همدان‌نامه بررسی می‌کند:

*فاطمه کاظمی

*خبرنگار

از آن‌جایی که همدان از جمله استان‌های سردسیر کشور است، مردم آن بیشتر خلق افسرده دارند و حتی همدان در میان استان‌هایی است که آمار نزاع در بین آن‌ها بالاست. در این میان افزایش اقدام به خودکشی در میان مردم این استان باعث نگرانی مسئولان آن شده است.

به طور کلی آن‌چه در ارتباط با اختلالات روانپزشکی در استان همدان مشاهده می‌شود، الگویی شبیه کشور دارد. حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد جمعیت کشور در طول زندگی خود که اصطلاحا به آن شیوع عمری گفته می‌شود، اختلالات روانپزشکی را تجربه کرده‌اند یا مبتلا هستند. این رقم شیوع بالایی محسوب می‌شود و آن‌چه اهمیت دارد، مدیریت مسئله است. یعنی افراد باید به موقع مراجعه کنند و مشاوره دریافت کنند. هدف از برگزاری کارگاه‌هایی مانند کارگاه مهارت‌های زندگی، مهارت‌های حل مسئله، مهارت‌های فرزندپروری نیز در این جهت است.

چیزی که در استان همدان به صورت کمی در شأن همدان نیست و باید تعدیل شود، افزایش اقدام به خودکشی در برخی شهرستان‌های استان است. بالا به این معنی که با توجه به شرایط فرهنگی این تعداد مناسب نیست و باید روی آن کار کنیم و بتوانیم اقداماتی انجام دهیم تا از این تعداد کم کنیم.

به طور کلی افزایش ابتلا به اختلالات روانپزشکی چندعلیتی است، اما آن‌چه در صدر این دلایل قرار می‌گیرد، وجود آن اختلال در بستر خاصی است. این افراد معمولا مبتلا به افسردگی هستند و استرس‌های سنگین در اثر اتفاقاتی مانند از دست دادن عزیز، قطع ارتباط بک یک دوست و حوادثی مانند زلزله و اتفاقاتی مانند طلاق در این زمینه موثر هستند.

موضوع دیگر فرهنگ‌های ماست. در فرهنگ‌های ما به جای آموختن مهارت حل مسئله روش‌های دیگر را به ما آموخته‌اند. مسائل اقتصادی و بیکاری هم به عنوان دلایل این موضوع مطرح می‌شود اما به نظر نمی‌رسد چنین دلایلی خیلی مهم باشد.

تلاش برای کاهش آسیب

مدیرکل دفتر امور فرهنگی و اجتماعی استانداری همدان با بیان این‌که یکی از وظایف اصلی دفتر امور فرهنگی و اجتماعی استانداری کنترل آسیب‌های اجتماعی از طریق دستگاه‌های مجری است، به همدان‌نامه توضیح می‌دهد: یکی از دستگاه‌های مسئول در این زمینه، اداره‌کل بهزیستی استان و در کنار آن دانشگاه علوم‌پزشکی است. آموزش‌وپرورش، دانشگاه‌ها، سازمان تبلیغات و حتی شهرداری نیز در این زمینه دخیل هستند. بنده نیز به اندازه توان خودم همپای این دستگاه‌ها پیش می‌روم و بر عملکرد دستگاه‌ها نظارت می‌کنم.

«غلامرضا فریدونی» درباره وضعیت همدان در حوزه خودکشی می‌گوید: همدان در ده سال گذشته جزو استان‌های با وضعیت نامناسب بوده و به دنبال کاهش این پدیده شوم در استان هستیم. ما نمی‌توانیم تحمل کنیم که حتی یک انسان به هر دلیلی دست به خودکشی بزند.

