مسئول برنامه بهداشت آب و فاضلاب دانشگاه علوم پزشکی:
سه هکتار از مزارع استان با فاضلاب آبیاری می‌شوند
خدابخشی: استفاده از فاضلاب برای محصولات دیگر در استان نیز وجود دارد. در همدان و قهاوند زمین‌هایی وجود دارد که با آب آغشته به فاضلاب از جمله کشت پیاز، سیر و باغات گردو آبیاری می‌شوند که با مزارع سبزی و صیفی‌جات متفاوت است؛ چراکه استاندارد استفاده از فاضلاب برای هر محصول فرق می‌کند.
*نازنین ناصری
*خبرنگار
همدان به دلیل واقع‌شدن در منطقه کوهستانی همواره برای کشت محصولات بهاره و پائیزه آب‌و‌هوای لازم برای کشت محصولات مختلف را دارد. اکنون که در فصل بهار به سر می‌بریم بسیاری از کشاورزان به کشت سبزی و صیفی‌جات در مزارع خود روی آورده‌اند. مشکلی که در این زمینه وجود دارد، این است بسیاری از کشاورزان از فاضلاب برای آبیاری این مزارع استفاده می‌کنند که باعث آلوده‌شدن این محصولات به میکروب‌های مختلف می‌شود. در این زمینه که آیا این محصولات سالم هستند یا خیر و آیا کشاورزان از فاضلاب برای آبیاری مزارع استفاده می‌کنند یا از آب سالم و آب چاه مزارع برای آبیاری بهره می‌برند با مسئول برنامه بهداشت آب و فاضلاب دانشگاه علوم پزشکی گفت‌وگو کردیم.
مسئول برنامه بهداشت آب و فاضلاب دانشگاه علوم پزشکی با بیان این‌که از سال ۱۳۹۱ تاکنون ۱۵۰ هکتار از زمین‌های مزارع کشت سبزی و صیفی‌جات در استان همدان وجود داشته است که با فاضلاب آبیاری می‌شدند، می‌گوید: امسال چون فصل کشت و کار این محصولات تازه آغاز شده است از مساحت زمین‌های زیر کشت آمار دقیقی در حال حاضر نداریم، اما کشاورزان سبزی‌جات و صیفی‌جات در حال حاضر آب سالم برای آبیاری این محصولات را دارند. اما از ماه‌های مرداد و شهریور آبیاری این مزارع با فاضلاب صورت می‌گیرد.
رودخانه‌های فاضلابی
«مهدی خدابخشی» با اشاره به این‌که طبق آمار سال گذشته مزارعی که با آب فاضلاب آبیاری می‌شدند زیر سه هکتار بودند، اظهار کرد: در مزارعی که کشت سبزی‌جات وجود دارد، قبلا در کنار آنها رودخانه موجود بوده و آب جریان داشته است که شرکت آب و فاضلاب استان به هر دلیلی آنها را به خط انتقال فاضلاب تغییر داده است. کشاورزان این مزرعه‌ها در یک مقطعی حقابه‌ای از آن رودخانه داشته‌اند که در حال حاضر در آن رودخانه فقط فاضلاب نیست، بلکه آب نیز جریان دارد که با فاضلاب مخلوط می‌شود.
خدابخشی ضمن گفتن این نکته که بسیاری از کشاورزان در مزارع خود چاه آب برای آبیاری دارند که ممکن است در یک نوبت از آب چاه و در نوبت بعدی از آبی که با فاضلاب مخلوط است استفاده کند، تأکید می‌کند: این موارد در شرایط خاصی به‌وجود می‌آید که برای آبیاری مزارع سبزی و صیفی‌جات مطابق با قوانین بهداشتی نیست و آبیاری مزارع صیفی و سبزی‌جات با فاضلاب ممنوع است، مگر این‌که تصفیه شود و به استاندارد خاصی برسد و بعد استفاده شود.
استفاده از فاضلاب برای آبیاری در همدان و نهاوند
وی با ابزار تأسف بیان می‌کند: استفاده از فاضلاب برای محصولات دیگر در استان نیز وجود دارد. در همدان و قهاوند زمین‌هایی وجود دارد که با آب آغشته به فاضلاب از جمله کشت پیاز، سیر و باغات گردو آبیاری می‌شوند که با مزارع سبزی و صیفی‌جات متفاوت است؛ چراکه استاندارد استفاده از فاضلاب برای هر محصول فرق می‌کند.
مسئول برنامه بهداشت آب و فاضلاب دانشگاه علوم پزشکی به استفاده متفاوت سبزی و صیفی‌جات اشاره کرده و اضافه می‌کند: سبزی و صیفی‌جات به دلیل این‌که خام مصرف می‌شوند و روندی برای پخت ندارند، حساسیت زیادتری نسبت به آبیاری با فاضلاب دارند که به هیچ عنوان نمی‌توانیم بپذیریم که از آب‌های آغشته به فاضلاب برای آبیاری مزارع توت‌فرنگی و سبزی و صیفی‌جات استفاده شود.
