طور عمد یا غیرقانونی آسیب ببیند و برخورداری از حمایت قانونی در مقابل چنین آسیب‌هایی، حق کودک است. در مقررات مطبوعاتی و تبلیغاتی در تمام دنیا از جمله کشور ما استفاده تبلیغی از کودکان به هر شکلی ممنوع است.
در قوانینی که برای حفظ حریم اطلاعات هم تصویب شده، کودکان جایگاه ویژه‌ای دارند. مثلا در بند ۳۸ مقررات عمومی حفاظت از داده‌های اتحادیه اروپا (GDPR )اشاره شده که کودکان شایسته محافظت ویژه در برابر داده‌های شخصی خود هستند. این بند که به‌دلیل ناتوانی کودکان در درک خطرات به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات است، بیان می‌کند که اثرات اشتراک‌گذاری اطلاعات و تصاویر کودک ممکن است در تمام زندگی کودک، از جمله در بزرگسالی، ادامه یابد. اشتراک‌گذاری حق حفظ حریم خصوصی و هویت خصوصی و حق ناشناس‌ماندن را از کودکان سلب می‌کند. در هیچ‌کدام از قوانین حافظ حریم خصوصی کودکان والدین استثنا نشده‌اند و حق ویژه‌ای در این زمینه ندارند.
دایره اشتراک‌گذاری چنان وسیع است که از اندازه کلیه‌های کودکان در دوران جنینی تا نوع موسیقی مورد علاقه و رابطه‌شان با والدین و دوستان و نقاط فوت و ضعف آن‌ها همراه با انواع عکس و فیلم و مستندات دیگر در این صفحات یافت می‌شود. در دنیایی که مافیاهای اطلاعاتی مانند گوگل و فیس‌بوک و صنعت کثیف پورنوگرافی، ذره ذره اطلاعات به ویژه داده‌های تصویری را جذب و حفظ می‌کنند و هرگونه اشتراک‌گذاری اطلاعات از اولین لحظات غیرقابل پاک کردن واقعی می‌شوند و دورنمای توانمندی‌های تکنولوژیک برای استفاده از این داده‌ها در آینده مشخص نیست. کودکان و زندگی آن‌ها، قربانی خودنمایی‌ها و ارضای برخی تمایلات سرکوب‌شده والدین یا منافع حقیر مالی مربیان و موسسات آموزشی و هنری هستند.
با توجه به نکات ذکرشده، کلیه کانال‌ها و صفحات حاوی اطلاعات خصوصی یا استفاده تبلیغی از کودکان بدون توجه به نسبت مالک آن‌ها با کودک حتی با وجود رضایت والدین ناقض حقوق کودک و قوانین جاری هستند و بر تشکل‌های دوستدار کودک و سازمان‌های دولتی مسئول است که این موضوع مهم را از راه‌های قانونی به طور جدی پیگیری کنند.