رئیس اداره امور مراتع و بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان هشدار می‌دهد:
وجود سه برابر ظرفیت دام؛ عامل بیابانی‌شدن مراتع همدان

*نازنین ناصری

مراتع استان همدان مساحتی بالغ بر ۶۵۰ هزار هکتار را شامل می‌شود که هر ساله دامداران زیادی از قبیل دامداران روستایی و عشایری به آن‌ها ورود می‌کنند تا دام‌های آن‌ها پوشش گیاهی موجود در مراتع را چرا کنند، اما با توجه به خشکسالی در سال‌های اخیر قطعا از ورود بیش از حد دام به مراتع باید خودداری کرد که در این‌باره سراغ «سعید الیاسی» رئیس اداره امور مراتع و بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان رفتیم.

رئیس اداره امور مراتع و بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با اشاره به این‌که همدان عنوان یکی از مراتع ییلاقی کشور محسوب می‌شود، می‌گوید: در شش ماه اول سال در مراتع ییلاقی کشور، دام می‌تواند به دلیل اقلیم و آب و هوا و پوشش گیاهی آن در مراتع حضور داشته باشد. دامداران مجاز که دارای پروانه چرا هستند، می‌توانند از پانزدهم اردیبهشت هر سال وارد مراتع استان همدان شوند و بسته به شرایط پوشش گیاهی که در عرصه‌ها وجود دارد بین ۶۰ تا ۹۰ روز از مراتع استان همدان استفاده کنند و بعد از مدت منظورشده در پایان شهریور‌ماه مراتع ییلاقی همدان را ترک کرده و به سمت مراتع قشلاقی که شش ماهه دوم سال است، حرکت کنند.

تفاوت مراتع روستایی و عشایری

الیاسی به تفکیک مراتع روستایی و عشایری می‌پردازد و توضیح می‌دهد: مراتع روستائی نسبت به مراتع عشایری از ارتفاع کمتری برخوردار است و پوشش گیاهی نسبت به ارتفاع سریعتر رشد کرده و استقرار می‌یابد که دام روستاییان در پایان فروردین ماه می‌تواند وارد مراتع شود. ظرفیت چرای دام در مراتع بستگی مستقیم با پوشش گیاهی آن دارد. اگر یک سال اقلیم به صورتی باشد که بارندگی‌های مناسبی داشته باشیم و پوشش گیاهی در وضعیت خوبی به سر ببرد، ۵۲۹ هزار واحد دامی می‌توانند از مراتع استان استفاده کنند و اگر شرایط آب‌و‌هوایی نامناسب باشد و پوشش گیاهی دچار ضعف شود، ورود دام به مراتع نیز نسبت به پوشش گیاهی کمتر می‌شود.

وی با ذکر این نکته که برای دامدار روستایی مراتع ییلاقی و قشلاقی تعریف نمی‌شود، می‌گوید: دامدار روستایی فردی است که در منطقه ساکن است و از مراتع روستایی استفاده می‌کند و در همان ایام بهار و تابستان با توجه به ظرفیت و مدت برداشت می‌توانند از مراتع استان استفاده کنند. مراتع عشایری مختص به دامداران کوچ‌رو است که بخشی از سال را در استان همدان و بخشی از سال را در مراتع قشلاقی مانند استان‌های گیلان، خوزستان و اراضی میان بند که شامل استان‌های کردستان و کرمانشاه است، استفاده می‌کنند.‌

استقرار گروه‌های ثابت و سیار

الیاسی در رابطه با شرایط ورود عشایر و دامداران به مراتع اظهار می‌کند: در اعتبارات ملی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، بخشی به نام مدیریت پایدار وجود دارد که ما را موظف می‌کند قرارداد‌هایی با بخش خصوصی و یا به صورت مشارکتی با بهره‌برداران نسبت به استقرار گروه‌‌های ثابت و سیار در مبادی ورودی استان منعقد ‌کنیم که چهار قرارداد در شهرستان‌های تویسرکان، ملایر و اسدآباد همه ساله در اسفند ماه پایان هر سال منعقد می‌شود. شش استگاه کنترل داریم که اکیپ‌های ثابت مستقر می‌شوند و از ورود دامدارانی که در خارج از فصل چرا می‌خواهند وارد مراتع استان شوند، ممانعت می‌کنند که استقرارآن‌ها تا ۱۵ اردیبهشت سال بعد در مراتع عشایری ادامه دارد. گروه‌‌های سیار نیز به صورت دوره‌ای در عرصه‌ها بازدید انجام می‌دهند و اگر احیانا با دامدار متخلف مواجه شوند، برخورد کرده و وی را از عرصه خارج می‌کنند.

