دلایل انتخاب هنرمندان پیشرو نقاش همدان از نگاه نویسنده کتاب
*حسین اردلانی
*مولف کتاب پیشگامان هنر نقاشی همدان
در تاریخ ۷ شهریور ۱۴۰۲ اهالی فرهنگ و هنر همدان در حضوری بی‌سابقه در باغ آقای میدانچی دورهم جمع شدند که این نشست مرهون محبت و برنامه‌ریزی دو حمایت‌کننده در عرصه فرهنگ و هنر همدان به نام‌های آقای میدانچی (انجمن ادبی حکیم صفاءالحق) و آقای زندی (هفته نامه اجتماعی فرهنگی همدان‌نامه) بود.
معرفی کتاب
کتاب پیش رو از مجموعه کتاب‌های دانشنامه همدان است که به همت حوزه هنری استان همدان به معرفی ظرفیت‌های فرهنگی و هنری استان می‌پردازد. شروع نگارش کتاب به پیشنهاد برادر و دوست ارجمندم آقای دکتر بیک‌محمدی آغاز شد و از شروع نگارش تا چاپ حدود ۵ سال به طول انجامید. روش گردآوری اطلاعات به صورت میدانی و اندکی کتابخانه‌ای و فیش برداری از مطالب موجود بود. کتاب متشکل از ۴۰۰ صفحه قطع بزرگ با بیش از ۸۰ صفحه رنگی از ۲۰۶ اثر نقاشی در انتهای کتاب است. در متن کتاب از هر هنرمندی ۳ اثر به صورت فرمالیستی به شکل نمودار تجزیه و تحلیل شده و همچنین محتوا و موضوع آثار با توجه به دغدغه زمانه و ذهن هنرمند مورد بررسی قرار گرفته است. دوره‌های کاری هنرمندان به تشخیص نویسنده دسته‌بندی شده و از هم مجزا شده است. همانند جویی کتاب در حدود ۶ درصد بوده که خود نشان از سختی جمع آوری اطلاعات است. از سختی‌های کار می‌توان به نبود برخی آثار اشاره داشت. نویسنده کتاب امیدوار است تا از زندگی و آثار این هنرمندان با عنوان پیشکسوتان هنر نقاشی توسط نهادها و اداره های فرهنگی هنری استان برنامه‌هایی تهیه شود و این کتاب منبع جامعی باشد برای ساخت فیلم‌های مستند توسط صدا و سیما، نمایش آثارشان در موزه هنرهای معاصر همدان و برگزاری بزرگداشت‌هایی با سخنرانی اهالی هنر و فرهنگ همدان توسط اداره ارشاد و … .
کتاب پیش رو به سه فصل تقسیم شده است؛ فصل اول به مقدماتی از هنر، ویژگی‌های هنر در همدان و تأثیرگذاری فروشگا‌ه‌های سفال همدان بر نقاشی و همچنین وجه اشتراک هنرمندان نقاش همدانی در سه حوزه (توجه به طبیعت، علاقمندی و نواختن ساز، و شغل دبیری و تدریس در آموزش پرورش و دانشگاه‌ها). در فصل دوم به‌صورت مجزا و مفصل به ۲۵ هنرمند نقاش در دو بخش زندگینامه و تحلیل آثار پرداخته شده است. سپس در فصل سوم تصاویر رنگی از آثار هنرمندان در دوره‌های متفاوت کاری به انتخاب نویسنده به صورت رنگی آورده شده است. با توجه هنرمندان نقاش استان همدان، و دوره تاریخی هنرمندان نقاش به ۵ بخش مجزا تقسیم شده‌اند.