وی ادامه می‌دهد: خوشبختانه استفاده از آب آغشته به فاضلاب کمتر شده که با آمار سال قبل سه هکتار بوده و امسال با توجه به این‌که وضعیت آبی استان بهتر است و با اقداماتی که انجام خواهیم داد کمتر نیز خواهد شد و بعید می‌دانم که سبزی و صیفی‌جات با فاضلاب آبیاری شود.
خدابخشی خاطر نشان می‌کند: در فصل زمستان کل سبزی‌جات همدان از خارج استان تأمین می‌شود. در فصل تابستان که فصل این محصولات محسوب می‌شود، بخش عمده‌ای از آن نیز از استان‌های لرستان، کرمانشاه، خوزستان و استان‌های شمالی وارد همدان می‌شود. با وجود این‌که دغدغه ما کشت‌های استان است، اما به وضعیت کشت و آبیاری مزارع استان‌هایی که به همدان سبزی‌جات صادر می‌کنند نیز توجه می‌کنیم.
مسئول برنامه بهداشت آب و فاضلاب دانشگاه علوم پزشکی ضمن بیان این‌که خوشبختانه در همدان از لحاظ آبیاری این مزارع وضعیت بد قرار نداریم، می‌افزاید: باید حواسمان باشد که سبزی و صیفی‌جات و کاهو که از استان‌های دیگر وارد همدان می‌شود وضعیت مناسبی داشته باشند که باید به‌صورت ملی توسط وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی بررسی شوند.
تیم ارزیابی
خدابخشی به تیم بازرسی اشاره کرده و عنوان می‌کند: با توجه به این که فصل بهار آغاز فصل کشت است، تیمی متشکل از همکاران دانشگاه علوم پزشکی، بازرسان مراکز بهداشت و جهاد کشاورزی برای بازید از مزارع اقدام می‌کنیم و اگر مشکوک باشیم که از آب فاضلاب برای آبیاری استفاده شده است، از خاک و محصولات نمونه‌برداری کرده و آزمایش می‌کنیم که اگر محرز شود که از آب فاضلاب برای آبیاری استفاده شده برخورد لازم صورت می‌گیرد و در اولین اقدام محصولات مزارع را معدوم کرده و شخم می‌کنیم و پرونده را به مراجع قضایی ارجاع می‌کنیم که در سال قبل چندین مورد در همدان و تویسرکان به مراجع ارجاع شدند.
وی با تأکید بر این نکته که تمام تلاش ما این است محصول و سبزی که به‌دست مردم می‌رسد دارای ماده غذایی سالم و پاک باشد، به دلیل این‌که کاهو در سالاد غذایی همه مردم و همچنین رستوران‌داران وجود دارد، توصیه می‌کند: مردم مراحل ضد عفونی و گندزدایی را به‌طور صحیح انجام دهند؛ چراکه آلودگی میکروبی معمولا در داخل بافت سبزی حتی محصول تربچه هم نمی‌رود و آلودگی فقط در سطح سبزی و تربچه باقی می‌ماند که با شست‌وشو و سالم‌سازی مناسب از بین می‌روند. مراحل استاندارد و سالم سازی محصولات سبزی و صیفی‌جات شامل چهار مرحله پاک‌سازی، انگل‌زدایی، گندزدایی و شست‌و‌شوی نهایی قبل از مصرف است که باید به درستی صورت گیرد.
