زباله‌های بازیافتی همدان؛ ثروتی که دفن می‌شود
نگاهی به روند اجرای طرح جمع‌آوری زباله‌های بازیافتی در همدان
شهرداری صرفا موظف است جلوی فعالیت مشاغل مزاحم را در سطح شهر بگیرد، اما واقعیت این است که شبکه جمع‌آوری ضایعات شهر همدان طی ۱۵ سال دست یک شخص خاص بود که به واقع در این زمینه حکومت می‌کرد و شبیه مافیا شده بود.
*فاطمه کاظمی
*روزنامه‌نگار
قبل از تصویب قانون مدیریت پسماند در سال ۱۳۸۳ در همدان، مقوله بازیافت زباله به صورت پراکنده و بدون نظارت شهرداری انجام می‌شد، اما در این سال، شهرداری همدان با استفاده از قانون مدیریت پسماند، بازیافت زباله را به یک پیمانکار سپرد و او را موظف به جمع‌آوری ضایعات و البته پرداخت مبلغی به صورت ماهیانه به شهرداری کرد. با این اقدام شهرداری، عده‌ای وارد روند جمع‌آوری ضایعات در شهر همدان شدند و تجارت سودآوری برای خود دست و پا کردند، به طوری‌که مبلغ ماهیانه‌ای که پیمانکار در ازای جمع‌آوری ضایعات به شهرداری می‌داد، بخش بسیار کمی از این درآمد را شامل می‌شد. نکته مهم این‌که همه افرادی که قبلا به صورت پراکنده به جمع‌آوری ضایعات مشغول بودند، مجبور شدند این ضایعات را فقط به یک نفر بفروشند. پیمانکار هم از اهرم فشار شهرداری برای مجبورکردن این افراد به فروختن ضایعات جمع‌آوری‌شده به او استفاده می‌کرد و گاه در حین فروختن ضایعات، اقدام به ضبط آن‌ها می‌کرد و در کل می‌توان گفت فضای ناعادلانه‌ای در این زمینه شکل گرفته بود. جامعه مخاطب این پیمانکار هم معمولا اقشار و افراد ضعیفی بودند که صدایشان به جایی نمی‌رسید.
شبه مافیا
این روند ناعادلانه از شهرداری تهران به شهرداری همدان و البته سایر شهرها سرایت کرد وگرنه هیچ قانونی مبنی بر این‌که چنین کاری به پیمانکار شهرداری سپرده شود، وجود ندارد و جمع‌آوری ضایعات نیز مانند شغل‌های دیگر یک صنف محسوب می‌شود و می‌توان اتحادیه مخصوص به خود را داشته باشد. شهرداری صرفا موظف است جلوی فعالیت مشاغل مزاحم را در سطح شهر بگیرد، اما واقعیت این است که شبکه جمع‌آوری ضایعات شهر همدان طی ۱۵ سال دست یک شخص خاص بود که به واقع در این زمینه حکومت می‌کرد و شبیه مافیا شده بود.
از سه سال پیش شورای شهر پنجم و در رأس آن‌ها یکی از اعضای این دوره، سعی در اصلاح این روند داشت و در نهایت توانست این حق کذائی را از پیمانکار شهرداری بگیرد، هرچند هنوز هم آسیب‌های آن پابرجاست، اما می‌توان آن را اقدام مثبتی ارزیابی کرد، چراکه انحصار در این زمینه شکسته شده است.
برنامه‌هایی برای آینده
در ادامه این اقدام شورای شهر پنجم، سازمان مدیریت پسماند شهرداری همدان اقدام به تهیه طرحی با عنوان «جمع‌آوری زباله از مبدأ از طریق اپلیکیشن» کرده و طی فراخوانی از همه اپلیکیشن‌کاران در این زمینه درخواست همکاری داده است؛ مشابه اقدامی که در چند منطقه تهران انجام شده و می‌توان گفت تا حدودی موفق بوده است. این سازمان زمین و سایت بزرگی در خارج از شهر تعبیه کرده تا همه بنکداران حوزه زباله را به آن‌جا منتقل کند که هم منبع درآمدی برای شهرداری و هم یک تجارت پرسود برای استان همدان خواهد بود و در صورت ساماندهی، می‌تواند به مرکز جمع‌آوری زباله در غرب کشور تبدیل شود. می‌توان به ایجاد صنایع تبدیلی مانند تولید خمیر کارتن و ذوب فلزات در کنار این سایت امیدوار بود. همه مشاغلی هم که به عنوان مشاغل مزاحم محسوب می‌شوند از سطح شهر جمع‌آوری و به این منطقه منتقل خواهد شد. نکته جالب این‌که شهروندان که از ضایعات از طریق فروش آن به اپلیکیشن به کسب درآمد می‌رسند، تفکیک از مبدأ را یاد خواهند گرفت و آن را اجرایی خواهند کرد.
