کشاورزی غرق در فاضلاب

*همدان‌نامه بررسی می‌کند:

*پیامدهای ورود فاضلاب‌های تصفیه‌نشده به زمین‌های کشاورزی

*فاطمه کاظمی

*خبرنگار

امروزه به دنبال افزایش جمعیت، شاهد افزایش خودروها، صنایع گوناگون و فعالیت‌های کشاورزی هستیم. متأسفانه این روند پیامدهای ناگوار زیادی را به همراه دارد. یکی از این موارد، افزایش آلودگی‌های محیط زیستی مانند آلودگی هوا، آب،‌ خاک، صوت، نور و پسماند است.

بحرانی‌ترین مسئله که شهروندان و مسئولان سازمان‌های مختلف را نگران کرده، اثرات و پیامدهای آلودگی‌های محیط زیستی است. به دلیل اهمیت این مسئله به بررسی یکی از انواع آلودگی‌های محیط زیستی تحت عنوان آلودگی آب پرداخته می‌شود.

یکی از مواردی که در خصوص آلودگی آب مطرح می‌شود، فاضلاب است. یکی از موضوعات مهم، حجم زیاد فاضلاب تولیدی در بخش‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی است. با نگاهی مثبت و آینده‌نگر به این مسئله، می‌توان به دنبال ایده‌هایی نوین برای جلوگیری از این مشکل بود. در همدان دفع غیرقانونی فاضلاب و استفاده از آن در کشاورزی به چالشی بزرگ تبدیل شده است و مشکلات بهداشتی زیادی برای شهروندان به وجود آورده است. هر روز در خبرها می‌شنویم زمین‌های کشاورزی زیادی که بیشتر آن‌ها در حاشیه شهر هستند، اقدام به کشت محصولاتی با فاضلاب‌های تصفیه‌نشده می‌کنند و دانشگاه علوم‌پزشکی با جدیت این موضوع را پیگیری می‌کند.

پدیده‌ای به نام فاضلاب‌دزدی

یکی از مباحث جدید و مهم در خصوص فاضلاب، تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد از آن برای کاربری‌های گوناگون مثل آبیاری محصولات کشاورزی، شست‌و‌شوی معابر، آبزی‌پروری، آشامیدن و آب‌نما در سطح شهر و مواردی از این دست است. همه ما می‌دانیم استفاده از فاضلاب برای کاربری‌های گوناگون بدون تصفیه فاضلاب امری ناپسند و مشکل‌آفرین است، اما اگر همین فاضلاب به طور کاملا اصولی و بهداشتی تصفیه شود، به عنوان یکی از بهترین منابع آبی برای جبران کمبود آب در شرایط فعلی مطرح می‌شود. اما متأسفانه ما هر روز شاهد انجام‌ندادن تصفیه فاضلاب‌های تولیدی در اطراف خود توسط مکان‌های مختلف هستیم. بیشترین استفاده‌ای که در حال حاظر از فاضلاب‌های تصفیه‌شده و تصفیه‌نشده می‌شود، برای مصارف کشاورزی است.

در استان همدان هنوز شاهد خروج (دفع) غیرقانونی فاضلاب تصفیه‌نشده به محیط زیست توسط افراد متخلف در مکان‌های مختلف مانند فاضلاب عشایری و روستایی (فضولات انسانی و دامی)، فاضلاب رستوران‌ها و فاضلاب صنایع گوناگون هستیم، این فاضلاب‌ها وارد آب رودخانه‌ها می‌شوند و این مسئله باعث می‌شود برخی از کشاورزان با انجام عملی ناپسند تحت عنوان «فاضلاب‌دزدی» از این فاضلاب آلوده برای آبیاری محصولات خود استفاده کنند. از آن‌جایی که در فاضلاب‌های خانگی (شهری و روستایی) مقادیر فراوانی آلودگی میکروبی و در بیشتر فاضلاب‌های صنعتی و کشاورزی مقادیر زیادی فلزات سنگین وجود دارد، بسیار خطرناک هستند و برای استفاده مجدد از این فاضلاب‌ها، باید حتما تصفیه شوند.

یکی از شهروندان ساکن در کوی کوثر (حصار راه علی آباد) می‌گوید: در مسیر بلوار میرسیدعلی همدانی تا بلوار آیت‌الله نجفی، تقریبا همه زمین‌های زیر کشت با فاضلاب تصفیه‌نشده آبیاری می‌شوند و مالکان این زمین‌ها، محصولات تولیدی را به اسم محصولاتی که با آب سالم آبیاری می‌شوند، به شهروندان می‌فروشند. از طرفی آسیب آلودگی و بوی نامطبوع فاضلاب را به ما که ساکنان اطراف این زمین‌ها هستیم، تحمیل می‌کنند. بوی فاضلاب بچه‌های ما را اذیت می‌کند و باعث بیمارشدن آن‌ها می‌شود.