برنامه‌ها

وی در تشریح برنامه‌های استان برای کاهش این آسیب ادامه می‌دهد: اداره‌کل بهزیستی استان درباره این آسیب اطلسی تهیه کرده و علل، عوامل و ریزعوامل این آسیب احصا و برنامه‌های استان برای کاهش و حذف این عوامل و ریزعوامل‌ تعیین و تبیین شده است. جلسات مشاوره، جلسات تبیین، اعزام مبلغ به مناطق آسیب‌پذیر و روستاها، ایجاد بخش‌های مشاوره ثابت در خانه‌های بهداشت و مراکز جامع سلامت، توجیه مشاوران مدارس برای ارجاع دانش‌آموزان در معرض آسیب به مراکز مشاوره معتبر، آمایش خانواده‌ها و تهیه جزوه‌های آموزشی برای مراکز آسب‌پذیر و پرخطر، از جمله برنامه‌های استان برای کاهش خودکشی است. تشکیل کمیته ویژه خودکشی در دانشگاه علوم‌پزشکی و با همکاری دستگاه‌های دیگر نیز در دستور کار قرار گرفته است و هر دو هفته یکبار اقدام به برگزاری جلسات در این زمینه می‌کند. مدت‌هاست جلسات ستاد فرهنگی، اجتماعی و سلامت استانداری نیز به این موضوع اختصاص داده شده است.

به مدیرکل دفتر امور فرهنگی و اجتماعی استانداری همدان می‌گویم همین‌که از انکار آسیب خودکشی به پرداختن به آن رسیده‌اید، خود گام بزرگی است و فریدونی می‌گوید: بله و من شخصا شهرستان به شهرستان می‌روم و در کارگروه اجتماعی فرمانداری‌ها با موضوع خودکشی شرکت می‌کنم و برای کاهش این معضل بزرگ مصمم هستم. همکاری دستگاه‌ها هم خوب است و همه به این نتیجه رسیده‌اند که باید در این زمینه کار کنند.

فریدونی تأکید می‌کند: البته باید توجه داشته باشیم که خودکشی یک آسیب استانی نیست و همه جهان با آن درگیر هستند، اما این چیزی از وظایف ما کم نمی‌کند.

باورهای غلط در برخی روستاهای استان

در برخی نقاط استان خودکشی از طریق خودسوزی بیشترین آمار خودکشی را به خود اختصاص داده است که نگرانی زیادی برای مسئولان به وجود آورده است.

یک کارشناس ارشد مردم‌شناسی که درباره خودکشی در روستاهای استان پژوهش‌هایی انجام داده است، در این‌باره می‌گوید: شاید این مسئله به اعتقاد به پاکی بعد از سوختن برمی‌گردد که در باور پیشینیان وجود داشته است. فرد فکر می‌کند اگر بسوزد و پاک مرده است و اگر هم زنده بماند پاک شده است.

«پوریا گل‌محمدی» ادامه می‌دهد: خودسوزی بیشتر یک روش زنانه و نشانه یک اعتراض عمیق است. فردی که خودسوزی می‌کند، می‌خواهد به اطرافیان ثابت کند در رنجی عمیق است و می‌خواهد این رنج را به همه نشان دهد. علاوه بر این آتش دم‌دستی‌ترین ابزار خودکشی برای خودکشی زنان روستایی است. این زنان بیشتر با آتش و تنور ارتباط دارند و دیگر به دنبال روش‌های پیچیده مانند استفاده از اسلحه که یک روش مردانه هم هست نمی‌روند.

این پژوهشگر می‌افزاید: در موضوع خودسوزی بحث تقلید و کپی‌برداری هم مطرح است. فرد برای خودکشی از روشی استفاده می‌کند که دیگر افراد آن منطقه از آن استفاده کرده‌اند. به علاوه در خودسوزی کم پیش می‌آید فرد جان سالم به در ببرد و مجبور به تحمل شرایط بعدی نیست. بنابراین از یک روش سنتی برای اعلام اعتراض خود استفاده می‌کند و متحمل عواقب بعدی هم نمی‌شود.

