معاون بهره‌برداری و توسعه فاضلاب آبفای استان همدان:
پاک‌سازی رودخانهها از فاضلاب، اعتبارات ملی می‌خواهد
آذرتکین: ۸۵ درصد از شبکه فاضلاب دره مرادبیک جدا و احیا شد تا از سرازیرشدن آن به درون رودخانه این روستا جلوگیری شود، اما قسمت‌هایی از دره مرادبیک و جاهایی که شیب زیادی داشتند و امکان اجرایی شدن کلکتورها را نداشت هنوز باقی مانده‌اند.
*نازنین ناصری
*کارشناس ارشد محیط زیست
به نظر می‌رسد شرکت آب و فاضلاب استان همدان، با جداسازی فاضلاب رودخانه دره مرادبیک، قدم بزرگی برای احیای رودخانه‌های همدان برداشته است. با «حسین آذرتکین» معاون بهره‌برداری و توسعه فاضلاب آبفای استان همدان در این‌باره گفت‌وگو کردهایم که در پی می‌آید:
– با اینکه رودخانهها از شریان‌های اصلی حیات بشری محسوب می‌شوند، چرا فاضلاب شهر همدان در رودخانهها جاری هستند؟
جاری‌شدن فاضلاب به رودخانهها به این دلیل است که رودخانه‌های دره مرادبیک، دیوین، عباس‌آباد و نایب احمد از داخل شهر همدان عبور می‌کنند و به دشت بهار می‌رسند. با توجه به اینکه مردم شهر همدان از زمان قدیم از کانال‌های طاقی استفاده می‌کردند و این کانال‌ها به این رودخانهها متصل بودند، متأسفانه فاضلاب همراه با رودخانهها به دشت بهار سرازیر می‌شد. در زمان‌های دور، این رودخانهها با آب پاکی که در بر‌داشتند، کل دشت بهار را تغدیه می‌کردند و کشاورزی مردم این دشت رونق زیادی داشت، اما در پنجاه سال گذشته با کانال‌کشی‌هایی که در شهر همدان انجام شده، به مرور زمان روی رودخانهها به دلیل بوی فاضلاب رهاشده در داخل رودخانه و عبورومرور وسایل نقلیه مانند خیابان بین‌النهرین پوشیده شده است و مردم به دلیل بی‌توجهی اقدام به ورود فاضلاب در درون رودخانهها کرده‌اند.
- برخی از مردم همدان از گذشته با کشاورزی امرار و معاش می‌کردند با ورود فاضلاب به درون رودخانهها چه اتفاقی برای آن‌ها افتاد؟
در دهه اخیر، معضل آبیاری سبزیجات و صیفی‌جات با فاضلاب به‌وجود آمد و رودخانه‌هایی که از آب پاکیزه و زلال رشته کوه‌های الوند سرچشمه می‌گرفتند، با فاضلاب آلوده شدند و در انتهای خیابان اکباتان، گازران و انتهای منوچهری فاضلاب‌ها به زمین‌های کشاورزی رها شدند. کشاورزان با حق‌آبه‌ای که از این رودخانهها داشتند، زمین‌های خود را آبیاری می‌کردند. در ۲۰ سال اخیر، تصفیه‌خانه‌های فاضلاب همدان راه‌اندازی شدند و از سال ۱۳۹۴ به طور رسمی روی مدار آمدند و تصفیه فاضلاب شهر همدان را انجام دادند که باعث شد رودخانهها را عاری از فاضلاب کنیم. این کار از منوچهری آغاز شد. فاضلاب کوی منوچهری با دبی ۱۵۰ لیتر در ثانیه توسط سیستم فاضلابی کل منطقه جمع‌آوری و وارد رودخانه دو خواهران و در ادامه وارد رودخانه عباس‌آباد و در انتها وارد زمین‌های شهرک فرهنگیان و علی‌آباد می‌شد، اداره آب و فاضلاب با کلکتورهایی که از سال ۱۳۸۱ در حلقه‌‌های اصلی شهر اجرا کرد، کانال‌های فاضلاب را به این کلکتورها متصل کرد. این کلکتورها مستقیم وارد تصفیه‌خانه‌های فاضلاب می‌شوند.
