سبزی با طعم و بوی فاضلاب
بررسی ورود فاضلاب به سبزی‌کاری‌های همدان
*مهرداد نهاوندچی
*روزنامه‌نگار
آبیاری با فاضلاب
مسئولان همدانی به صراحت تأکید دارند که با اقدامات برنامه‌‌ریزی شده در استان همدان دیگر سبزی و صیفی همدان با آب همراه فاضلاب آبیاری نمی‌شود، اما اگر سری به حاشیه شهرها بزنید می‌بینید که آبیاری سبزیجات با آب آلوده همچنان ادامه دارد. در حال حاضر اطلاع دقیقی نسبت به زیر کشت سبزی با فاضلاب در همدان وجود ندارد. همین چند سال قبل که بارندگی مناسب نبود و خشکسالی به جان زراعت و کشاورزی استان به خصوص همدان زده بود؛ حتی آب کافی برای شرب وجود نداشت و دائم مسئولان به مردم هشدار می‌دادند که در مصرف آب شرب بهینه مصرف کردن را فراموش نکنند؛ به غیر از انسان‌ها هم مزارع سبزی و صیفی هم در عطش نبود آب له‌له می‌زدند و کشاورزان برای حفظ ثمر تلاش خود چار‌ه‌ای جز برای جز آبیاری مزارع با آب قنات‌های آلوده به فاضلاب یا رودخانه‌های جاری سرمنشا گرفته از بالای شهر که آن هم فاضلاب داشت نداشتند، اما سلامت مردم به این مسائل ارتباطی ندارد و خط قرمزی برای مسئولان ناظر و حافظ بهداشت است. مسئولان باید به هر شکل ممکن مانع از آبیاری مزراع سبزی و صیفی با آب مخلوط با فاضلاب شوند و راه‌حل عملی برای روی نیاوردن کشاورزان به این مشکل تهدیدکننده سلامت جامعه بیابند. رودخانه‌های آلوده به فاضلاب نخستین معضل در این موضوع است که مسئولان باید جداسازی فاضلاب از این آب جاری درون رگ‌های شهر را جدی بگیرند. شهرنشینان حق دارند از آب زلال رود‌ها و قناتها نفسی تازه کنند و دیگر ریه‌های خود را با بوی تعفن فاضلاب رود‌ها پر نکنند. شهروندان ساکن در شهرها هم در این حوزه نقش اساسی دارند چه آنان که دخیل در کشت و کارند سبزی و صیفی هستند و چه آنانی که فاضلاب را تولید و در جاری رود رها می‌کنند. شهروندان خودشان باید با مطالبه از مسئولان ناظر و عامل بر جداسازی فاضلاب از آب جاری رود‌ها و قناتها در شهر باشند. سهل‌انگاری شهروندان تهدیدی برای سلامت جامعه است. آب جاری در رود‌ها و قنات‌های شهر باید زندگی را به شهرنشینان هدیه دهند نه تعفن و آلودگی انگلی و میکروبی.
جداسازی فاضلاب از آب رود‌ها
وقتی موضوع آلودگی رود‌ها به آب فاضلاب شهری مطرح می‌شود، پای شرکت آبفا میان می‌آید که این حوزه نظارتی و اجرایی برای جداسازی فاضلاب چه کرده است. مدیران آبفای همدان در سالهای اخیر بارها قول تأمین خدمات فاضلاب برای حاشیه شهر همدان را داده‌اند که طبق آخرین آمار (سال ۹۸) این خدمات را در حاشیه شهر همدان به ۹۰ درصد پوشش رسیده است. پوشش دفع بهداشتی فاضلاب در استان همدان ۷۶ درصد است، اما در کشور ۴۵ تا ۵۰ درصد است. بنابراین تلاش برای بهبود این آمار می‌تواند آمار سلامت کیفی سبزی‌کاری‌های همدان را نیز بهبود ببخشد.