دفن ثروت
باید توجه کرد در همدان در بخش زباله هیچ تفکیکی در مقصد صورت نمی‌گیرد و همه زباله‌های جمع‌آوری‌شده اعم از قابل بازیافت یا غیرقابل بازیافت در نهایت دفن می‌شوند که آسیب‌های محیط زیستی زیادی به دنبال دارد. طبق آمار حدود ۳۰ درصد زباله‌هایی که در همدان دفن می‌شوند، زباله‌های خشک هستند که ثروت ملی محسوب می‌شوند و می‌توانند به چرخه اقتصادی شهر و شهروندان برگردند. یکی از راه‌های تحقق این مسئله، تعبیه اپلیکیشن‌هایی برای جمع‌آوری زباله‌های قابل بازیافت از سطح شهر است که فقط نیاز به برنامه‌ریزی و مدیریت دارد.
رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های شورای شهر در این‌باره به همدان‌نامه می‌گوید: پیگیری این موضوع در شورای پنجم آغاز شد، اما موفقیت‌آمیز نبود. در حال حاضر ایرادات و نواقص طرح شناسایی شده و طرح اصلاح‌شده تا هفته آینده به صحن شورا خواهد رفت و از آن‌جایی که طرح خوبی است، احتمالا از سال آینده اجرایی شود.
«سعید شهابی‌نیا» در پاسخ به این سوال که آیا بازهم اجرای طرح به یک پیمانکار خاص سپرده خواهد شد، توضیح می‌دهد: نه یک پیمانکار بلکه هر ناحیه و منطقه به یک پیمانکار سپرده خواهد شد تا روند انحصاری سابق اتفاق نیفتد.
وی درباره این‌که زباله‌های بازیافتی همدان دفن می‌شوند و هیچ آورده‌ای برای شهر ندارند، می‌گوید: البته چند شرکت به صورت پراکنده در این زمینه فعال هستند اما مدیریت شهری همدان در حوزه مدیریت زباله‌های قابل بازیافت فعلا تا این مرحله پیش رفته که از طریق اپلیکیشن‌هایی که طراحی خواهند شد، تفکیک از مبدأ صورت بگیرد و در زمینه استفاده از زباله‌های بازیافتی اقدام خاصی انجام نداده است.
تحقق شهر هوشمند
«اکبر کاووسی امید» عضو شورای شهر نیز می‌گوید: در ادامه فعالیت‌های شورای پنجم، شورای ششم مصمم است طرح زباله‌های بازیافتی را پیگیری کند و جنبه اقتصادی و درآمدی در این زمینه را لحاظ کند تا شهروندان با تشویق مدیریت شهری، اقدام به تفکیک زباله از مبدأ کنند و به آورده اقتصادی آن نیز امیدوار خواهند شد، چراکه عواید حاصل از این اقدام در کارت شهروندی شهروندان ذخیره خواهد شد و می‌توان به جنبه ایجاد درآمد پایدار برای شهرداری نیز امیدوار خواهد بود.
وی تأکید می‌کند: یکی از مولفه‌های شهر هوشمند که این روزها شعار آن داده می‌شود، مافیازدایی از بخش‌های مختلف شهر است، بنابراین اجرای طرح جمع‌آوری زباله از مبدأ از طریق اپلیکیشن، می‌تواند در این زمینه نیز موثر باشد. ما حتی به این فکر می‌کنیم که زباله در همدان دفن نشود و باید برای آن برنامه‌ریزی کرد.