- جرقه جداسازی فاضلاب از رودخانه دره مرادبیک از کجا خورد؟
در قدم اول در حصار مطهری و کوی منوچهری با اجرای کلکتورها رودخانه‌های این دو منطقه عاری از فاضلاب شد. با مقایسه‌کردن قبل و بعد جداسازی فاضلاب از رودخانه‌های این دو منطقه جرقه‌ای زده شد که سر منشأ این رودخانهها مانند دره مرادبیک را از فاضلاب پاک‌سازی کنیم. دره مرادبیک روستایی بود که با جمعیت ۱۲ هزار نفر به شهر ملحق شد. فاضلاب این روستا راهی جز ورود به داخل رودخانه در اول ورودی صداوسیما (مشهور بهبند دره) نداشت که تمام فاضلاب روستا جمع‌آوری و در رودخانه داخل روستا ریخته می‌شد. در طرحی که برای این روستا تهیه شد، حدود شش کیلومتر شبکه جمع‌آوری کلکتور کنار رودخانه‌ای اجرا شد و فاضلاب کوچه‌هایی که به درون رودخانه سرازیر می‌شدند، جمع‌آوری و در انتهای کار، از خیابان معروف جاده قدیم دره مرادبیک گذشت و به شبکه فاضلاب انتهای استادان متصل شد که ۸۵ درصد از شبکه فاضلاب دره مرادبیک جدا و احیا شد تا از سرازیرشدن آن به درون رودخانه این روستا جلوگیری شود، اما قسمت‌هایی از دره مرادبیک و جاهایی که شیب زیادی داشتند و امکان اجرایی شدن کلکتورها را نداشت هنوز باقی مانده‌اند. در سال ۱۴۰۰ طرحی در نظر گرفته شد که برآوردهای اولیه آن انجام شده، اما به دلیل قیمت‌هایی که در بازار بالا و پایین می‌شود، هیچ پیمان‌کاری حاضر به انجام پروژه نشده است. در سال ۱۴۰۱ مناقصه‌ای قرار است برگزار شود که براساس آن شبکه فاضلاب دره مرادبیک صددرصد جمع‌آوری می‌شود.
- چه مشکلاتی بر سر راه جداسازی فاضلاب از رودخانه بین‌النهرین وجود دارد؟
مرحله دوم جداسازی مربوط به رودخانه بین النهرین است که از استادان شروع و تا رکنی، خیابان جهان‌نما، آرامگاه، خیابان بوعلی و میدان مرکزی عبور می‌کند که فاضلاب این مناطق کلا وارد این رودخانه می‌شود. مشکلی که وجود دارد، ترافیک شهر است که اگر خیابان بین النهرین را از دو طرف مسدود سازیم، ترافیک سنگینی ایجاد می‌شود که به همکاری شهرداری و خدمات شهری و راهنمایی و رانندگی نیاز است تا برای جداسازی فاضلاب از رودخانه رکنی برنامه‌ریزی لازم انجام شود. بنده فکر می‌کنم در طول ۵ سال می‌توان رودخانه این منطقه را از فاضلاب به دلیل اینکه کلکتورهای اصلی شهر را اجرا کردهایم، جدا کرد که می‌توان به صورت میانبر از هر کوچه‌ای که فاضلاب به رودخانه می‌‌‌ریزد را با آن کلکتورها جدا کرد. برای این منظور برنامه شش سالهای را در نظر داریم تا بتوانیم مرحله به مرحله رودخانهها را از فاضلاب جدا کنیم و رودخانه‌های عاری از فاضلاب را تحویل کشاورزان دهیم. در این زمینه دادستان و اداره‌کل محیط زیست استان همکاری می‌کنند تا به شرایط مطلوب برسیم. در خیلی از مناطق مانند شهرک مدنی و قاسم‌آباد، بسیاری از خانه‌ها در بستر رودخانهها ساخته شده‌اند که اگر بخواهیم فاضلاب این مناطق را از رودخانه جدا کنیم، باید کلکتورهایی را در کنار رودخانهها احداث کنیم. برای این کار نیاز به حکم عقب‌نشینی و تخریب ساختمان‌های این مناطق داریم. آن‌قدر حجم خانه‌های ساخته‌شده در حریم رودخانهها زیاد است که مجبوریم طرح را در داخل رودخانه اجرا کنیم و برای جمع‌آوری فاضلاب در این مناطق با ایجاد سکو لوله‌ها را به صورت هوایی ببریم.