افزایش خودکشی در دانشجویان استان

در ایران مطالعات همه‌گیرشناسی، شیوع اقدام به خودکشی و افکار خودکشی را در میان دانشجویان بالا برآورد می‌کند. از سوئی در سبب‌شناسی خودکشی عوامل متعددی دخیل هستند. در این راستا تحقیقات زیادی در مورد ویژگی‌های شناختی نوجوانان و جوانان اقدام‌کننده به خودکشی انجام شده است. از جمله ویژگی‌های مزبور نقایص حل مسئله، توانایی کم در کنترل استرس، تحجر، انعطاف‌ناپذیری، ناامیدی و شیوه زندگی مهم‌ترین متغیرهایی هستند که در الگوی چندی از رفتار خودکشی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

تعدادی از روان‌شناسان و کارشناسان سازمان بهزیستی استان بر اساس پژوهشی که روی دانشجویان دانشگاه‌های دولتی، آزاد و پیام‌نور همدان انجام دادند به نتایجی دست یافتند. در این مطالعه تأثیر روش آموزش مهارت‌های مدیریت استرس و حل مسئله به عنوان متغیری مستقل بر افسردگی و ناامیدی، از طریق یک مطالعه آزمایشی با استفاده از دو گروه آزمایش و شاهد مورد مطالعه قرار گرفت. یافته‌های تحقیق نشان داد آموزش مهارت‌های مدیریت استرس و حل مسئله میزان افسردگی دانشجویان اقدام‌کننده به خودکشی را کاهش می‌دهد.

فاجعه‌آمیزترین پیامد افسردگی

نزدیک به ۹۰ درصد بزرگسالانی که اقدام به خودکشی می کنند به اختلال روانی قابل تشخیصی مبتلا هستند. رایج‌ترین آن‌ها افسردگی اساسی، سوءمصرف یا وابستگی به الکل و اسکیزوفرنی هستند. گرایش به خودکشی ویژگی بارز در تعدادی از اختلالات شخصیت مانند اختلال شخصیت مرزی نیز هست.

خودکشی فاجعه‌آمیزترین پیامد افسردگی دوقطبی یا یک قطبی است. افسردگی پیش درآمد بیشتر خودکشی‌هاست. اختلالات روانی دیگر به ندرت به صورت مستقیم به مرگ منجر می‌شود. بیماران افسرده حداقل ۲۵ برابر بیشتر از جمعیت‌های گواه دست به خودکشی می‌زنند. در مصاحبه درمانی مقدماتی با فرد افسرده، خودکشی موضوع درجه اول در پس ذهن درمانگر است.

خودکشی در زنان و سالمندان

زنان تقریبا ۳ برابر مردان دست به خودکشی می‌زنند، اما مردان عملا ۳ برابر بیشتر از زنان در کشتن خود موفق می‌شوند. اقدام زیاد خودکشی در زنان شاید به علت شیوع بیشتر افسردگی در آنان باشد و خودکشی موفق در مردان بیشتر به خاطر انتخاب روش خودکشی است. خودکشی در زنان و مردانی که طلاق گرفته‌اند، بیوه شده‌اند یا تنها هستند نیز بیشتر است.

میزان خودکشی در میانسالی و پیری افزایش می‌یابد. افزایش افسردگی، تنهایی، نقل مکان، از دست دادن عزیزان و از دست دادن نقش معنادار در خانواده و جامعه، به میزان بالای خودکشی در افراد مسن کمک می کند.

متخصص بالینی باید همواره قصد خودکشی را ارزیابی کند. داشتن برنامه می‌تواند خطر خودکشی را بالا ببرد. متخصص باید عوامل مخاطرآمیز را در فرد شناسایی کند. دو راهبرد اساسی برای درمان افراد خودکشی‌گرا، تأمین حمایت اجتماعی و کمک به این افراد برای بازیابی احساس کنترل بر زندگی‌شان است.