آسیب‌های گوناگون برای سلامتی

فلزات سنگین شامل کروم، کادمیوم، جیوه، روی و فلزات دیگر هستند. این گروه از عناصر به دلیل بزرگنمایی زیستی در طبیعت تجزیه نمی‌شوند و سالیان سال در طبیعت باقی می‌مانند. وقتی برخی از کشاورزان ناآگاهانه از این فاضلاب‌ها برای آبیاری محصولات خود استفاده می‌کنند، این فلزات وارد خاک و بعد توسط گیاه جذب می‌شوند. از آن‌جایی که انسان و حیوان از این گیاه تغذیه می‌کنند، این فلزات سنگین وارد بدن می‌شود و در بافت‌های مختلفی مانند کبد و کلیه تجمع پیدا می‌کند و بعد از چندین سال به صورت انواع سرطان بروز می‌کند.

علاوه بر وجود فلزات سنگین شست‌و‌شوی ناصحیح گیاهانی که آلوده به فاضلاب تصفیه‌نشده هستند، باعث بروز مسمومیت‌هایی با درجات مختلف در انسان و حیوان می‌شود. از شایع‌ترین این بیماری‌ها می‌توان به وبا، حصبه یا تیفوئید، پاراتیفوئید، هپاتیت‌های مسری، ژیاردیانیز و اسحال میکروبی اشاره کرد.

یکی دیگر از ساکنان حاشیه بلوار آیت‌الله نجفی می‌گوید: مشکل ما حیوانات موذی مانند موش هستند که از این زمین‌ها به خانه‌های ما راه پیدا می‌کنند. من که کودک شش ماهه دارم، همیشه باید نگران این موضوع باشم که نکند حیواناتی مانند موش و حشراتی مانند سوسک و پشه که اغلب ناقل بیماری هستند، وارد خانه شده و کودکم را بیمار کنند.

وظیفه شهروندان

ممانعت از تولید فاضلاب امکان‌پذیر نیست، اما می‌توان حجم فاضلاب تولیدی را به حداقل ممکن رساند و همین مقدار اندک را تصفیه و از آن چندین مرتبه برای کاربری‌های مختلف استفاده کرد. هریک از شهروندان همدانی به نوبه خود سعی کنند مقدار مصرف آب خود را کاهش دهند، مخصوصا برای مصارفی مانند شست‌و‌شوی ظروف، اتومبیل و استحمام که بیشترین حجم مصرف آب در خانه‌هاست. با این کار کمک بزرگی برای تولید کمتر فاضلاب می‌کنید و در هزینه‌های مربوط به آب و فاضلاب و تصفیه فاضلاب صرفه‌جویی می‌شود. همچنین شهروندان باید دقت کافی را برای شست‌و‌شوی کلیه محصولات کشاورزی داشته باشند و از مکان‌های معتبر و شناخته‌شده موادغذایی مورد نیاز خود مانند سبزیجات و میوه‌جات را خریداری کنند.

کنترل فاضلاب‌های تولیدی

مسئولان هم باید فاضلاب‌های تولیدی در واحدهای گوناگون را به صورت دقیق مدیریت و کنترل کنند و تمامی صنایع، رستوران‌ها، مراکز تفریحی‌ورزشی و مراکز دیگر که به نوبه خود فاضلاب تولید می‌کنند، بر مبنای حجم و مشخصات فاضلاب تولیدی از دستگاه‌های مختلف تصفیه فاضلاب استفاده کنند و به دلیل هزینه‌های ساخت و نگهداری دستگاه‌های تصفیه فاضلاب از انجام این کار منصرف نشوند و به خود بقبولانند که وجود دستگاه تصفیه فاضلاب همانند آشپزخانه، پارکینگ، سرویس بهداشتی و موارد دیگر ضروری است و اگر بدانند با دفع نادرست فاضلاب چه ضررهای هنگفتی بر محیط زیست و آینده فرزندان خود وارد می‌کنند، دیگر هیچ‌گاه اقدام به انجام فعالیت‌های غیرمجاز نمی‌کنند.

همچنین مدیرانی که از دستگاه تصفیه فاضلاب استفاده می‌کنند، بعد از تأیید نهایی از جانب سازمان محیط زیست و بهداشت محیط مبنی بر بهداشتی‌بودن فاضلاب تصفیه‌شده و رعایت استانداردهای جهانی می‌توانند فاضلاب تصفیه‌شده خود را در اختیار کشاورزان قرار دهند تا برای آبیاری محصولات خود یا سایر کاربری‌ها از آن استفاده شود.

استفاده از دستگاه تصفیه فاضلاب

کشاورزان با مدیریت زه‌آب‌های خود از دفع غیراصولی آن‌ها در زمین‌های کشاورزی و آب‌های سطحی و زیرزمینی خودداری و با تجهیز مزارع خود به دستگاه تصفیه فاضلاب اقدام به تصفیه، استفاده مجدد و دفع فاضلاب‌های خود کنند، همچنین تا از بهداشتی‌بودن و استانداردبودن خصوصیات کیفی فاضلاب تصفیه‌شده و یا سایر آب‌های سطحی و زیرزمینی برای آبیاری محصولات خود مطمئن نشدند اقدام به استفاده از آن آب نکنند؛ زیرا بیشتر افراد فکر می‌کنند شست‌و‌شوی محصولات کشاورزی با استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها باعث می‌شود تمامی اثرات مخرب آن از بین برود در صورتی که این تصور کاملا اشتباه است و حتی با پختن محصولات کشاورزی برخی از آلاینده‌ها مانند فلزات سنگین از بین نمی‌روند.