- رودخانه‌های سیمین و ابرو هم از فاضلاب پاک‌سازی شده‌اند؟
در بالای سد اکباتان چندین روستا وجود دارد که فاضلاب آن‌ها به صورت مستقیم وارد سد اکباتان می‌شود. در سال گذشته، در روستای ارزانفود، تصفیه‌خانه مجزایی ساخته شد تا فاضلاب این روستا را از مدار ورود به سد اکباتان خارج سازد و آب تصفیه‌شده آن با کیفیت مناسب وارد زمین‌های کشاورزی این منطقه می‌شود. با توجه به تخصیص‌های صورت گرفته، تصفیه‌خانه‌های روستاهای یلفان و ابرو امسال به مرحله بهره‌برداری می‌رسند. تصفیه‌خانه‌های روستاهای ورکانه و شمس آباد در فاز مطالعه به سر می‌برند تا در سال ۱۴۰۲ ساخت آن‌ها آغاز شود. اکثر روستاهای بالای سد اکباتان تعیین تکلیف شده‌اند تا در آینده شاهد ورود فاضلاب آن‌ها به داخل سد اکباتان نباشیم.
متأسفانه فاضلاب روستاهای پایین دست اکباتان مانند سنگستان، کنجینه، ، تفریجان، شورین و سرخ‌آباد وارد رودخانه‌ای که بعد از سد اکباتان قرار دارد، می‌شود. با پیگیری‌هایی که سال گذشته انجام شده، تصفیه‌خانه‌های آن‌ها برای فازمطالعاتی فرستاده شده تا بر حسب آن‌که در پایین دست سد قرار دارند و بر کلکتور اصلی منطبق هستند، فاضلاب این روستاها را به تصفیه‌خانه‌های همدان وارد کنیم.
- رودخانه گنج‌نامه در چه وضعیتی به سر می‌برد؟
در جلسه‌ای که با استانداری داشتی، دادستانی آزادسازی حریم رودخانهها را از منوچهری تا میدان عباس‌آباد آغاز کرده است. همزمان با این کار، اداره آب و فاضلاب هم متعهد شده تا در دو بر رودخانه شبکه جمع‌آوری فاضلاب را احداث کند تا در این مسیر هیچ‌گونه فاضلابی وارد رودخانه نشود.
- با این شرایط مصمم هستید تا جداسازی فاضلاب از رودخانهها را تمام وکمال انجام دهید؟
در میان تمام فعالیت‌هایی که در شهر همدان انجام شده، جداساری فاضلاب از رودخانه‌های شهر جزو اولویت‌های اولیه ما بوده است. برنامه‌ریزی ما به این صورت است که حتی اگر سیستم مدیریتی آب و فاضلاب تغییر کند، مدیرعاملان بعدی نیز مجبور به اجرای پروژه جداسازی فاضلاب از رودخانهها باشند.
- اگر جداسازی فاضلاب از رودخانهها اتفاق بیفتد بزرگترین مزایای آن نصیب کجا می‌شود؟
از جمله مزایای پاک‌سازی رودخانهها، آب سالمی است که در اختیار کشاورزان پایین دست قرار می‌‌گیرد و واردنشدن فاضلاب به درون رودخانهها که در واقع بزرگترین سود آن به نفع کشاورزان و محیط زیست استان خواهد رسید.
