…این شهر که رودخانه ندارد
مسئولان همدان برای ساماندهی رودخانه‌های شهر بلاتکلیفند
همدان‌نامه: سال‌هاست مدیران همدان از احیا و ساماندهی رودخانه‌های شهر که روزگاری تأمین‌کننذگان اصلی آب همدان بودند، صحبت می‌کنند، اما در عمل هیچ اتفاق خاصی نیفتاده است؛ حتی خیلی از آن‌ها به محل تجمع فاضلاب تبدیل شده‌اند. در پرونده پیش رو این موضوع را از سر می‌گذرانیم.
*کارشناسان در گفت‌وگو با همدان‌نامه:
*رودخانه‌ها را آزاد کنید
*نسرین زندی
*خبرنگار
ماجرای روددره‌های همدان و رودخانه‌هابه مشکل غیر قابل حلی بدل شده است. از سویی دانشگاهیان، صاحب‌نظران و اهل فن به دنبال احیا رودخانه‌ها و بازگشایی و ساماندهی مسیرهای آب و جداسازی آن از فاضلاب شهری هستند و از سوی دیگر برخی مسئولان به دنبال پوشاندن روی رودخانه‌ها و پاک کردن صورت مسئله هستند.
«صاحب محمدیان‌منصور» از اعضای هیئت علمی دانشکده هنر و معماری همدان می‌گوید: تقریبا از حوالی سال‌های ۱۳۰۰ ه.ش رودخانه‌ها در ایران از مدار استفاده برای شرب خارج می‌شوند و رفته‌رفته فاضلاب‌ها به درون آن‌ها سرازیر می‌شود. می‌توان گفت در تمام نقاط دنیا هم در این دوره زمانی این اتفاق می‌افتد. رودخانه‌ها به کانال‌های فاضلاب تبدیل می‌شوند. و اطراف آن‌ها کانال ساخته می‌شود و روی آن‌ها را پوشانده و به مسیرهایی برای تردد و جاده و معبر تبدیل می‌کنند.
این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: اما امروز در دنیا این نگاه به رودخانه‌ها نگاه غلط و رد شده‌ای است. کشورها به دنبال بازکردن و احیای رودخانه‌ها هستند. اگر ما امروز به دنبال این باشیم که همان نگاه سال ۱۳۰۰ را داشته باشیم، نشان‌دهنده عقب ماندگی فکری و باعث شرمساری است که همچنان رودخانه‌ها را می‌پوشانیم.
اگر رودخانه‌ها احیا نشوند
او می‌گوید: موضوع احیای رودخانه‌ها باعث ارتقای کیفیت زندگی می‌شود و در زندگی انسان‌ها و حیات شهری یک نوع سرزندگی به‌وجود می‌آورد. این موضوع از جهات مختلفی داری اهمیت است. اول مهندسی رودخانه، مدیریت سیلاب‌ها و کنترل و پایش رود است. وقتی روی رود بسته باشد پایش آن ممکن نیست. سیلاب‌ها قابل کنترل نیستند و آشغال‌هایی که آن‌جا جمع شده و در مواقعی باعث بسته‌شدن مسیر می‌شود، از دید ما خارج است و منجربه طغیان‌ها و شکست‌ها و اتفاقاتی که در سال ۱۳۹۸ در بسیاری از شهرهای ایران رخ داد، می‌شود. حوادث رخ داده در امامزاده داوود و دروازه قرآن شیراز زنگ خطرهایی است که ممکن است برای شهر ما هم به وجود بیاید. مورد دوم تهویه طبیعی شهرها و ایجاد کریدورهای سبز است. رودخانه‌ها مثل رگ‌های حیاتی باعث تعدیل هوای شهری، ایجاد شکل‌گیری بادها، نسیم‌ها و تهویه طبیعی می‌شوند و روی ایجاد هوای خوب در شهرها بسیار موثر است. موضوع بعدی احیای هویت طبیعی است. همدان هویت طبیعی بسیار ویژه‌ای داشته که همین هویت طبیعی باعث می‌شود به عنوان پایتخت تابستانی مورد توجه قرار بگیرد. آب و هوای خوب، رودخانه‌ها و باغاتی که داشته در آثار نقاشان مستشرقی که می‌آمدند و از ایران بازدید می‌کردند همدان را همراه با رودها نقاشی کرده‌اند. و همچنین هویت تاریخی، روی این رودها آسیاب، پل، پایاب، اسیل‌ها بودند. پل‌های تاریخی مانند پل پهلوان‌ها، پل قیس، پل آرضا، پل مراد و بسیاری پل‌های داریم که هویت تاریخی ما را رقم می‌زنند که همه این‌ها امروز از بین رفته‌اند و یا زیر خاک مدفون هستند.
محمدیان منصور افزود: احیای رودخانه‌ها همچنین باعث ایجاد فضاهای شهری پویا و سرزنده و ارتقای انسان‌محوری در شهرها می‌شوند. حذف فاضلاب هم احیای رودخانه با خود به همراه دارد و می‌تواند کمک زیادی به پاک شدن این مسیرهایی که روزگاری پاکترین مسیرها و کریدورهای طبیعی و برای طبیعی بودند امروز به محل‌هایی برای عبور فاضلاب تبدیل شده‌اند.
