پرتاب ترقه به کتیبه‌های ۲۵۰۰ ساله هخامنشی در همدان
این اتفاق تلخ واکنش‌های زیادی در پی داشت
یک شب بعد از چهارشنبه‌سوری یک شهروند بی‌مسئولیت با هدفی نامعلوم یک نارنجک دست‌ساز به سمت این کتیبه‌ها پرتاب کرد و به آن آسیب زد. انتشار این خبر بد، واکنش‌های زیادی در میان شهروندان عادی برانگیخت و حتی پای آن به رسانه‌های بین‌المللی کشیده شد و این‌بار هم همدان آن هم در آستانه نوروز با یک خبر بد بر سر زبان‌ها افتاد. تعجب همگان از نحوه محافظت از این اثر بود؛ چراکه در اطراف این کتیبه‌ها حتی یک دوربین مداربسته وجود ندارد که حداقل یقه فرد مجرم گرفته شود و عبرتی شود برای سایرین.
*فاطمه کاظمی
*خبرنگار
همین چند ماه پیش بود که با بالارفتن یک شهروند از کتیبه‌های گنجنامه، نحوه محافظت از این اثر ۲ هزار و ۵۰۰ ساله بر سر زبان‌ها افتاد و حاشیه‌های زیادی درباره آن ایجاد شد. طی گزارش‌های مکتوب و تصویری که خبرنگاران از این موضوع تهیه کردند، به غفلت شهرداری و میراث فرهنگی از این اثر ارزشمند انتقادات زیادی وارد شد و در نهایت مدیران قول دادند طی چند روز حفاظی برای کتیبه‌ها تعبیه کنند، اما در نهایت شهرداری به نصب یک نرده جلوی این کتیبه‌ها اکتفا و اتفاقا به این اقدام خود بسیار افتخار کرد؛ نرده‌هایی که نمی‌توانستند هیچ‌گونه حفاظتی از این اثر ارزشمند داشته باشند.
چند ماه نگذشت که یک شب بعد از چهارشنبه‌سوری یک شهروند بی‌مسئولیت با هدفی نامعلوم یک نارنجک دست‌ساز به سمت این کتیبه‌ها پرتاب کرد و به آن آسیب زد. انتشار این خبر بد، واکنش‌های زیادی در میان شهروندان عادی برانگیخت و حتی پای آن به رسانه‌های بین‌المللی کشیده شد و این‌بار هم همدان آن هم در آستانه نوروز با یک خبر بد بر سر زبان‌ها افتاد. تعجب همگان از نحوه محافظت از این اثر بود؛ چراکه در اطراف این کتیبه‌ها حتی یک دوربین مداربسته وجود ندارد که حداقل یقه فرد مجرم گرفته شود و عبرتی شود برای سایرین.
بعد از چهارشنبه‌سوری
با «حمیدرضا حیدری» معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان و جمعی از مدیران شهرداری به گنجنامه رفتیم و از این صحنه تلخ بازدید کردیم. حیدری درباره این حادثه به همدان‌نامه گفت: این اتفاق شب چهارشنبه‌سوری نیفتاده است؛ چراکه یگان حفاظت میراث فرهنگی، آن شب در آماده‌باش کامل بودند و در گنجنامه نیز به‌منظور حفاظت از کتیبه‌ها حضور داشتند، اما یک شب بعد از چهارشنبه‌سوری عامل یا عاملانی با استفاده از مواد محترقه به قسمت پائین و بالای کتیبه حمله کرده‌اند. کتیبه آسیب فیزیکی ندیده و فقط دوده و سیاهی روی آن باقی مانده که به زودی رفع می‌شود.
وی ادامه داد: چندی پیش هم شهروندی از این کتیبه‌ها بالا رفت و سوژه رسانه‌ها شد که ما با نصب نرده، سعی کردیم از تکرار این اتفاق جلوگیری کنیم، اما کافی نیست؛ چون برخی در این مکان آتش روشن می‌کنند و از فاصله دور اقدام به پرتاب مواد محترقه به سمت این آثار ارزشمند می‌کنند که نشان از فقر فرهنگی ماست و ما باید در این زمینه بیشتر فعالیت کنیم. این اثر نه متعلق به ما که متعلق به ۸۵ میلیون نفر است و کسی که چنین فاجعه‌ای خلق می‌کند، عمق بی‌فرهنگی را نشان می‌دهد.