اول نقاشان طبیعت گرا: زنده‌یاد یحیی زرین قلم کارگر (۱۲۸۰-۱۳۵۵)؛ زنده‌یاد سیف الله گلپریان (۱۲۹۸-۱۳۵۱)؛ کورش ابراهیمی (حدود ۱۳۱۲)
دوم مکتب قهوه‌خانه: زنده‌یاد حسین دستخوش، (همدانی) (۱۳۰۵-۱۳۸۴)
سوم شیوه نگارگری: خلـــیل شهبـاز (۱۳۲۰)
چهارم مکتب کمال‌الملکی: محمدتقـی قیاســی (۱۳۲۹)
پنجم نقاشان نوگرا: زنده‌یاد علی اصغر ساعی همدانی (۱۲۹۰-۱۳۷۶)؛ زنده‌یاد جواد حمیدی (۱۲۹۷-۱۳۸۰)؛ زنده‌یاد محمــود زنگنـــه (۱۳۱۲-۱۳۷۸)؛ زنده‌یاد مسعــود قادریــان (۱۳۱۳-۱۳۸۲)؛ هوشنگ جمشیـدآبادی (۱۳۱۸)؛ زنده‌یاد عربعلی شِروه (۱۳۱۸-۱۳۹۰)؛ محمدحسین حلیمی (۱۳۱۹)؛ قباد شیــــوا (۱۳۱۹)؛ زنده‌یاد فوزی حسن تهرانی (۱۳۱۹-۱۳۹۴)؛ زنده‌یاد محمد قهــوه‌ای (۱۳۲۰-۱۳۸۷)؛ زنده‌یاد ضیاءالدین جاویـــد (۱۳۲۲-۱۳۹۵)؛ احمد فتوت (۱۳۲۲)؛ محمد یوسف رجبی (۱۳۲۲)؛ علی اصغر محتاج (۱۳۲۲)؛ علی اکبر احقری (۱۳۲۳)؛ تقی حجاریان (۱۳۲۳)؛ زنده‌یاد مسعــود دشتبــان (۱۳۲۶-۱۳۹۸)؛ شهرام گلپریان (۱۳۲۸)؛ محمد علی رجبی (۱۳۳۰).
دلایل انتخاب هنرمندان پیشرو نقاش همدان از نگاه نویسنده کتاب
کتاب پیشرو همان‌طور که از نام‌گذاری آن مشخص است به هنرمندان نقاشی می‌پردازد که بر عرصه هنر نقاشی استان همدان تأثیرگذار بوده و در آثارشان از همدان تأثیر گرفته باشند. هنرمندانی که در عرصه آموزش هنر نقاشی، خلق آثار نقاشی در دهه‌های متوالی و همچنین ارائه نمایشگاه‌ها و تألیف کتاب‌های حوزه هنر سهم بسزایی داشتند. اقداماتی همچون تأسیس مراکزی برای آموزش هنر نقاشی و یا ارائه آثارشان در جشنواره‌های معتبر فعالیت داشته باشند.
نقاشان بی‌شماری در این بازه زمانی دست به خلق آثار نقاشی زدند که نام آن‌ها با علم به این‌که شرایط ذکر شده را نداشتند، در کتاب آورده نشده است. از نگاه نویسنده، آثار آن‌ها به لحاظ کیفیت و خلاقیت نمی‌تواند جزو پیشروان و پیشگامان هنر نقاشی همدان باشد. به نوعی تأثیری بر جریان‌سازی هنر نقاشی استان نداشتند و صرفا انسان‌هایی اهل ذوق بودند که آثاری به شیوه کپی‌برداری از طبیعت به دور از خلاقیت در کارنامه خود ثبت کردند. از این میان می‌توان به ولی سوداگر، ابوالقاسم معینی و محمود طاووسی اشاره کرد. ولی سوداگر با آثار طبیعت گرایش، ابوالقاسم معینی و محمود طاووسی با اقتباس از نقاشان روس همچون رپین و شیشگین، ابوالقاسم معینی (متولد حدود ۱۳۱۵) اشاره کرد.
اما هنرمندانی هستند که به دلیل تغییر فضای کاری از نقاشی به حوزه های دیگر نویسنده به آن‌ها نپرداخته، همچون آقایان روحانی، منصور فرهپور (مجسمه‌ساز) و امین‌اله رضایی (کاریکاتوریست). همچنین هنرمندان خلاق و نامداری که در بازه زمانی مورد توجه نویسنده قرار نمی‌گرفتند، همچون حسن شیوا (متولد ۱۳۳۶)، احمد زنگنه (متولد ۱۳۳۶) و ناصر پلنگی (۱۳۳۶) سیدحسن شبیری (متولد ۱۳۳۲) و سیدعلی اصغر شبیری (۱۳۳۶) و در آخر هنرمندانی که نقش تأثیرگذاری آن‌ها و یا نوآوری در روند جریان‌سازی هنر نقاشی در همدان به آن‌ها و آثارشان پررنگ نبود همچون خانم میرهادی.
به دفاع از انتخاب هنرمندان نقاش همدانی آمده در کتاب به عنوان پیشگامان هنر نقاشی در استان همدان می‌توان به موارد ذیل از نگاه نویسنده توجه داشت.
