در سوگ معلم زاهد و وارسته؛ حاج محمدحسین تألهی (ره)

*سید امیر قشمی

*مدیر موزه آموزش‌و‌پرورش

من و هم نسلانم و نسل پیش از ما، این شانس را داشته‌ایم که در زمانه‌ای تحصیل کرده‌ایم که علم، عالم و معلمی در جامعه، از ارزش، قداست و منزلت والا برخوردار بود. در آن زمان شمار معلمانی که به دلیل عشق به تدریس و آموزش، حرفه معلمی را به رغم فراهم‌بودن شرایط کار در دیگر سازمان‌ها و دستگاه‌های پرطمطراق و نان و آب دار که حقوق و مزایای بیشتری به کارکنان خود پرداخت می‌کردند، انتخاب کرده بودند به اندازه‌ای بود که اگر بخواهیم یک مورد را برجسته کنیم و ازآن نام ببریم بی انصافی در حق معلمان دیگری است، که از محضر هر کدامشان بر حسب معلومات و تخصصشان کسب فیض کردیم و توشه برگرفتیم.

یکی از این گروه بی‌شمار معلمان، که یاد و نامش بیشتر از سایرین در یادها باقی مانده است و تعالیم، منش و نصایح او در خزائن دل‌ها و حافظه شاگردانش سالیان سال ماندگارخواهد ماند استاد عزیز و گران مایه زنده‌یاد «حاج محمدحسین تالهی» بود که روز جمعه در سن ۹۲ سالگی که بیش از نیمی از آن یعنی چیزی در حدود نیم قرن به تعلیم و تربیت فرزندان این دیار سپری شد به سرای باقی شتافت.

سخن گفتن دراین مجال کوتاه و اندک در باره این معلم کم‌نظیر کاری است دشوار، تنها می‌توان گذرا و به اجمال به گوشه‌ای از ویژگی‌های منحصر به فرد وی اشاراتی کرد و گذشت. آن‌چه به اختصار درباره این معلم وارسته می‌توان گفت آن است که :

تألهی با اصالت بود

از خانواده‌ای اصیل برخاسته بود، وارث تربیت خانوادگی و حاصل چندین نسل از رجال برجسته و بنام بود که همگی متدین و مروج دین و اخلاق در جامعه بودند، پدرش عالم وارسته حضرت آیت الله شیخ محمدهادی تألهی فرزند آیت الله شیخ مرتضی تألهی از علمای دین و از عرفای نامدار و صاحب اجازات از مراجع و علمای بزرگ زمان خود بود و مادرشان صبیه آیت الله سید محمدحسین کمالی فرزند آیت‌الله میرزا موسی کلانتر مؤلف و صاحب چندین جلد کتاب و رساله فقهی، اصولی وعرفانی بودند، و این خود تفضل الهی است که شامل حال ایشان شد تا در دامان چنین خاندانی از علم و ادب و عرفان پرورش یابد و از کودکی آماده کسب فیض و دانش در محیطی مناسب باشد.

تألهی مبلغ ایمان و مروج دین بود

مرحوم تألهی علاوه بر تدریس دروس ریاضیات و هندسه از فرصت‌های مناسب استفاده می‌کرد تا برای دانش‌آموزان این واقعیت را که خدا حقایق همه جهان است تبیین کند، در کنار تدریس درس به ظاهر خشک ریاضی به بیان حدیث و مسائل و احکام دینی می‌پرداخت، خودش می‌گوید به تعداد دانش‌آموزان دو کلاس جزء سی ام قرآن را با هزینه شخصی تهیه کرده بودم و هرکدام  را در جعبه‌ای در دفتر دبیرستان ابن سینا و امام خمینی که در آن‌جا تدریس داشتم گذاشته بودم و مبصر هر کلاس موظف بود تا قبل از شروع کلاس قرآن‌ها را بین دانش‌آموزان تقسیم کند و در مدت ۳۵سالی که ریاضیات تدریس می‌کردم بدون این‌که وقت کلاس را بگیرم به مدت ۵ تا ۸ دقیقه از بچه‌ها می‌خواستم که آیه ای از قرآن را تلاوت کنند، این در حالی بود که در آن زمان قرآن در مدارس مهجور بود، در محضر استاد تالهی شاگردانی پرورش یافتند که علاوه بر آن که در رشته تحصیلی خود سرآمد بودند، بسیاری نیز بعدها از معلمان و قاریان و مفسران قرآن شدند.

