*لیلا بهرامی
*جامعه‌شناس
تصادفات جاده‌ای در ایران، سالانه هزاران نفر را به کام مرگ می‌فرستد. استان همدان نیز باوجود تلاش‌های صورت‌گرفته برای کاهش آمار تصادفات، سالانه شاهد تلفات بسیاری است. گرچه بنابر آمار اعلامی از سوی پلیس راه کشور و سازمان پزشکی قانونی، این استان با کاهش ۲۶ درصدی تلفات جاده‌ای در سه ماهه نخست سال ۱۴۰۲ جزو چهار استان برتر کشور در کاهش تصادفات و تلفات جاده‌ای بوده است، اما با این حال هنوز تعداد قربانیان و مصدومان تصادفات جاده‌ای در همدان قابل توجه است. تصادف آسیب‌ها و تبعات جبران‌ناپذیری به لحاظ فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی بر جای می‌گذارد. از جمله پیامدهای تصادفات در سطح خرد و میانه مشکلاتی مانند افزایش احساس آنومی و ناهنجاری، احساس تضییع حقوق فردی، فشارهای اقتصادی و روانی بر خانواده‌ها، بحران سرپرستی است و در سطح کلان نیز به مسائلی مانند، کاهش امید به زندگی، قانون گریزی، از دست رفتن افراد مولد و افزایش جمعیت ناتوان، هدر رفتن مهارت‌ها و تخصص می‌توان اشاره کرد. بنابراین در چنین موقعیتی تلاش و همکاری چند جانبه بین مردم و دولت برای کاهش آسیب‌ها ضروری است. در سوانح ترافیکی و تصادفات جاده‌ای سه عامل؛ وسائل نقلیه، جاده و انسان نقش ایفا می‌کنند. خودروهای ما با وضعیت استاندارد فاصله دارند و از نظر شاخص‌های ایمنی وضعیت مطلوبی ندارند. این امر تلفات تصادفات را افزایش داده است. حدود پنجاه درصد تلفات جاده‌ای با پراید و پژو رخ می‌دهد. مرکز پژوهش‌های مجلس به مسئله مهم کیفیت خودروهای تولید داخل پرداخته و داده‌های جالب و قابل توجهی را درباره کیفیت خودروهای داخلی منتشر کرده است. طبق گزارش نتایج در روزنامه خراسان، خودروهای داخلی در ۳ ماه اول، ۳ برابر خودروهای دنیا نیاز به تعمیر دارند. همچنین در مورد این‌که فاصله صنعت خودروسازی با کیفیت مطلوب چقدر است؟ بیان شده است که فاصله طراحی از وضع مطلوب ۵۶ درصد، تأمین قطعات ۴۴ درصد، خط تولید ۴۲ درصد، فروش ۴۳ درصد و خدمات پس از فروش ۴۰ درصد است. بی‌توجهی سازندگان خوردروهای داخلی به کیفیت و عدم تلاش برای ارتقا و بهبود کیفیت محصولات از مشکلات اساسی است. عامل بعدی وضعیت راه‌های کشور و استاندارد نبودن آن‌هاست. در استان همدان جاده علیصدر حادثه‌خیزترین جاده به‌شمار می‌رود و به قتلگاهی برای مسافران و اهالی مردم منطقه تبدیل شده است. به دلیل وجود چندین شهر و تعداد زیادی روستا در اطراف جاده و جاذبه گردشگری، بار ترافیکی این مسیر بزرگراهی است. در حالی‌که این جاده با عرض هفت متر فرعی روستایی محسوب می‌شود. جاده‌ای که نیاز به دو بانده شدن دارد سال‌هاست که مردم را داغدار می‌کند. طبق جدیدترین گزارش‌ها، ۸.۵ درصد از تصادفات فوتی و هفت درصد از سوانح جرحی استان همدان در مسیر جاده غار علیصدر رخ می‌دهد. این‌جاست که با توجه به وضعیت نامطلوب جاده‌ها و استحکام‌نداشتن خودروهای داخلی، نقش عامل انسانی اهمیتی دوچندان می‌یابد. زیرا انسان است که به این ویژگی‌ها جهت می‌بخشد. فردی که با آگاهی از وضعیت شرایط محیطی و وسائل نقلیه، با سرعت بالا رانندگی می‌کند و جان خود و خانواده‌اش را به خطر می‌اندازد مسلما کنش عقلایی ندارد و به صورت هیجانی و غیرمنطقی می‌اندیشد. نوربرت الیاس جامعه‌شناسی است که در مورد فرایند متمدن‌شدن جوامع صحبت می‌کند. او با بهره‌گیری از مفهوم تنظیم نفس نسبتی میان مدنیت و تصادفات برقرار می‌کند. عنصر اساسی و ذاتی مفهوم تمدن، تنظیم نفس رشد یابنده، متوازن و با ثبات آحاد مردم در قبال زندگی اجتماعی خود با دیگران است که موجب افزایش رفاه و لذت و کیفیت زندگی برای همه‌ی شرکت‌کنندگان در این فرایند و نهایتا برای کل نوع بشر می‌گردد. همچنین موجب بالا رفتن بخت سعادت برای همان افرادی می‌شود که نفس خویش را تنظیم و مهار می‌کنند. او در مقاله‌ای با عنوان تکنیک و تمدن، با استفاده از آمارهایی که از کشورهای مختلف ارائه می‌دهد، نشان می‌دهد که بین تنظیم نفس و تصادفات رابطه وجود دارد. در واقع تنظیم نفس میزان تمایل به نظارت درونی است. به نظر الیاس خود تنظیمی فردی راننده یعنی تنظیم رفتار شخصی او نسبت به دیگران است که اگر با قواعد و معیارهای رایج نزد همه رانندگان همراستا نباشد، خطرناک خواهد بود. در واقع راننده‌ای که قادر نیست رفتارهای خود را بر حسب معیارهای مشترک تنظیم کند، رفتارش تابع غرایض و عواطف است و در نتیجه دچار عدم خودتنظیمی است. با این وجود در بررسی نقش عامل انسانی نباید فراموش کرد که دسته‌ای دیگر از عوامل نیز وجود دارند که وابسته به روند نوروبیولوژیک انسان بوده و خارج از حیطه کنترل شخص در حال رانندگی است. مانند کم‌تجربگی جوانان یا افرادی که تازه گواهینامه گرفته‌اند یا کسانی که به دلیل افزایش سن دچار افت مهارت‌های شناختی و مدیریتی شده‌اند. بنابراین دل‌کندن از اعتماد غیر منطقی به ابزار خودساخته‌ی انسانی و احتیاط هر چه بیشتر از سوی راننده ضروری است.
بسیار عالی خانم بهرامی