*محمدحسین یزدانیراد- پیمانه صالحی
قدمت کتیبههای «گنجنامه» بهعنوان یکی از شناختهشدهترین آثار تاریخی همدان، به دوره هخامنشی میرسد. هریک از کتیبهها در سه ستون بیست سطری به زبانهای پارسی باستان، عیلامی و بابلی نو حکاکی شده است. متن پارسی باستان سمت چپ، متن عیلامی وسط و متن بابلی نو در ستون سوم جای گرفته است. محل کتیبهها یکی از مسیرهای پُرتردد در دوران باستان بود. یکی از دو کتیبه به داریوش بزرگ و دیگری به خشایارشا تعلق دارد. معنای متن کتیبهها تا اوایل قرن بیستم میلادی مکتوم بود و سرانجام راز خطوط آن توسط هِنری راولینسون کشف شد.
در سالهای اخیر بررسی ویژگیهای گنجنامه مورد مداقه مورخان و هنرمندان قرار گرفته است، اما یکی از دقیقترین تفسیرها در این باب، مربوط به استاد قباد شیواست. او که اصلیت همدانی دارد، یکی از نامآوران طراحی گرافیک در جهان است که با بیش از پنج دهه حضور مستمر و پویا در این عرصه، نقش مؤثری در اعتلای آن داشته است. استاد شیوا سالها بر هویت ایرانی در طراحی گرافیک تأکید داشته است، تا جاییکه امروز بهعنوان سمبل گرافیک ایرانی شناخته میشود. او در مصاحبه تاریخ شفاهی با نگارندگان که با عنوان «شیدایی و شیوایی» منتشر شده است، به کتیبههای گنجنامه از منظر طراحی گرافیک نگریسته و جنبههای هنری آن را موشکافی کرده است.
استاد شیوا معتقد است که گرافیک از ترکیب سفارش و هنرِ طراح موجودیت پیدا میکند، در بین مردم رشد میکند و با آنها زندگی میکند و اگر در این مراحل موجودی شریف باشد، در موزهها و مجموعههای هنری آرام میگیرد. او با برشمردن عوامل دخیل در ارزیابی یک پوستر در جایگاه اثری هنری که پساز سالیان متمادی در ذهنها ماندگار میشود، چنین توصیفی از گنجنامه دارد:
«به نظر من، کتیبه گنجنامه یا جنگنامه بهترین پوستر مدرن دنیاست. دلیلم این است که تمام این کتیبه، با یک Material (ماده) ساخته شده که یک سنگ است. از نقطهنظر سادگی، یک سنگ است که فرم organic دارد. در این فرم، دو فرم هندسی گود کردهاند، بدون اینکه مواد دیگری به آن اضافه کنند. بعد حروف میخی در سه ستون به سادگی، ترکیببندی (Layout) شده است. کتیبه گنجنامه تنها یک تکه سنگ است که نه به آن رنگ اضافه شده است و نه رقص نور دارد. این کتیبه با ماده سنگ، نزدیک به پنج هزار سال است که به مردم اطلاعات منتقل میکند. این پوستر سادهترین و زیباترین پوستر جهان است، چون علم زیباییشناسی(Esthétique) میگوید که با کمترین مواد، بیشترین اطلاعات را ارائه کنید؛ موضوعی که ما به آن ایجاز میگوئیم. پس طراح این پوستر خیلی هنرمند بوده است» (شیوا، ۱۴۰۱، ص ۱۵۱).