به حیدری گفتم ما بارها در این زمینه هشدار داده بودیم و گفته بودیم در مکان این کتیبه‌ها حتی یک دوربین وجود ندارد که وی توضیح داد: قرار شده با همکاری شهرداری، یک بخش خصوصی انتخاب کنیم تا متولی این بخش شود و با بلیت‌فروشی در این مکان، حفاظت فیزیکی و الکترونیکی آن را بر عهده بگیرد و این اتفاق خواهد افتاد. یک سری تدابیر امنیتی هم پیشنهاد داده شده که باید مورد بررسی قرار بگیرد. بالاخره اقداماتی انجام خواهیم داد که دیگر شاهد چنین اتفاقاتی نباشیم.
دوده‌های ناشی از انفجار ترقه پاک شد
چند ساعت بعد از انتشار خبر، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان گفت: در پی پرتاب یک ترقه در شب گذشته ۲۳ اسفند به یکی از کتیبه‌های گنجنامه همدان توسط شخص یا اشخاصی و پخش دوده ناشی از آن بر روی کتیبه، به محض دریافت اطلاع گروه مرمت برای اصلاح وضعیت به مجموعه اعزام شد.
«محسن معصوم‌علیزاده» ادامه داد: پس از بررسی‌های کارشناسی انجام شده، مشخص شد هیچ آسیبی به بنا وارد نشده است و تنها دوده ناشی از این ترقه به درستی باعث ایجاد نگرانی برای فعالان میراث‌فرهنگی شده بود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان گفت: دقایقی پیش عملیات پاکسازی دوده‌ها به پایان رسید و این کتیبه ارزشمند به حالت اولیه خود بازگشت و امیدواریم دیگر شاهد این اتفاقات نباشیم.
او افزود: اقدامات حفاظتی لازم در شب چهارشنبه‌سوری در تمامی اماکن استان پیش‌بینی شده بود، اما این اتفاق در شب گذشته و به صورت ناگهانی رخ داد که به محض اطلاع اقدامات بعدی انجام گرفت.
معصوم‌علیزاده ادامه داد: حفاظت از آثار نیاکان نیازمند فرهنگ‌سازی، توجه همگانی و نیز کمک تمام آحاد مردم را می‌طلبد و امیدواریم مردم در این راستا این اداره‌کل را یاری رسانند.
وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز در واکنش به پرتاب یک ترقه به کتیبه گنجنامه همدان و اقدام فوری اداره‌کل میراث‌فرهنگی این استان در ترمیم آن، نوشت: هنوز تا تحول فکری در جامعه برای حفظ فرهنگ و تمدن تاریخی‌مان فاصله داریم.
«سید عزت‌الله ضرغامی» وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در پیامی از اداره‌کل میراث‌فرهنگی همدان برای ترمیم جزئی و فوری کتیبه گنجنامه قدردانی کرد.
وزیر میراث‌فرهنگی نوشت: بارها گفته‌ایم که میراث‌ناملموس، روح میراث‌ملموس است. هنوز تا تحول فکری در جامعه برای حفظ فرهنگ و تمدن تاریخی‌مان فاصله داریم.
از تبنابر تا گنجنامه
قدیمی‌ترین شرحی که از گنجنامه و کتیبه‌های آن در دست است، به کتاب «اخبارالبلدان» نوشته «ابن فقیه همدانی» مربوط می‌شود که در آن آمده است: «و در همدان خرسنگی شگرف هست در جایی که بدان «تبنابر» گویند از «داذ مهان» در دامنه کوه، که در آن دو طاقچه چهارگوشه- به اندازه هم- بالاتر از زمین کنده شده؛ و در هر طاقچه – چون هیأت لوح‌ها- سه تخته ستون‌وار، و در هر یک از آن لوح‌ها بیست رده خط تراشیده شده است؛ و این خط نگاشته به «کشتج» را همانا «نبشت خدایان» می‌گویند و آورده‌اند آن‌گاه که اسکندر از همدان می‌گذشت، این سنگ را بدید و به خواندن آن فرمان داد».