تألهی در رشته‌ای که تدریس می‌کرد استاد بود

دانش‌آموخته ریاضیات از دانشسرای عالی تهران بود و از شاگردان پرفسور هشترودی و پرفسور فاطمی بود، همیشه با آمادگی کامل علمی در کلاس حضور می‌یافت، در ریاضیات و به‌ویژه هندسه به معنای واقعی استاد بود، در امر تدریس بسیار جدی بود و بر آن‌چه تدریس می‌کرد تسلط کامل داشت و از عهده آن به خوبی بر می‌آمد، اولین کسی بود که رشته ریاضی را در دبیرستان ابن سینا پایه‌ریزی کرد، استاد تعریف می‌کرد: برای این که رشته ریاضی در دبیرستان تثبیت شود و ادامه پیدا کند،  بیشتر دروس مربوط به این رشته را مانند هندسه سطحی، فضایی، ترسیمی، رقوحی، هندسه مخروطات و هندسه تحلیلی و درس‌های دیگر ریاضی را که خیلی از همکاران قبول نمی‌کردند در سطوح مختلف به خصوص ششم ریاضی را خودم تدریس می‌کردم. در آن سال‌ها تعداد زیادی از دانش‌آموزان رشته ریاضی دبیرستان ابن سینا با رتبه‌های عالی در دانشگاه‌های تهران پذیرفته شدند، و همین امر به همراه  تعهد، دلسوزی، و البته سخت‌گیری‌های محبت آمیزش با شاگردان سبب شد تا قبل از انقلاب به عنوان معلم نمونه کشور انتخاب و موفق به دریافت نشان علمی شود، در دیداری که با ایشان داشتم این نشان و تقدیرنامه را به همراه تعدادی عکس به موزه آموزش‌و‌پرورش اهدا کردند.

ایشان پس از انقلاب نیز به خاطر تلاش‌ها و فعالیت‌هایی که در زمینه تعلیم و تربیت انجام داده بود بارها از سوی مسئولان وقت مورد تقدیر قرار گرفته بودند.

تألهی بی‌اعتنا به زخارف دنیوی بود

حاج حسین آقا تألهی به مانند پدر فریفته زرق و برق دنیا نبود، در زمان حیاتشان بخش اعظم دارایی خود را در راه خیر وقف کردند. آن مرحوم باغی در منطقه ییلاقی عباس‌آباد داشتند که به گفته خودش بیشتر برای استفاده دوستان و پدر بزرگوارشان تهیه کرده بودند. بعد از فوت مرحوم آیت الله تصمیم به فروش می‌گیرند، و در همان سال به مبلغ هشت میلیون تومان می‌فروشند و با پول حاصل از آن تعداد قابل توجهی کتاب تهیه می‌کنند و در اختیار حوزه علمیه همدان جهت استفاده طلاب می‌گذارند، در این اواخر هم مبلغ قابل توجهی وجه نقد که از فروش بعضی از وسایل منزل نظیر آیینه شمعدان نقره ای، ترد میل و … به دست آورده بودند را برای تکمیل مسجد پیامبراعظم شهرک فرهنگیان اهدا می‌کنند. ایشان همچنین منزل مسکونی خودش را که سال‌ها طبقه اول آن را در اختیار دفتر آیت الله نوری همدانی گذاشته بودند به نیت تبلیغ معارف اهل بیت برای ایجاد دارالتبلیغی به نام آیت الله تألهی وقف حوزه علمیه همدان کردند.

تألهی میراث‌دار فرهنگ بود

به خاطر ارادت و دلبستگی‌ام به ایشان و لطف و محبتی که به این شاگرد کمترین خود داشت، توفیق دیدار و همنشینی زیادی به ویژه در ایام بیماری شان داشتم. تأثیر این دیدارها با وجود رنج بیماری و ضعف جسمانی که گاهی به خواست خودشان قریب یک ساعت به طول می‌انجامید تا پایان عمر همواره با من حضور خواهد داشت، وقتی حالش را جویا می‌شدیم باهمه درد و رنجی که تحمل می‌کردند به نقل از پدر بزرگوارشان می‌فرمودند: «نه حال ماندن داریم نه روی رفتن» و «یا خدا رو شکر از حال ما هم بدتر وجود دارد»، با این‌که نمی‌توانستند زیاد بنشینند، اما به سبب اصالت خانوادگی و ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی برگرفته از آموزه‌های دینی که داشتند به احترام مهمان‌هایش در کمال ادب دست بر زانو می‌نشستند، در یکی از این دیدارها که دوستان تقاضا کردند عکسی به یادگار بردارند هرچه اصرار کردیم حاضر نشدند که ایشان نشسته باشند و دیگران ایستاده! به زحمت لحظه‌ای برخاستند و ایستادند و عکسی به یادگار انداختند، روزی تماس گرفتند و خواستند که در اولین فرصت خدمتشان برسم، در این دیدارفرمودند نگران سرنوشت اسناد، کتاب‌ها و دست‌نوشته‌های پدر بزرگوارشان بعد از خودشان هستند، پیش از این نیز مجموعه‌ای از آثار و کتب خطی آیت‌الله شیخ مرتضی تألهی و آیت الله کمالی را به کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم اهدا کرده بودند. با این حال به دنبال جایی بودند که از این اسناد نگهداری و حفاظت شود. به ایشان عرض کردم بهترین جا برای نگهداری اصولی ازاسناد و دست نوشته ها مرکز اسناد ملی است. با اجازه ایشان فردای آن روز به اتفاق مدیرکل اسناد ملی و کارشناسان مرکزخدمت شان رسیدیم و بخشی از این اسناد به مرکز اسناد منتقل شد و بخش دیگر هم قرار شد با هماهنگی با اخوی کوچکتر ایشان که در آن جلسه حضور داشتند به مرکز اسناد انتقال یابد.