- نویسنده به هنرمندان متولدین ۱۲۸۰ تا ۱۳۳۰ پرداخته است.
دلایل انتخاب این بازه زمانی توجه به آغاز شکل‌گیری نقاشی بر روی بوم بوده و همچنین ممارست و پیوستگی شخصیت هنرمندان.
- تأثیرپذیری و تأثیرگذاری بر هنر نقاشی همدان
نویسنده فارغ از تولد در همدان به هنرمندانی می‌پردازد که هم از همدان در آثارشان تأثیر گرفته باشند و هم بر هنرجویان و علاقمندان در همدان تأثیرگذار باشند. در این میان زنده‌یاد شروه متولد همدان نیست، اما حائز چنین ویژگی‌ای است. از کودکی در همدان بود و بعدها به آموزش هنر در مدارس رزن ، کبودرآهنگ و همدان مشغول بود.
- آثاری به دور از نسخه‌برداری و داشتن لحنی شخصی و حرفی نو در نقاشی
نویسنده از توجه به تمام هنرمندانی که صرفا اهل ذوق بودند و فقط طبیعت منظره یا چهره را کپی می‌کردند، دوری کرده است. این افراد بی‌شمار بودند، اما صرفا تکنیک و مهارت هنری را همچون مهندسان در آثار خود ارائه می‌کردند. خلاقیت و لحن شخصی از اهمیت والایی در الصاق نام هنرمند برای نویسنده ضروری بود.
- تأسیس اولین آموزشگاه‌های هنر نقاشی در همدان
هنرمندانی که در غیاب تأسیس دانشگاه هنر به آموزش هنر پرداختند، همانند زنده‌یاد یحیی کارگر، زنده‌یاد سیف‌اله گلپریان و بعدها احمد فتوت .
- تدریس هنر در مدارس و آموزش عالی
بخش مهمی از هنرمندان گنجانده شده در کتاب یا دبیر آموزشوپرورش بودند و یا مدرس دانشگاه در حوزه هنر. هنرمندانی همچون زنده‌یاد یحیی کارگر، سیف‌اله گلپریان، محمــود زنگنـــه ، زنده‌یاد مسعــود قادریــان، هوشنگ جمشیـدآبادی ، عربعلی شِروه، محمدحسین حلیمی، احمد فتوت، محمد یوسف رجبی، علی اکبر احقری یا به‌صورت موقت در مدارس مشغول تدریس هنر بودند و یا اکنون بازنشسته آموزشوپرورش هستند. همچنین در دانشگاه‌ها زنده‌یاد جواد حمیدی، زنده‌یاد عربعلی شِروه، محمدحسین حلیمی، قباد شیــــوا، زنده‌یاد محمد قهــوه‌ای، زنده‌یاد ضیاءالدین جاویـــد، احمد فتوت، شهرام گلپریان به آموزش نقاشی مشغول بودند.
- حضور در نمایشگاه‌های گروهی و انفرادی و جشنواره‌های هنر نقاشی
شرکت در دوسالانه‌های نقاشی و اخذ جوایز از جشنواره‌ها همانند برگزیده‌شدن آثار زنده‌یاد محمود زنگنه، زنده‌یاد جواد حمیدی و همچنین شرکت در جشنواره‌های مهم کشوری توسط محمدحسین حلیمی، احمد فتوت، محمدیوسف رجبی و … و همچنین شرکت در نمایشگاه‌های متعدد در روند زندگی هنری همچون احمد فتوت با بیش از ۷۰ نمایشگاه از آثار خود.
- پژوهش در حوزه هنر به لحاظ تأثیرگذاری بر نسل بعدی
همچون کتاب‌های دکتر محمدحسین حلیمی، احمد فتوت و مهم‌تر از این دو، زنده‌یاد عربعلی شروه با تألیف و ترجمه بیش از ۱۲۰ عنوان کتاب در حوزه هنر.
نویسنده کتاب تلاش داشته تا به تمامی هنرمندان پیشگام در حوزه هنر نقاشی همدان توجه کند. برای آگاهی از نسل گذشته نقاشان همدان با اساتید آمده در کتاب از زوایای مختلف مشورت کرده است. هنرمندانی همچون احمد فتوت، محمدحسین حلیمی، محمدیوسف رجبی، شهرام گلپریان.