پتک معادن شن و ماسه بر فرق طبیعت
همدان‌نامه آسیب‌های برداشت بی‌رویه از معادن شن و ماسه را بررسی می‌کند
بی‌توجهی و نبود نظارت از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان باعث شده برداشت‌های بی‌رویه از معاون شن و ماسه، آسیب‌های زیادی به محیط زیست همدان بزند. از بین‌رفتن یا مهاجرت گونه‌های جانوری و گیاهی، تخریب پوشش گیاهی و تغییر مسیر رودخانه‌ها تنها بخشی از این آسیب‌هاست. مسئولان اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان معتقدند برای فعالیت معادن از این ارگان استعلام نمی‌شود، این در شرایطی است که استاندار در شورای معادن استان اعلام کرده بهره‌برداری از معادن باید پیوست محیط زیستی داشته باشد. پرونده پیش رو این موضوع را مورد بررسی قرار داده است.
*معاون فنی اداره‌کل حفاظت از محیط زیست استان همدان:
*معادن شن و ماسه از اداره محیط زیست استعلام نمی‌گیرند
*فاطمه کاظمی
*روزنامه‌نگار
اگر بخواهیم نهادهای نظارتی بر معادن «شن و ماسه» را نام ببریم، باید به «اداره محیط زیست» و «منابع طبیعی» به عنوان ارگان‌های نظارتی، اشاره کنیم. در مورد ارگان‌های صدور مجوز، می‌توان نهادهایی مانند «شرکت آب منطقه‌ای» و سازمان «صنعت، معدن و تجارت» را نام ببریم. درباره نقش نظارتی اداره حفاظت از محیط زیست استان همدان و همچنین تأثیر معادن شن و ماسه بر زیستگاه‌ها و گونه‌های جانوری و گیاهی با «مهدی صفی خانی» معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان هم‌صحبت شدیم.
- یکی از آسیب‌هایی که برداشت از معادن شن و ماسه ایجاد می‌کند، تخریب زیستگاه‌های جانوری است. این موضوع را چگونه تبیین می‌کنید؟
در موضوع تخریب زیستگاه‌های جانوری، هر گونه دستکاری در طبیعت می‌تواند مشکلاتی برای حیات وحش به وجود بیاورد. حالا این دستکاری می‌تواند برداشت یک ماده معدنی مثل شن و ماسه باشد و برداشت خاک رس یا هر گونه ماده معدنی سنگی موجود در طبیعت و قابل استفاده برای بشر را نیز شامل شود. هر گونه دستکاری در طبیعت در برداشت از معادن می‌تواند عاملی برای تغییر و تخریب زیستگاه باشد. گاهی یک قطعه زمین زراعی را به زمین کشاورزی تبدیل می‌کنیم. این تغییر کاربری اراضی نیز موجب تخریب زیستگاه است. اگر این تغییر هر چه گسترده‌تر باشد، طبیعتا اثر بیشتری روی محیط زیست می‌گذارد. شن و ماسه یکی از ماده‌های معدنی است که برداشت بی‌ضابطه آن می‌تواند اثرات تخریبی غیرقابل جبرانی روی طبیعت داشته باشد.
- برداشت بی‌رویه معادن شن و ماسه، چه تأثیری روی گونه‌های جانوری می‌گذارد؟
برخی گونه‌ها به یک نوع بافت و شیب خاک و همچنین توپوگرافی خاص وابستگی دارند. طبیعتا به طور مستقیم می‌تواند، زیستگاه این گونه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. این موضوع نه تنها شامل گونه‌های جانوری که گونه‌های گیاهی را هم دربرمی‌گیرد. گاهی گونه گیاهی یا گونه جانوری وابستگی مشخصی برای لانه یا پناه یا سایر نیازهای خود با آن زیستگاه دارد، که برداشت بی‌ضابطه مواد معدنی می‌تواند زیستگاه آن گونه را تخریب کند. گاهی در زمان برداشت مواد معدنی (شن و ماسه) زیستگاه گونه تحت تأثیر قرار می‌گیرد، در چنین شرایطی گونه مجبور به مهاجرت از زیستگاه اصلی خود می‌شود. گاهی برداشت یا تخریب‌های غیراصولی روی هرم غذایی گونه‌های مختلف تأثیر می‌گذارد. گاهی گونه جانوری به گونه گیاهی وابستگی دارد، برداشت غیراصولی باعث از بین رفتن گونه گیاهی می‌شود و گونه جانوری هم به تبع آن تحت تأثیر قرار می‌گیرد؛ یعنی گونه در این شرایط تحت تأثیر مستقیم از بین می‌رود یا در اثر غیرمستقیم مهاجرت می‌کند.
- از آن‌جایی که اداره حفاظت از محیط زیست یک نهاد نظارتی در مورد برداشت معادن شن و ماسه است، آیا آمار خاصی در این خصوص دارید؟
با توجه به تغییر کاربری‌هایی که در کشور و به تبع آن در استان خودمان داریم، همه تغییرکاربری‌ها اثرات نامطلوب روی زندگی گونه‌های جانوری دارند. سعی ما این است که از همه ظرفیت‌های قانونی و ارتباطی استفاده کنیم تا مشکلات این زمینه به حداقل برسد. به استناد ماده ۲۴ قانون معادن، خارج از مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت از محیط زیست، استعلامی در خصوص برداشت‌های معدنی انجام نمی‌شود. چون این اتفاق می‌افتد، معدن‌هایی که به صورت لکه‌ای و موردی اتفاق می‌افتد، نقش نظارتی ما را می‌تواند کم‌رنگ‌تر کند. با وجود این صحبت‌ها، در مواردی که برداشت از معادن شن و ماسه خطراتی دارد و می‌تواند شرایط سیل‌خیزی، فرسایش بیشتر و تخریب زیستگاه جانوری و گیاهی را به وجود بیاورد، سعی کرده‌ایم از طریق ارتباط با شرکت آب منطقه‌ای هماهنگ کنیم و از تخریب و تصرفی که ممکن است به وجود آید، جلوگیری کنیم.
- کدام بخش‌های استان بیشتر از این موضوع آسیب دیده‌اند؟
معمولا برداشت از معادن شن و ماسه در سطح استان به صورت لکه‌ای و نقطه‌ای اتفاق می‌افتد. قسمت‌هایی که ظرفیت‌های رودخانه‌ای یا آبراهه‌های قدیمی از گذشته داشته باشند، بیشتر در معرض دستکاری و تخریب هستند. بهتر است در مورد این سوال از دستگاه‌های متولی مثل سازمان صنعت و معدن و آب منطقه‌ای سوال شود.