تأثیر خشکسالی بر مراتع

وی وضعیت مراتع استان را  نامناسب می‌داند و اعلام می‌گوید: مراتع استان با توجه به خسکسالی‌های پی‌در‌پی از شرایط خوبی برخوردار نیست، مدیریت چرا و قرق‌هایی که وجود دارد تا حدی می‌تواند به رشد و استقرار پوشش گیاهی کمک کند تا دام‌ها به مراتع ورود کنند. پروژه‌ای به‌نام مدیریت چرا، کنترل پروانه چرا و سامان‌دهی کوچ وجود دارد که بخش خصوصی و همکاران ما در بخش حفاظت و کارشناسان مرتع حضور پیدا می‌کنند و اگر دام مازاد و بیش از ظرفیت مرتع  و یا خارج از فصل چرا باشد و بخواهد در مرتع حضور یابد، برخورد قانونی صورت می‌گیرد و پرونده تخلف تشکیل و به مراجع قضایی معرفی می‌شود و در صورت تکرار تخلفات دامداری که حتی دارای پروانه چرای مجاز باشد، پروانه چرای وی ابطال می‌شود.

الیاسی همچنین با توجه به خشکسالی‌های اخیر توضیح می‌دهد: برخی از مراتع ما به دلیل حضور سه برابر ظرفیت دام در مراتع به سمت بیابانی شدن پیش رفتند که باید با آن‌ها برخورد و پروانه چرای آن‌ها ابطال شود‌،  اما تمام توان استان با توجه به خشکسالی این است که از ظرفیت مراتع کمتر استفاده شود و دام کمتری به وارد مراتع شود و روستائیان و عشایر  موارد لازم را رعایت کنند تا کمترین خسارت را در آن‌ها داشته باشیم. مراتع به سه دسته مراتع درجه یک، دو و سه تقسیم می‌شوند که مراتع درجه یک بهترین حالت را دارا بوده و بیشتر ارتفاعات الوند، تویسرکان و نهاوند و مراتع درجه سه بدترین وضعیت را به دلیل وضعیت اقلیم و بارندگی کمتر دارا بوده که دشت قهاوند، کبودر آهنگ و فامنین را شامل می‌شوند.

آمار و ارقام

رئیس اداره امور مراتع و بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خاطرنشان می‌کند: مساحت مراتع استان بر طبق اساس نامه اراضی ملی ۷۷۰ هزار هکتار است، اما بر اساس آن‌چه که از نقشه‌های پوشش گیاهی استخراج شده، مساحتی بین ۶۰۰ تا ۶۵۰ هزار هکتار از اراضی ملی استان را اراضی مرتعی و نزدیک به ۱۹ هزار هکتار را نیز اراضی بیابانی که مدیریت آن نیز بر عهده ما است، تشکیل می‌دهند. بر اساس ممیزی‌هایی که از گذشته در مراتع صورت گرفته‌، این‌که چه کسی حق حضور در مرتع را دارد و چه فردی نمی‌تواتد در مرتع حضور داشته باشد، شیوه‌نامه‌هایی در این مورد از گذشته موجود است و بر اساس آن مراتع ممیزی شده‌اند که دامدارانی که وارد مراتع ییلاقی می‌شوند از اشخاص روستائی یا دامدار عشایری هستند.

الیاسی تأکید می‌کند: نزدیک به ۶۴ هزار هکتار دامدار روستایی و عشایری دارای پروانه چرای مجاز هستند که به آن‌ها اجازه استفاده از مراتع را می‌دهد. تعداد کثیری از این افراد یا فوت شدند و یا ترک و کوچ کردند. افرادی که فوت شدند بر اساس شیوه‌نامه ما به آن‌ها اجازه داده شده تا دو سال به همسر یا یکی از فرزندان تا تاریخ ۱۱/۵/۱۴۰۱ نسبت به جایگزینی فرد متوفی اقدام کنند. با توجه به اطلاع رسانی‌های انجام شده بخش کمی از افراد مراجعه کردند. دوباره از طرف سازمان این مدت تا ۱۱/۵/۱۴۰۲ تمدید شد.

رئیس اداره امور مراتع و بیابان اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در آخر به دامدارانی که دارای پروانه چرای دام بر اساس ممیزی مرتع هستند، توصیه می‌کند: هر سال نسبت به تمدید پروانه چرا از طریق پرداخت عوارض چرای دام اقدام کنند. متأسفانه خیلی از افراد از تمدید پروانه چرای دام امتناع ورزیده و مدت زمان  تمدید پروانه تا پایان سال جاری نیز باقی خواهند ماند. تهیه طرح‌های مرتعداری و مدیریت آن نیز موضوعی است که دامداران مجاز می‌توانند پس از تمدید پروانه چرا با مراجعه به منابع طبیعی شهرستان‌ها درخواست تهیه کتابچه‌های طرح مرتعداری را داشته باشند. این کتابچه دارای یک الگو از فعالیت‌های صورت گرفته در مرتع از قبیل فعالیت‌های بیولوژیکی، بیومکانیک و مدیریتی است که سبب افزایش پوشش گیاهی و در نتیجه افزایش درآمد و بهبود شرایط معیشیتی دامدار روستایی و عشایری می‌شود.