*علی پاشا رجبلو
*مدرس موسیقی
صدا بر اثر وارد کردن یک ضربه و یا ضربات به یک جسم، به دو شکل اصوات موزیکال و یا مطبوع (ملایم)، و اصوات غیر موزیکال و غیر مطبوع (ناملایم) به وجود میآید. چیدمان مناسبی از نغمات موسیقایی (ملایم) با توجه به ذوق هنری استادان موسیقی یک فرهنگ خاص و رعایت کلیه اصول و مبانی نظری و عملی هنر موسیقی این فرهنگها، باعث شکلگیری یک موسیقی جدی و هنری میشود. به همین دلیل آشنایی با مقوله صوت که اساس و پایه اولیه آفرینش موسیقی است و در نهایت میتواند گرامر و دستور زبان موسیقایی برای حفظ و اشاعه یک هنر ماندگاری منجر شود، اهمیت بسزایی دارد.
شاید در نظر اول شناخت ماهیت صوت از نظر تعاریف فیزیکی آن چون دامنه صوت، شدت صوت، طنین، نواک و موارد اینچنینیبرای ما مهم است اما نکته باریکتر از مو این است که باید ماهیت درونی صوت مورد توجه قرار گیرد. صوت به دلیل این ماهیت درونی خود، در فرهنگهای مختلف دارای گونههای متنوع و بسیار گستردهای است که اگر به درستی مورد مطالعه و پژوهش قرار گیرد، میتواند ساختار متفاوت زیباییشناسی هنر موسیقی را در اقوام و ملتهای مختلف به وجود آورد که هر کدام جایگاه و ویژگیهای منحصر بفرد خود را دارند .
اگر بخواهیم یک مقایسه مجمل از دو نوع موسیقی اروپایی- غربی و موسیقی ایرانی داشته باشیم، متوجه میشویم که تفاوتهای جدی در ساختار صوتی این دو نوع موسیقی وجود دارد. به عنوان مثال نگاه موسیقی ایران در آفرینش گوشههای موسیقی ایرانی براساس دانگ (فاصله چهارم و یا پنجم اصوات) شکل میگیرد و این آفرینش موسیقایی در غرب به صورت اکتاو (گام) به وجود میآید و یا فاصله صوتی موسیقی مجنب (که امروزه از آن به عنوان کرون یاد میشود) و در موسیقی ایران نقش تعیینکننده و مهمی دارد، در موسیقی اروپایی غربی وجود ندارد و به کار گرفته نمیشود. از سویی حتی اندازههای صوتی بعضی از نغمات صوتی (نتهای موسیقی) در این دو فرهنگ موسیقایی با هم اختلاف دارند و به همین خاطر است که پردهبندی روی سازهایی چون تار و سه تار، به صورت قابل حرکت تعبیه شده که نوازنده بتواند در شرایط مختلف حسی و همچنین اجرا در دستگاهها و آوازهای مختلف موسیقی ایران (هفت دستگاه) این پردهها را جابجا کند و بتواند فواصل خوشایندی براساس حس زیباییشناسی درونی این اصوات، خلق کرده و به شنوندگان منتقل کند. حتی در بعضی از فرهنگهای موسیقی ملل دیگر به عنوان مثال موسیقی سیامی( ویتنامی) که «فاقد فاصله تعدیل یافته دوم (چه کوچک و چه بزرگ) است» ( اتنوموزیکولوژی – محمد تقی مسعودیه )، این اصوات تفاوت ماهوی با اندازههای تعریف شده صوت در موسیقی از نگاه غربی آن را دارند.
توجه به مقوله ماهیت درونی صوت و بررسی و پژوهش آن در فرهنگ و زبان و هنرهایی چون معماری ، نقاشی ، خوشنویسی، نقاشی و به ویژه تحلیل و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آن با هنر موسیقی، میتواند حس زیباییشناسی استادان و نوازندگان این هنر را در خلق و آفرینش آثار ماندگار یاری کند.
بدیهی است که نمیتوان هیچ ارزشگذاری خاصی براساس چگونگی شکلگیری موسیقی، به انواع موسیقیهای مختلف قائل شد. همه موسیقیهای ملل مختلف و جهان در صورتی که براساس ساختار نظری و عملی یک فرهنگ خاص شکل گرفته است زیبا هستند و قابل شنیدن و فراگیری . اما به دلیل تداوم و حفظ ارزشهای ملی یک فرهنگ، بهتر است که این آموزهها در خدمت فرهنگ موسیقی خودمان، به کار گرفته شود.