*لیلا بهرامی
*جامعهشناس
شغل مبتنی بر دورکاری (Remote work ) به معنای انجام کارها بدون حضور فیزیکی در محل کار است که بنابه مناسبات زندگی امروزی طرفداران بسیاری در سراسر جهان پیدا کرده و مورد استقبال طیف گستردهای از مردم قرار گرفته است. دورکاری به دلیل افزایش استفاده از فناوریهای ارتباطی و توسعه اینترنت سراسری، در سالهای اخیر روند رو به رشدی را تجربه کرده است. از آنجا که نیازمند حضور فیزیکی کمتری در محل کار است، برای افرادی که با شرایط محدودیت زمانی، مکانی یا خانوادگی مواجه هستند، امکانات بیشتری را فراهم میکند. در این شغل، کارمندان حق انتخاب دارند که کجا کار کنند و چگونه زمان خود را تنظیم کنند. همچنین، کارمندان میتوانند برای چندین شرکت و در چندین پروژه همزمان کار کنند و درآمد بیشتری کسب کنند. شغل دورکاری به کاهش تردد به محل کار، کاهش ترافیک و مصرف سوخت، کاهش تولید پسماندها، و در نتیجه، به کاهش تأثیرات زیست محیطی کمک میکند. به علاوه به کاهش هزینههای اجاره و نگهداری فضاهای اداری و تجهیزات مربوطه و افزایش انعطافپذیری سازمان در انتخاب کارکنان و جذب استعدادهای متمایز کمک میکند. با این حال، شغل مبتنی بر دورکاری نیز همانند هر شغل دیگر، باید به مقررات و قوانین کاری کشور مربوطه پایبند باشد و کارفرما و کارمند باید به شیوههای مشخصی به تعامل و همکاری با هم بپردازند.
امروزه شغلهایی که حقوق کارمندان و کارگران خود را رعایت نمیکنند و آنها را در شرایطی از قبیل کار بیش از حد، تأمیننکردن بیمه و سایر حقوق کاری مربوطه، به شکلی ناعادلانه و غیرقانونی به کار میگیرند، همچنان وجود دارند و تعدادشان کم هم نیست، اما در این میان دورکاری برای مورد اجحاف واقعشدن و تضییع حقوق کارمندان و کارگران بستر مناسبتری فراهم میکند. چنین شرایطی برای کارمندان و کارگران بسیار آسیب زننده است و باعث تضعیف سلامت روحی و جسمی، افزایش فقر و بیکاری، کاهش رفاه و کیفیت زندگی و سایر مشکلات اجتماعی و اقتصادی میشود. از این رو بسیاری از دولتها قوانین و مقرراتی را در زمینه محافظت از کارمندان دور کار تدوین کردهاند. این قوانین و مقررات معمولاً شامل حقوق و مزایای کارمندان دور کار، شرایط کاری، ایمنی و بهداشت، حفاظت از حریم خصوصی و محرمانگی، و حقوق مالکیت فکری میشود. در بسیاری موارد قوانین و مقررات یا نارکارآمد هستند که به راحتی دور زده میشوند یا قابلیت اجراییشدن و همچنین نظارت دقیق را ندارند. در این بلبشو دورکاری هم کفه ترازو را به نفع کارفرمایان سودجو سنگینتر کرده است و شرایط بهتری فراهم کرده تا کارفرما از نیروی کار ارزان بدون پرداخت بیمه و حقوق و مزایای قانونی بهرهبرداری کند.
گذشته از اینها بخش دیگری از معایب دورکاری به تاثیرات آن بر تعاملات اجتماعی و خانوادگی مرتبط میشود. حضور مستمر کارگران و کارمندان در منزل زمینه بروز اختلافات خانوادگی را فراهم میکند؛ چراکه در شرایط دورکاری کارمندان تمایل بیشتری به انجام کار دارند، همچنین تداخل کار اداری با امور خانه و تسرییافتن تنشهای شغلی به افراد خانواده، مشکلاتی را برای خانواده فراهم میکند. دورکاری بر زندگی شخصی افراد اثر گذاشته و باعث میشود مرزی بین آنها نباشد. از بعد اجتماعی، تعاملات فرد با جامعه نیز کاهش مییابد. شخصی را تصور کنید که ماهیت کارش دورکاری است و اصلا نیازی به حضور فیزیکی در سازمان خاصی ندارد. مانند شخصی که برای شبکههای اجتماعی، وبسایتها و شرکتها تولید محتوا انجام میدهد. مجرای ارتباطی چنین فردی فضای مجازی بوده و ارتباط او با دنیای واقعی محدود میشود حال اگر در چنین شرایطی حقوق مالکیت فکری این فرد از جانب کارفرما رعایت نشده و اسمی از او در جایی برده نشود، این فرد چه در عالم واقعی و چه در دنیای مجازی در انزوا و گمنامی باقی میماند. به علاوه اگر از پرداخت حقوق و پاداش قانونی هم برخوردار نباشد بعد از چندین سال کار و به تحلیل رفتن قوای جسمانی و از کارافتادگی از سیستم کنار گذاشته میشود بدون آنکه از پشتوانههای اجتماعی و حمایتهای سازمان بیمه برخوردار باشد.
بحران اصلی این شیوه از دورکاری هنگامی گریبانگیر جامعه میشود که افراد دورکار پا به دوران میانسالی و پیری میگذارند. دور کاری یکی از قالبهای شغلی است که متناسب با دنیای امروزی گریزناپذیر است. این شیوه شغلی باوجود برخورداری از فواید و دستاوردهای محیط زیستی، سازمانی و فردی، برای امنیت شغلی و سلامت روانی نیروی کار مخاطراتی به همراه دارد که تاکنون از سوی ساختارهای اجتماعی و دولتی مورد توجه و بررسی دقیق قرار نگرفته است. رشد روزافرون دورکاری در جامعه قبل از دیر شدن، نیازمند نگاه کارشناسی و جدی است.