تألهی عامل به وظایف شهروندی بود

مرحوم تألهی از جوانی دل درگرو ارزش‌های مذهبی داشت و تمام توان خود را وقف انقلاب و دفاع مقدس کرد، با شروع جنگ تحمیلی در کنار تدریس و آموزش به عنوان نیرویی دلسوز و خدوم و بی‌ادعا نهایت تلاش خود را برای تهیه لوازم مورد نیاز جبهه‌ها انجام داد، آشنایی وی با مرحوم دکتر مرتضی احمدی که معمم بود و تحصیلات دکتری خود را در فرانسه در رشته جراحی گذرانده بود و در اسلام‌آباد غرب دفتری جهت کمک‌رسانی داشت باعث شده تا تألهی با استفاده از نفوذ شخصی و خانوادگی خود در جهت تأمین وسائل مورد نیاز رزمندگان تأثیرگذار باشد، در آخرین دیدار با ایشان که با یکی از دوستان مرکز حفظ نشر آثار دفاع مقدس خدمتشان رسیم تا دو آلبوم از مکاتبات و پیگیری‌های­شان را به این مرکز اهدا کنند به بیان خاطراتی از آن دوران پرداختند و با صدایی بغض‌آلود گفتند که فعالیت من برای جبهه یک هزارم زحمات آن‌هایی که خونشان را فدای اسلام کردند، نمی‌شود. این کارها از قطره در دریا هم کمتر است، هیچ گاه قصد نداشتم این فعالیت ها را که حتی آقا (آیت الله تالهی) هم از آن خبر نداشتند، بازگو کنم. این نامه‌ها و مکاتبات و کارهای انجام شده را سال‌ها بود که در کیسه ای گذاشته بودم و خاک می‌خوردند به توصیه یکی از دوستان و توسط خود ایشان به این صورت که می‌بینید در آمد تا در آینده تاریخ کمک‌های مردمی مردم شهید پرور همدان در معرض دید و قضاوت آیندگان قرار گیرد.

زنده‌یاد تألهی به خاطر فعالیت‌های آموزشی و نیز فعالیت‌های داوطلبانه در کمک به جبهه‌ها در سال ۹۷ از سوی شورای شهر و شهرداری به عنوان شهروند برگزیده انتخاب شدند.

تألهی اهل اندیشه و قلم بود

مرحوم حاج حسین آقا در دوران بازنشستگی آثار و دست‌نوشته‌های پراکنده مرحوم آیت الله تألهی را در زمینه‌های مختلف تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، تفسیر و ادعیه را جمع آوری، موضوع بندی و مدون کرد و با هزینه شخصی به چاپ رساند.

خط خوشی داشت، با قلم نیش کتاب الزهرا(س) را به سفارش مرحوم آیت الله فاضلیان کتابت کرد، وی همچنین به منظور آشناکردن نسل حاضر وآیندگان از زندگینامه و سیره عملی استاد اخلاق و عرفان حضرت آیت الله تالهی کتابی را به رشته تحریر درآورده است که هم اکنون به عنوان منبعی ارزشمند مورد استفاده علاقمندان قرار دارد.

افزون بر این ویژگی‌ها، تألهی معلمی پرمایه، پرهیزگار، خیرخواه، زنده‌دل، خوش خلق، کریم النفس، متواضع، سخن کوتاه جامع تمام محاسن معنوی بود و همین صفات کافی است که نام او را همواره زنده نگه دارد.

خدایش او و همچنین پدر بزرگوارش و برادران گرانقدرش را که هردوی آنان از معلمان خوش نام این شهر بودند را قرین رحمت واسعه خود گرداند؛ همان‌گونه که استاد بیرشک در باره پرفسور سید تقی فاطمی که استاد تألهی به او عشق می ورزید گفته است: فاطمی حتماً آمرزیده خواهد شد؛ چراکه اگر کسی به مانند آن‌ها آمرزیده نشوند هیچ کس به بهشت راه نخواهد یافت و چنان که گویند: «علی می‌ماند و حوضش». تألهی نیز بدون شک آمرزیده خواهد شد.

امید است شاگردان، همکاران و اداره‌کل آموزش‌و‌پرورش مراسمی درخور شخصیت آن بزرگوار که به دلیل تواضع و فروتنی اجازه این کار را در زمان حیاتش ندادند، برگزار کنند.