*فاضلاب انسانی یعنی عناصر سنگین
*آبیاری صیفی‌جات و سبزی‌جات با فاضلاب انسانی ممنوع
*نازنین ناصری
*کارشناس ارشد محیط زیست
یکی از محصولاتی که در همدان به مقدار زیاد کاشت و برداشت می‌شود، صیفی‌جات و سبزی‌جات است. بسیاری از کشاورزان برای آبیاری این محصولات اغلب از فضلاب انسانی استفاده می‌کنند؛ چراکه معتقد هستند آبیاری با فاضلاب انسانی به دلیل غنی بودن از مواد مغذی باعث رشد بیشتر محصولات شده و آب کمتر هدر می‌رود. استفاده از خاک بدون در نظر گرفتن توان آن آسیب‌های جدی به آن وارد می‌کند. چه بسا این‌که آبیاری با آب آلوده به فضلاب انسانی این آسیب را تشدید و جبران ناپذیر می‌کند. فاضلاب انسانی شامل عناصر زیادی از جمله عناصر سنگین است. از این جهت به آنها عناصر سنگین می‌گوئیم؛ چون جرم اتمی آنها از آهن (۵۵g/mol) بیشتر است و شامل عناصری همچون کادمیوم، سرب، جیوه، نیکل و مانند این است. استفاده از فاضلاب انسانی باعث انباشته شدن این عناصر در خاک می‌شود. عناصر سنگین همواره آب، خاک و هوا را آلوده می‌کنند و برای سلامتی انسان نیز مضر هستند. این عناصر وقتی وارد خاک می‌شوند، از طریق ریشه توسط گیاه جذب و در مرحله بعد به دلیل استفاده انسان از گیاه آلوده به بدن انسان راه پیدا می‌کنند. بسیاری از این عناصر از جمله جیوه و سرب منجر به بروز سرطان و همچنین آسیب به جنین مادر به دلیل گذشتن از سد جفت و جنین می‌شوند. همچنین این عناصر باعث از بین رفتن تنوع زیستی می‌شوند. عناصری مانند فسفر و نیتروژن بیشتر از طریق شوینده‌های خانگی تولید می‌شوند، وقتی وارد خاک می‌شوند با آبشویی وارد آب‌های سطحی و زیر زمینی می‌شوند و آنها را آلوده می‌کنند؛ چراکه فسفر باعث مشکلات محیط‌زیستی برای آب‌های سطحی و نیترات منجر به مشکلات محیط‌زیستی برای آب‌های سطحی و زیر زمینی می‌شود. فاضلاب انسانی نه‌تنها عناصر سنگین با توجه به تأثیراتی که گفته شد را در بر دارد، بلکه انواع بیماری‌های مختلف را انتقال می‌دهد. بیماری‌هایی نیز نظیر هپاتیت‌های عفونی، اسهال، انگل‌های روده‌ای و سایر انواع بیماری‌هایی که منجر به آلودگی محیط ناشی از دفع نادرست فاضلاب‌ها هستند. فاضلاب‌های خانگی معمولا محتوی یک درصد ناخالصی هستند و این مقدار شامل عوامل آلوده‌کننده مختلفی است که در صورت تخلیه در محیط‌زیست می‌تواند، ضمن انتشار و شیوع انواع بیماری‌ها، خسارت‌های جبران ناپذیری در محیط زیست ایجاد کند.
وقتی از فاضلاب برای آبیاری صیفی‌جات و سبزی‌جات استفاده می‌شود، بخشی از فاضلاب در تماس مستقیم با سطح سبزی‌جات آنها را آلوده می‌کنند و بخشی به دلیل آلودگی آب و خاک و از طریق ریشه، وارد گیاه می‌شود؛ در این شرایط حتی ضدعفونی کردن نیز نمی‌تواند این آلودگی‌ها را رفع کند ضمن این‌که استفاده بیش از حد از ضدعفونی‌کننده‌ها و مواد شیمیایی نیز سلامت انسان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
از آن‌جایی که در همدان بیشتر مزارع با آب‌های زیر‌زمینی حاصل از چاه‌های حفر شده در کنار مزارع استفاده می‌کنند، در صورتی که اگر مزارع صیفی‌جات و سبزی‌جات در کنار دیگر محصولات باشد و کشاورز از فاضلاب انسانی برای آبیاری استفاده کند می‌توان گفت که خاک و آب این چاه‌ها آلوده به نیترات است.
مطالعه جهانی
دفع فضولات انسانی خود مشکلی عظیم دارد. اخیرا یک مطالعه مدل‌سازی اخیر نشان داده است که فاضلاب سالانه حدود ۶.۲ میلیون تن نیتروژن به آب‌های ساحلی در سراسر جهان اضافه می‌کند که به طور قابل‌توجهی شکوفایی جلبک‌های مضر، یوتروفیکاسیون و مناطق مرده اقیانوس‌ها را به دنبال دارد.
این مطالعه ۱۳۵ هزار حوضه آبخیز در سراسر کره زمین را نقشه‌برداری کرد و نشان داد که تنها ۲۵ مورد از آنها تقریباً نیمی از آلودگی نیتروژن ناشی از زباله‌های انسانی را تشکیل می‌دهند. این ۲۵ مورد هم در جهان در حال توسعه و هم در جهان توسعه یافته مشخص شده‌اند و شامل حوزه آبخیز وسیع رودخانه می سی سی پی در ایالات متحده می‌شود.
زباله‌های انسانی – از جمله مواد دارویی و حتی میکروپلاستیک‌های موجود در مدفوع و ادرار – یک خطر بزرگ برای سلامت عمومی است که باعث شیوع بیماری‌ها می‌شود . فاضلاب بر ماهیان مصب‌ها، صخره‌های مرجانی و علف‌های دریایی تأثیر می‌گذارد، زیستگاهی که دی‌اکسید کربن را ذخیره می‌کند و به عنوان حائلی در برابر تغییرات آب و هوایی عمل می‌کند.
بنابراین با توجه به آن‌چه که درباره مضرات استفاده از فاضلاب‌های انسانی گفته شد، بهتر است از استفاده از این نوع آبیاری توسط کشاورزان کنار گذاشته شود و از آب بدون آلودگی و آب تصفیه‌شده از صنایع مختلف که قابل استفاده برای کشاورزی است، استفاده شود.