*فرزاد سپهر
*روزنامه‌نگار و مدرس دانشگاه
تند و تند نفس می‌زند و پشت تلفن می‌گوید خراب کردند! صدای مشترکی از سال‌ها پیش در سرم پیچیده و هر بار پای یک خانه می‌ماند تا دست در خاک فرو برم و از سرمای زمستان این شهر به خود بلرزم؛ خانه‌های چمن کبابیان روبه‌روی مسجد محله، خانه نراقی، خانه اقبالیان، باغ بدیع‌الحکما، باغ ذوالریاستین و مدرسه تاریخی ظفر. «دار» در لغت‌نامه دهخدا به معنای «درخت» آمده است و در فرهنگ معین به معنای سرا و خانه است. «دار» اما در معنای این روزها و ماه‌ها و سال‌ها به معنای قدیم خود برگشته و به مصداق سریال «سربداران» ساخته «محمدعلی نجفی» براساس نوشته «محمود دولت‌آبادی» به گفته خودش، یادِ «شیخ حسن جوری» را زنده می‌کند. شهر و دار و درخت و خانه و حالا «دار» نه برای سرزندگی و سرای امن به کار است که سراسر به پی افتاده این خاک!
پی‌افکندم از فرهنگ بنایی بلند
در یکی از بخش‌های آغازین فیلم به یاد ماندنی «شب‌های روشن» ساخته «فرزاد موتمن» با نویسندگی «سعید عقیقی» از زبان بازیگر فیلم، استاد ادبیات، خطاب به ساختمانی قدیمی می‌شنویم که هر روز از کنار تو عبور می‌کنم و برایت شعرهای قدیمی را می‌خوانم. ساختمان‌های قدیمی شهر بخش مهمی از خاطره، تاریخ و فرهنگ آدم‌های شهر هستند و می‌توانند برای فرزندانِ شهروندان و فرزندانِ فرزندانِ شهروندان هم خاطره‌انگیز، تاریخ‌ساز و فرهنگی باشند اگر پای دلسوزی برای حفظ این عمارت‌های تاریخی و مهم به شهر برسد.
راه شهردار به خانه تاریخی
شهرداری یا میراث فرهنگی؟ مسئله این نیست، وظیفه کدام است؟ تعریف بافت تاریخی، تعیین حریم و حدود بافت، مانع‌شدن از تخریب و توجه دادن نهادهای تصمیم‌گیرنده در شهر برای پاسبانی از بناهای تاریخی و فرهنگی را با تأکید، بر عهده سازمان میراث فرهنگی می‌داند! چه کسی می‌داند را در ادامه به بحث می‌گذاریم. به‌طور قطع ثبت بناهای تاریخی و فرهنگی مهم شهر از جمله وظایف مهم و ارزشمند میراث فرهنگی است، اما بنابر شواهد موجود برای نگهداری و حفظ این بناها میراث فرهنگی به تنهایی توانا نیست و نهاد صادرکننده مجوز ساخت‌و‌ساز یعنی شهرداری نقش مهم و پررنگی در تخریب یا تائید ماندگاری بنا دارد.
یک خط قانون برای شورای عالی
نام «قانون» برای علاقمندان فیلم‌های سینمایی یادآور فیلمی به همین نام و دیالوگ معروف پدر و پسر با صدای ماندگار زنده‌یاد «منوچهر اسماعیلی» و هنرمند خوش‌صدا «خسرو خسروشاهی» در سکانس پایانی است، آن‌جا که پسر به دست پدر گلوله می‌خورد و اولویت قانون بر دلبستگی سایه می‌اندازد. حالا اما، کتاب قانون باز هم ورق می‌خورد و باز هم تراژدی به شکلی دیگر خودش را به ما نشان می‌دهد. در کنار شهرداری و میراث فرهنگی، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران نهاد صادرکننده مصوبات اثرگذار و راهبردی در شهر است. طرح‌های بالادستی شهر که با عنوان طرح تفصیلی شناخته می‌شوند، با مصوبه شورای عالی شکل اجرایی به خود می‌گیرند. وظیفه هرچه هست و بر عهده هر نهاد، بدانیم و آگاه باشیم هر شکل از تخریب در شهر یا غیرقانونی است و یا با امضا و مصوبه و تائید شهرداری صورت می‌گیرد.
شهرداری بافت تاریخی
با نگاهی به قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی – فرهنگی، برنامه سوم توسعه کشور و با هدف همراهی و همکاری بین شهرداری و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، یک منطقه در شهرهای تاریخی و دارای بناها و بافت ارزشمند به مجموع مناطق تقسیم‌بندی شده شهر در شهرداری اضافه شده؛ شهرداری منطقه بافت تاریخی. ساماندهی بافت تاریخی، مرمت بناها و شکل‌دهی کمیته‌های تخصصی، در کنار تصویب مصوبه‌های لازم‌الاجرا با همکاری و همراهی شورای شهر و میراث فرهنگی شهر باید پیگیری شود. نما، سیمای بافت تاریخی و منظر فضای عمومی در قوانین ملی، ضوابط و مقررات محلی و وظایف مدیریت شهری نیز از جمله مباحث قابل پژوهش در بخش تاریخی و فرهنگی شهر است. در نهایت باید پرسش کرد آیا شهرداری بافت تاریخی، تنها یک عنوان است یا بیش از عنوان خود کاربری و کارکرد دارد؟ نتیجه در شهر همدان مشهود است تا نکند باز شاهد همان صدا باشم که تند و تند نفس می‌زند و پشت تلفن می‌گوید خراب کردند!