از کشاورزان تقاضا داریم مصرف کودهای شیمیایی و آفت‌کش‌ها را به حداقل ممکن برسانند و از کودهای آلی و آفت‌کش‌های سازگار با محیط زیست استفاده کنند تا شاهد خسارات کمتر به محیط زیست و افراد جامعه باشیم.

حمایت از ایده‌های نوین

مسئولان سازمان‌های مختلف باید با حمایت هرچه بیشتر از ایده‌های نوین برای کاهش حجم فاضلاب تولیدی، طراحی دستگاه‌های جدید تصفیه فاضلاب، جمع‌آوری آب باران و برف از سطح معابر و پشت‌بام خانه‌ها، طراحی خطوط انتقال فاضلاب به شیوه نوین، گسترش خطوط انتقال فاضلاب در تمامی معابر، باعث شوند ما بتوانیم از فاضلاب به عنوان یک منبع باارزش برای مصارف گوناگون استفاده کنیم و یادمان باشد با بی‌توجهی به محیط زیست نقاشی‌های زیبای خداوند را خراب نکنیم.

*بیماری‌های قابل انتقال از سبزیجات آلوده

همدان‌نامه: فصل تابستان که می‌شود استفاده از سبزیجات و میوه‌جات نیز افزایش پیدا می‌کند. از طرفی این روزها بازار عرضه سبزیجاتی که از طریق آب‌های آلوده آبیاری شده‌اند، گرم است و خیلی از شهروندان با مشکل مواجه کرده است. البته خیلی از فروشندگان ادعا می‌کنند محصولاتشان با آب چاه آبیاری شده که محل شک و تردید است. متأسفانه فقط آب آلوده فاضلاب است که باعث رشد هر روزه سبزیجات و سودآوری بالای عرضه‌کنندگان آن می‌شود.

در ادامه به توضیح درباره برخی بیماری‌های منتقله از سبزیجات آلوده می‌پردازیم و از خوانندگان می‌خواهیم تا حد امکان از خرید سبزیجات و مصرف آن خودداری کنند. در غیر این صورت نکات بهداشتی را رعایت کنند تا دچار مشکل نشوند.

کیست هیداتید

این بیماری بین حیوان و انسان مشترک است. یک کرم کوچک به نام «اکی نوکوکوس گرانولوزوس» عامل این بیماری است که به سختی دیده می‌شود. میزبان اصلی این کرم‌ها سگ سانان هستند و کرم در روده باریک سگ‌های آلوده زندگی می‌کند. سگ‌سانان آلوده از طریق مدفوع خود، تخم این کرم‌ها را در مزارع، مراتع و سبزیکاری‌ها پراکنده کرده، باعث آلودگی محیط می‌شوند. چنانچه این تخم‌ها توسط یک میزبان واسط تصادفی و یا انسان همراه با علوفه و یا سبزی‌های خام نشسته توسط حیواناتی مانند گاو، گوسفند، بز و شتر خورده شوند جنینی که در  این تخم‌ها وجود دارد در روده آزاد شده و در بافت مخاطی روده نفوذ می‌کنند و باعث ایجاد این بیماری می‌شوند.

انسان معمولاً در اثر خوردن سبزیجات و آب آلوده به مدفوع سگ مبتلا و یا در اثر تماس مستقیم با سگ یا احشاء آلوده گوسفند و مواردی از این دست به این بیماری مبتلا می‌شود.

وبا

وبا بیماری واگیردار عفونی است که فقط در انسان ایجاد بیماری می‌کند و قدرت همه‌گیری بزرگ را در تمام نقاط دنیا دارد. عامل این بیماری نوعی باکتری است که به دنبال مصرف آب و مواد غذایی که در تهیه آن اصول بهداشت فردی رعایت نشده است، به وجود می‌آید. به سرعت منتشر می‌شود و افراد زیادی را درگیر می‌کند.

انتقال بیماری از راه دهان به معده انسان از طریق دست‌های آلوده، سبزیجات، میوه‌جات آلوده، موادغذایی و آب آلوده به صورت مستقیم و خاک، حشرات و مدفوع به صورت غیرمستقیم انجام می‌گیرد. همدان چند سال پیش درگیر این بیماری مهلک شد و کشاورزان خسارت‌های زیادی بابت آن پرداخت کردند.

سالمونلازیس

این بیماری یک عفونت عمومی در بدن است. باکتری آن معمولا لوله گوارش و دستگاه لنفاوی را درگیر می‌کند. این عفونت بیشتر افراد بالای ۷۰ و زیر ۲۰ سال را درگیر می‌کند. سالمونلا از طریق آب و غذای آلوده منتقل می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود قبل از مصرف سبزیجات آن‌ها را کاملا ضدعفونی کرده و در دمای پائین یخچال نگهداری شوند.