نگاهی از درونِ خانواده به حیات پهلوان مهدی بکتاشی
در گفت‌وگو با «ناصر بکتاش»
*محمدحسین یزدانی‌راد- پیمانه صالحی
با نگاهی به پیشینه ورزش‌های زورخانه‌ای در ایران درمی‌یابیم که در خصوص زمان و چرایی ایجاد زورخانه اختلاف نظر وجود دارد. گروهی پیدایش آن را مربوط به چند هزار سال پیش و برخاسته از آئین مهر، و گروهی آن را به پانصد سال اخیر و همزمان با دوران صفویه و ترویج مذهب تشیع نسبت داده‌اند. آن‌چه در تمامی این روایات مشترک است، تأکید زورخانه به پرورش جسم در کنار تعالی روح و روان است. آداب‌ورسوم ورزش‌های باستانی نسل‌به‌نسل منتقل و پاس داشته می‌شود و کشتی پهلوانی به‌عنوان شاخص‌ترین ورزش زورخانه‌ای، در سال‌های دور هیجان ورزشی و پیامدهای اجتماعی پُرشماری در بر داشت. پهلوان تنها یک قهرمان کشتی نبود که بر حریفانش پیروز شده باشد، بلکه وظایف اجتماعی متعددی بر عهده داشت. کردار و منشِ پهلوانان در طول تاریخ از این امر حکایت دارد که برخی تنها عنوان پهلوان را یدک می‌کشیدند و در مقابل، عده‌ای صفات پهلوانی را سرلوحه زندگی خویش قرار داده بودند.
همدان از دیرباز زادگاه پهلوانان ورزش‌های باستانی به‌شمار می‌رفت و زورخانه‌های شکل‌گرفته در جای جای این دیار، گواهی بر این امر است. پهلوان فیله همدانی، علی میرزای همدانی، حیدر یلفانی، فتح‌الله ورمزیار، عبدالعلی بکتاشی و مهدی بکتاشی از جمله باستانی‌کاران بنام همدان در دهه‌های گذشته محسوب می‌شوند. مهندس ناصر بکتاش فرزند پهلوان مهدی، در مصاحبه تاریخ شفاهی با نگارندگان که در قالب کتابی با عنوان «فراز و فرود تولید»[۱] منتشر شده است، ضمن بیان خاستگاه خاندان پدری و نگرش‌های طریقت بکتاشیه، ویژگی‌های اخلاقی پهلوان مهدی بکتاشی را به تفصیل شرح داده است. این کتاب از دو منظر حائز اهمیت است:
از سویی داستان زندگی صنعتگری خوش‌فکر را بازگو می‌کند که عمر خویش را در مسیر به حرکت درآوردن چرخ تولید در این مرز و بوم گذرانده است. عشق به تولید و خدمت به سرزمین آبا و اجدادی، گذر از ناملایمات را برای مهندس بکتاش هموار ساخته و افتخار قهرمانی صنعت را نصیب مجموعه‌های دانش‌بنیان تحت مدیریتش کرده است. تجربه‌های ارزشمند این کارآفرین ممتاز، بارقه‌های امید را در دل کارآفرینان جوان روشن می‌کند و توصیه‌های راهگشای او بر مسیر کارآفرینی آنان پرتوافشانی می‌کند.
از منظر دوم، زندگی پهلوان مهدی بکتاشی در قابِ خانواده به تصویر کشیده می‌شود. زنده‌یاد بکتاشی به‌عنوان پهلوانی فرهنگی، هم در ورزش‌های باستانی نام‌آوازه بود و نشان «کهنه‌سوار» ورزشی و شال پهلوانی دریافت کرده بود، هم سال‌ها به تعلیم‌وتربیت دانش‌آموزان اشتغال داشت و در زمره نخستین دبیران ورزش به‌شمار می‌رفت، و هم پس‌از بازنشستگی از آموزش‌وپرورش «گروه فرهنگی آرش» را در تهران تأسیس کرده بود که از دبیرستان‌های معتبر محسوب می‌شد. آن‌چه در این منظر خودنمایی می‌کند، آموزه‌های اخلاقی پهلوان بکتاشی از نگاه فرزندش است. او پایه‌های تربیتی استواری در خانواده بنا نهاده بود که موجبات موفقیت فرزندانش را فراهم آورد. مهندس بکتاش در فرازی از مصاحبه خصوصیات اخلاقی پدرش را چنین توصیف کرده است:
«پدرم هیچ لکه سیاهی در عمر نودساله‌اش نداشت. خیلی از ورزشکاران به‌رغم این‌که عمر و زندگیشان را صرف ورزش می‌کنند، بعدها وارد مسائلی می‌شوند که برایشان دردسرساز می‌شود، اما پدرم این‌گونه نبود و ورزش را فقط در حد سلامت جسم و پرورش روح لازم می‌دانست. او معتقد بود ورزش و درس هر دو خوب هستند، اما تحصیل از ورزش مهم‌تر است و یک فرد تحصیل‌کرده بهتر می‌تواند به مملکت خودش خدمت کند» (بکتاش، ۱۴۰۱، ص ۳۹).
[۱] بکتاش، ناصر (۱۴۰۱). فراز و فرود تولید: گفت‌وگو با مهندس ناصر بکتاش. مصاحبه، تدوین و پژوهش پیمانه صالحی، محمدحسین یزدانی‌راد. تهران: روزنه.