زنده‌یاد دکتر «پرویز اذکائی» تاریخ‌دان و نویسنده مشهور ایرانی در کتاب «همدان‌نامه» خود می‌نویسد: «چنین نماید که هم از سده ششم به بعد گویا با فراموش‌شدن نام «تبنابر» در تداول مردمان، از آن رو که هم آن نبشته‌ها را «نشان گنجی» پنداشته‌اند، تدریجا اسم «گنجنامه» از برای آن‌جا علم گردیده است. چه، در تمام سفرنامه‌های سیاحان اروپایی طی سه قرن اخیر «از زمان صفویه» که یادی از آن دره الوند کرده‌اند، جملگی به یک عبارت گفته‌اند که اهالی همدان آن‌جا را «گنجنامه» خوانند، از آن‌رو که پندارند کتیبه‌های مزبور نشان از گنجی پنهان نزدیک آن‌جا می‌دهد، هرکس که بتواند خط آن‌ها را رمزگشایی کند و بخواند بسا بر آن گنج نهان دست یابد».
در بخش دیگری از کتاب همدان‌نامه آمده است: «نخست‌بار «سرجان ملکم» مأمور مشهور انگلیسی (مولف تاریخ ایران هم» که از راه فارس به همدان آمد و به تهران رفت (سال ۱۸۰۱ میلادی) ویلیام هالینگبری منشی وی در «روزنامه سفر هیئت» (۱۷۹۰-۱۸۰۱ م/ ۱۲۰۵-۱۲۱۶ ه ق) از دو طاقچه سنگی نویکنده‌های گنجنامه یاد کرده (که به گمان مردم آن‌ها حروف مرموز کاشف از «گنج» است) و می‌افزاید که هم آن‌ها به خط پارسی «تخت جمشیدی» است؛ ما پیشتر یاد کردیم که اطلاعات دقیق سرجان ملکم در این خصوص، سخت به کار هنری راولینسن در استفاده کلیدی از کتیبه‌های همدان آمد».
هاینریش کارل بروگش شرق‌شناس پروسی و استاد دانشگاه برلین (یکی از رمزگشایان خط هیروگلیف مصری) که در سال ۱۸۵۹ م/ ۱۲۷۶ ه ق به ایران آمد و عهده‌دار مقام سفارت آلمان در تهران شد، طی سفرنامه خویش که فصلی مشبع درباره همدان دارد، ضمن شرح مبسوط از گنجنامه همدان و گرانسنگ کتیبه‌های میخی (با یک تصویر قلمی) گوید هریک از آن‌ها دارای حاشیه قاب‌مانندی است، که در اطراف هر حاشیه سوراخ‌هایی روی تخته‌سنگ وجود دارد، نشان‌دهنده آن‌که قبلا دور هر کتیبه یک قاب فلزی وجود داشته است، این قاب‌های فلزی را بعدها کنده و ربوده‌اند؛ و علت این‌که کتیبه‌ها پس از گذشت این همه روزگارها هنوز سالم و پابرجا مانده و سنگ زمینه آن‌ها نیز برخلاف سنگ اطراف آن‌ها ترک نخورده و شکستگی پیدا نکرده، این است که در زمان‌های قدیم، ایرانیان با ماده شیمیایی خاص (سیلیکاتی) روی سنگ‌های کتیبه‌ها، مقاومت آن‌ها را در برابر برف و باران و اشعه آفتاب زیاد می‌کرده‌اند. آن‌گاه بروگش مضمون عبارات دو نوکینده گنجنامه را از ترجمه استاد فردریش اشپیگل (در سال ۱۸۶۲) پیوست گزارش خود نموده؛ نیز از پیرمرد ارمنی (همدانی) همراه خویش افسانه‌های دلنشینی درباره گنج‌های بزرگ نهان در دل کوه الوند شنیده، همچنین از گیاهان معجزآسای درمان‌بخش بیماری‌ها که در آن کوهساران می‌روید، سخن گفته است.
پلان آخر
این اتفاق تلخ هم تمام شد و به زودی به فراموشی سپرده می‌شود، اما باید دید آیا مدیران برای حفاظت از کتیبه‌هایی به این ارزشمندی تدابیری خواهند اندیشید؟