نامجای «کرفس»

*زنده‌یاد کوروش رضاپور

«کرفس / Karas » که در گویش مردمان ترک‌زبان منطقه، «Karavus » تلفظ می‌شود، اکنون شهر کوچکی است در شمال استان همدان که در تقسیمات کشوری به‌تازگی از شهر به روستا ارتقا یافته و از توابع بخش قروه‌ی درگزین در شهرستان رزن محسوب می‌شود.

درباره‌ این نامجا به‌طور پراکنده اظهارنظرهایی شده است که چون از نظر این نگارنده بی‌وجه و بلامحل هستند و ذکر آن‌ها جز این‌که به تطویل کلام بینجامد، فایده‌ای نخواهد داشت، در این نوشتار مختصر از ورود به آن‌ها خودداری کرده و یکسر به مطلب خود خواهیم پرداخت.

ما از آن‌جا که کرفس را در نامجای یاد شده یک واژه‌ مرکب می‌دانیم ابتدا آن را به «Kara + vafs» تجزیه کرده و درباره‌ هر یک از اجزای آن شرح خود را نوشته و سپس این نام ـ کرفس ـ را در ارتباط با دو نامجای کهن دیگر در منطقه، یعنی «وفس / vafs» کمیجان و «وجین» رزن بررسی کرده و حدس خود را درباره‌ آن را در معرض نقد و قضاوت صاحب‌نظران قرار خواهیم داد.

کره / kara: این واژه در زبان پهلوی به دو شکل (kara / ārāk) به معنی «بزرگ» کاربرد داشته و گاه به‌عنوان پیشوند در برخی از نامجاها استفاده شده است. این (kara / ārāk) همان است که پس از نفوذ زبان ترکی در سرزمین‌های ایرانی بیشتر تبدیل به «قره /qara » و «قارا / ārāg» شده و به‌ندرت شکل پهلوی خود را حفظ کرده است. از این نمونه‌های نادر می‌توان به «کارا کلیسا، به معنای کلیسای بزرگ» در آذربایجان غربی، «کره چول / دشت بزرگ، در لرستان و «کره رود / رود بزرگ» در استان مرکزی اشاره کرد.

وفس / vafs: «وفس» به دو نامجای کهن در منطقه اطلاق می‌شود: نخست «وفس» از توابع کمیجان در استان مرکزی که مردم آن‌جا هنوز گویش تاتی خود را ـ موسوم به گویش «وفسی» ـ حفظ کرده‌اند؛ و دیگر «وفس» در شهرستان رزن که اکنون ترک‌زبان هستند. وفس کمیجان در گویش تاتی مردمانش به شکل‌های «vovs » و «vus» و به‌ندرت «وبس / vabs» تلفظ می‌شود و وفس رزن در گویش تُرکی منطقه به شکل «vovos» و «vowos».

درباره‌ معنای «وفس» هنوز هم ‌نظر معتبر همان است که استاد زنده‌یاد «ابراهیم دهگان» ارائه کرده و آن را گونه‌ تطور یافته‌ «ویس / vis» اوستایی و پهلوی به معنای «قریه»، «دهکده» دانسته‌اند.

اینک با در نظر گرفتن آن‌چه گفته شد، می‌توان نامجای «کرفس» کنونی را چه در شکل رسمی آن‌ که همان «کرفس» باشد و چه به گونه‌ محلی «karovus»، یک نام به‌جای مانده از زبان پهلوی با معنای «وفس بزرگ» در نظر گرفت که به‌رغم ورود ترکان به منطقه و رواج تدریجی زبان ترکی از اوایل قرن ششم هجری، هنوز قدمت و دیرینگی خود را حفظ کرده است.