- از آسیب‌هایی که فاضلاب به اکوسیستم رودخانهها وارد می‌کند، بگویید؟
وقتی دبی کمی از فاضلاب به درون رودخانه وارد می‌شود با دلیل خودپالایی رودخانه، در طی مسیر در درون رودخانه تصفیه شده و آسیب آن‌چنانی متوجه رودخانه نخواهد شد، اما وقتی دبی ورود فاضلاب به رودخانه زیاد باشد، رودخانه قدرت خودپالایی خود را از دست می‌دهد و به مرور زمان تبدیل به مرداب می‌شود که این اتفاق هنوز در سد اکباتان اتفاق نیفتاده، اما اگر به فکر نباشیم در سالهای آینده شاهد آن خواهیم بود. رشد جهشی حیوانات موذی در رودخانهها به دلیل ورود فاضلاب اکوسیستم رودخانه از جمله محل زنگی ماهیان و همچنین منبع آبی حیات‌وحش مانند پرندگان را تحت‌الشعاع قرار می دهد و همچنین وجود اسیدهای مختلف در فاضلاب باعث ایجاد فرسایش در سقف پل‌ها می‌شود که به عنوان آسیب‌های زیربنایی ورود فاضلاب در درون رودخانهها شناخته می‌شود. اما مهم‌ترین آسیب ورود فاضلاب به درون رودخانه از بین رفتن یا در واقع مردن رودخانه است. با جداسازی فاضلاب، رودخانهها هم پویایی خود را به‌دست می‌آورند و هم آب پاکیزه در اختیار بهره‌وران پایین دست قرار می‌دهند. رودخانه‌های رو باز مانند رودخانه فرهنگیان که فاضلاب در درون آن‌ها وارد می‌شود وجهه زشتی را به نمایش می‌گذاشت که شهرداری مجبور به پوشاندن روی آن شد. با این جداسازی تمام رودخانه‌های پشت دانشگاه پیام نور، زمین‌های اطراف، حیوانات آن منطقه و کشاورزان زندگی تازه‌ای را از سر می‌گیرند و همچنین بوستان‌‌های تفریحی و طبیعی آن مناطق احیا خواهند شد.
- دلیل اصلی جداسازی فاضلاب از رودخانه به خود رودخانه بر می‌گردد یا اینکه به دلیل استفاده کشاورزان از آب آلوده باعث شده تا به فکر جداسازی شبکه فاضلاب از رودخانه‌های همدان بیفتید؟
دلیل اصلی آن به خود رودخانه و حیات آن بر می‌گردد چون رودخانه در اصطلاح محیط زیست یک موجود زنده محسوب می‌شود و به محیط زیست جان می‌بخشد. ما با وارد کردن فاضلاب به رودخانهها، آن‌ها را از بین می‌بریم. عقیده بنده در آغاز این کار این بود که در جاهایی که رودخانه رو باز است. به دلیل تصویر بصری زشت نباید روی آن ها را بپوشانیم و به قول معروف صورت مسئله را پاک کنیم، بلکه باید آن را عاری از فاضلاب کنیم تا این رودخانهها بصورت روباز باقی بمانند و منظر زیبایی بخش محیط زیست باشند.
- در پایان؟
هدف اصلی جداسازی فاضلاب از رودخانه‌هاست و می‌طلبد مسئولین استان کمک کنند و بودجه آن را تأمین کنند، چون یک کار بسیار هزینه بری است. اجرای یک متراز آن با کمترین اندازه لوله در شهر دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان هزینه را در بر خواهد داشت و اگر لوله اندازه بزرگتر استفاده کنیم متری هشت تا نه میلیون تومان هزینه برای ما خواهد داشت که فقط از طریق طرح‌های ملی و استانی باید امکان‌پذیر است. بر اساس قانون ماده ۵۶ که دولت بانک‌‌ها را موظف به دادن وام به اداره ما کرده است، اگر موفق به اخذ وام شویم و ۳۰۰ میلیارد تومان از بانک رفاه وام دریافت کنیم، می‌توانیم جداسازی فاضلاب در همه نقاط استان را به سر انجام برسانیم.