سبزی همدان؛ سالم یا ناسالم؟
روزانه شهر همدان به حدود ۱۰ تن انواع سبزی نیاز دارد. سبزی همدان شاید در سالهای قبل با آب آلوده به فاضلاب آبیاری می‌شد، اما با نظارتی و بررسی نهادهای نظارتی اکنون دیگر سبزی‌کاری‌های همدان بیشتر از آب چاه و قنات استفاده می‌کنند. اگر مردم به رنگ سبزی دقت کنند متوجه می‌شوند که با آب چاه آبیاری شده یا با آب کانال و فاضلاب. سبزی که با آب تازه چاه و قنات آبیاری شده باشد بعد از برداشت ترد و تازه و شاداب است و بوی سبزی تازه و خوش عطر از آن به مشام می‌رسد، اما اگر سبزی را با کانال یا آب آلوده به فاضلاب آبیاری کرده باشند، سبزی حالت پلاسیدگی دارد و بوی بدی هم از آن به مشام می‌رسد. شهروندان باید مطلع باشند که فاضلاب شهری حاوی انواع فلزات سنگین و آلودگی‌ها انگلی و میکروبی است. استفاده از سبزیجات آبیاری شده با فاضلاب ابتلا به بیماری های گوارشی و بیماری‌های لاعلاج ناشی از فلزات سنگین موجود در فاضلاب را به دنبال دارد و با ورود بیش از حد فلزات سنگین موجب بیماری‌های صعب‌العلاجی همچون سرطان می شود. سلگی در پژوهشی در سبزی‌کاری های شهرستان همدان نشان داد که غلظت فلز کادمیوم در سبزی پیازچه و متوسط غلظت فلز سرب در سبزی تره بالاتر از حد استاندارد قرار دارد. بررسی سلامت سبزی‌های همدان نیازمند کار دقیق علمی و بررسی میدانی بیشتری است و مسئولان علوم پزشکی همدان باید در این خصوص پاسخگو باشند که میزان فلزات سنگین و به طور کلی سلامت سبزی‌های همدان چگونه است؟
راهکار چیست؟
اگرچه میزان اراضی سبزی‌کاری همدان که توسط فاضلاب آبیاری می‌شوند، در سالهای اخیر کاهش داشته است، اما پشنهاداتی برای به حداقل رساندن خطرات محیط زیستی و سلامتی آن به شرح زیر ارائه می‌شود:
۱- ایجاد کمیته‌های مشترک نظارتی به منظور نظارت و پایش مستمر سبزی‌کاری‌های استان با همکاری نهادهایی مانند فرمانداری، اداره بهداشت، اداره جهاد، محیط زیست، دادستانی، نیرو انتظامی و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط.
۲- افزایش نظارت و بررسی‌های میدانی در فصول گرم در مناطق با خطر آبیاری با فاضلاب مانند: حد فاصل سه راهی فرهنگیان تا بلوار فرودگاه و محل‌های حساس دیگر.
۳- مطالعه، جانمایی و ایجاد شهرک سبزی‌کاری. شهرک سبزی‌کاری تمرکز می‌تواند نظارت را تسهیل کرده، سلامت محصول را تضمین کند و صرفه اقتصادی بیشتری برای سبزی‌کاران، نهادهای حمایتی و مردم داشته باشد و حتی به سهولت بتوان محصول مازاد را صادر کرد.
۴- برداشت نمونه‌های تصادفی از سبزی‌کاری های همدان به منظور بررسی فلزات سنگین از جمله کادمیوم و سرب.
۵- اهتمام بیشتر توسط شرکت آب منطقه‌ای و شرکت آب و فاضلاب استان به منظور جداسازی فاضلاب از رودخانه‌های همدان به ویژه در مناطق کشاورزی شهری و سبزی/صیفی‌کاری.
۶- نظارت مردم، بررسی چشمی و بررسی از طریق بو و طعم به منظور میزان سلامت محصول و امکان ارائه گزارش‌های مردمی تخلفات به اداره بهداشت. شست‌وشو و ضدعفونی دقیق سبزیجات به خصوص در فصول گرم سال.
۷- برآورد دقیق از میزان اراضی زیر کشت سبزی، نوع آبیاری، بررسی میزان آبیاری با فاضلاب، نقشه‌سازی و برخورد قضائی با متخلفان.