چگونگی «توسعه فردی » با کودکان

*یلدا خاکباز

*تسهیلگر کودکان  

رشد شتابان فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی علاوه بر فراهم‌آوردن امکانات ارتباطی و دسترسی بشر به اطلاعات در حجمی که قابل مقایسه با هیچ عصری از زندگی بشر نیست، الگوهای ارتباطات فردی، گروهی و جوامع را نیز دچار دگرگونی، تحول و تکامل کرده‌اند. شکل‌گیری فضای مجازی در کنار جهان فیزیکی و حضور انبوهی از انسان‌ها در هر دو فضا، انقلابی در فرآیند ارتباطات و فرهنگ به‌وجود آورده است. شناخت و توصیف این فرآیند و فرهنگ نوین ارتباطی و اثرات آن بر ساختارهای مختلف نیازمند مطالعات وسیع و گسترده است.

لزوم بررسی اثرات فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی بر روابط انسانی برای درک شرایط کنونی بر کسی پوشیده نیست. فضای تعاملی این شبکه‌ها، سهولت برقراری ارتباط فارغ از محدودیت‌های زمانی و مکانی، گسترش ارتباطات انسانی به لحاظ کمی و کیفی، تغییر الگوهای ارتباطی به‌گونه‌ای که هر کاربر همزمان تولیدکننده و انتشاردهنده‌ اطلاعات و محتواست و بسیاری ویژگی‌های دیگر فناوری‌های نوین در عرصه‌ رسانه‌های اجتماعی و دیجیتال، فرآیند ارتباطات و تعاملات را دچار تحول کرده است.

یکی از گروه‌های سنی ِ درگیر با این موضوع کودکان هستند و وابستگی آن‌ها به فضای مجازی که اگر خانواده‌ها نسبت به این چالش و مشکلات آن آگاهی بیشتری داشته باشند، می‌توانند آن را مدیریت کنند و حتی راهکاری  برای آن برگزینند. در فرآیند توسعه فردی کودکان باید کمک کرد  تا آگاهانه انتخاب کنند که برای داشتن یک زندگی هدفمند باید از تمام ظرفیت‌های رشد به درستی و در مسیر صحیح استفاده کنند تا وقت و نظم زندگی شخصی خود را بیهوده از دست ندهند؛ به طور مثال جایگزنی کتاب و در کنار آن میزان مطالعه را افزایش دهند البته در صورتی که خود عالم بی‌عمل نباشند.

چنان‌چه بخشی از چالش‌های کنترل و مدیریت فضای مجازی برای کودکان و نوجوان را با بزرگ‌ترها نیز داریم، به عبارت دیگر این مسئله از بزرگ‌ترها شروع و به کودکان می‌رسد. شاید اگر ریشه‌ای بررسی کنیم ابزارهای الکترونیکی به زندگی ما وارد شدند بدون این‌که سواد مدیریت، کنترل و مواجهه با آن‌ها را داشته باشیم. با این‌که بزرگترها هم با فضای مجازی درگیر هستند اما کودکان و نوجوانان در سنین حساس‌تری هستند و لازم است دانش درستی نسبت به این مسئله داشته باشند، زیرا بزرگ‌ترها به مرحله ثبات رسیده‌اند، اما کودک و نوجوان نیاز به دانش درست دارند و اطلاعات باید به جا و به موقع به آن‌ها برسد.

جدا از بحث ناآگاهی والدین نسبت به قوانین و باید و نبایدهایی که برای استفاده مطلوب و بهینه باید در نظر داشته باشند، ضرورت افزایش آگاهی درباره استفاده از ابزار الکترونیکی و مهارت کنترل فضای مجازی برای سنین پائین‌تر بسیار حائز اهمیت است، اما کتاب‌های کاربردی و علمی محدودی برای توانمندسازی نوجوانان، در این زمینه وجود دارند که به عنوان راهنمای جامع بتوانند موثر باشند.

سلب مسئولیت و صرفا برای ساکت‌کردن کودکان و نوجوانان وقتی موبایل یا تبلت در اختیارشان  گذاشته می‌شود نقطه آغازی است برای دوری و فاصله از کانون خانواده که با هیچ چیز ارزشمند دیگری نمی‌توان آن را بازسازی کرد. با وضع قوانین خانوادگی مانند استفاده‌نکردن از تلفن همراه و شبکه‌های مجازی سرمیز غذا یا قبل از خواب همه افراد خانواده گوشی‌های خود را تحویل دهند حتی پدر و مادر، قرارهای دورهمی مداوم، حتی در زمان‌های کوتاه هماهنگ شود تا همه خانواده بتوانند بیشتر با هم حرف بزنند و گفت‌وگو کنند. در این دورهمی‌ها می‌توان کتاب مناسبی  را با توجه به علاقه همه افراد معرفی و با مشارکت همگی مطالعه و خوانش  کرد. هر چند جایگزین کردن کتاب با موبایل و تبلت و بازی‌های آن در ابتدا سخت است به ویژه اگر اعتیاد به آن زیاد باشد، اما اگر مداومت در تغییر الگوی مناسب با مشاوره روان‌شناسان هم‌سو باشد و از طرفی خود والدین نیز در مسیر پیشگام و آگاهانه رفتار کنند، بدون شک، مطالعه کتاب می‌تواند عمیق‌تر و موثرتر  از موبایل در زندگی شخصی و اجتماعی هر از ما نقش داشته باشد.