طرح پیشنهادی
او با اشاره به طرح پیشنهادی که توسط دانشکده معماری ارائه شد می‌گوید: در همین راستا طرحی توسط دانشگاه بوعلی انجام شد و در نهایت سه نقطه به عنوان پایلوت به تصویب کمیسیون ماده ۵ رسید. متأسفانه تا الان اقدام اجرایی برای احیا و بازآفرینی انجام نشده است. گاهی حتی ما شاهدیم که بعضی از مدیران به صورت برعکس بودجه‌هایی برای پوشاندن رودخانه‌ها و ایجاد معبر و جاده‌کشی و کاری که در سده‌های پیش مرسوم بوده و این کار کاملا غیرعلمی و اشتباه بزرگی است که در تاریخ و پرونده اجرایی این افراد باقی می‌ماند. به نظر می‌رسد که وظیفه نسل امروز احیای رودخانه‌هاست نه مجددا بستن رودخانه‌ها.
او در پایان با اشاره به رویدادی که با موضوع رودخانه‌ها در دانشکده هنر و معماری برگزار شد می‌گوید: در همین راستا دانشگاه بوعلی یک مسابقه‌ای بین دانشجویان برگزار کرد با عنوان پایاب الوسجرد به صورت نقطه‌ای ما بعضی از قسمت‌های این رودخانه را که کمتر می‌تواند مشکلاتی مانند مشکلات ترافیکی یا مالکیتی ایجاد کند به صورت یک مسابقه و تمرین و ایجاد شناخت در دانشجویان در دانشکده هنر و معماری برگزار می‌کنیم. امروز داوری می‌شود و نفرات برتر معرفی می‌شوند.
روددره‌ها؛ واسطه شکل‌گیری همدان
«حسن سجادزاده» یکی دیگر از اعضای هیئت علمی رشته شهرسازی دانشکده هنر و معماری می‌گوید: اگر جایگاه روددره‌ها به حق خود شناخته شود ما می‌توانیم یک اکوشهر واقعی در همدان داشته باشیم. در سال‌های گذشته به منظور ساخت معبر و مسیر تردد روی رودخانه‌ها پوشانده شد که این موضوع پیامد‌های منفی بسیاری به دنبال دارد.
این عضو هیئت علمی گروه طراحی شهری دانشکده هنر و معماری همدان را در مورد اهمیت رودخانه‌ها و ضرورت احیای علمی رودخانه‌ها می‌گوید: بحث رود دره‌ها خیلی وقت است که مطرح است، اما در عمل ما می‌بینیم که در واقع با توجه به این‌که این روددره‌ها ساختار همدان را تشکیل می‌دهند. به عبارتی نطفه و شکل‌گیری همدان به واسطه همین روددره‌ها بوده است. اولین سکونتگاه‌های همدان در کنار روددره‌ها شکل گرفته‌اند و اگر آن‌ها نبودند بافت و ساختار همدان به این شکل نبود.
وی توضیح می‌دهد: دنیا به لحاظ اقدامات اکوسیستمی که روددره‌ها می‌توانند به شهرها دهند کار می‌کند. چیزی که در همدان به عنوان یکی از عالی‌ترین منبع خدمات اقدامات اکوسیستم مطرح است باغات همدان، روددره‌ها، پوشش فضای سبز، آب و هوا و اقلیم آن است. اما متأسفانه ما می‌بینیم که در این زمینه بسیار غفلت شده است. او در ادامه می‌گوید: اگر بخواهیم آسیب‌شناسی کنیم از چند زاویه می‌توان به قضیه نگاه کرد؛ اول این‌که یک طرح جامع زیست‌محیطی و اکوسیستمی برمبنای خدمات اکوسیستمی که روددره‌ها می‌توانند در حال حاضر داشته باشند در حال تهیه است، دوما در این حوزه نیاز است که مدیریت شهری حساسیت بیشتری نشان دهد. به نظر من خیلی از این‌ها در حد یک شعار است. ما وقتی می‌گوییم همدان شهر سبز پایدار شناخته شد. چند سال پیش فقط در حد یک همایش بود و تمام شد اما این‌که واقعا کمکی به حال روددره‌ها نمی‌کنند و مصوباتی می‌گذرانند که این روددره‌ها بیشتر دفن شوند و کمتر از آن‌ها استفاده شود و به فاضلاب شهری تبدیل شود این واقعا دردآور است.
این عضو هیئت علمی تأکید می‌کند: به نظرم تا زمانی که در یک طرح جامع بازآفرینی احیای روددره‌ها را در اولویت قرار دهیم. جالب است که هرکدام از این روددره‌ها ویژگی خاص خود را دارند و خدمات آن‌ها متفاوت است. ما برمبنای همین خدماتی که هر کدام از این روددره‌ها می‌توانند در زمینه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ارائه دهند روی آن‌ها کار کنیم. برای مثال روحیه‌ای که ما در روددره فخرآباد می‌بینیم با آلوسجرد متفاوت است؛ لذا طرحی هم که از نوع نگاه بازآفرینی باید دیده بشود باید متفاوت باشد، لذا باید یک طرح جامع در این زمینه تهیه شود و برمبنای آن تمام سیاست‌های توسعه به‌خصوص توسعه زیست محیطی در همدان یک نوع پیوست محیط زیستی داشته باشد. فقط خود این روددره‌ها نیستند و چشمه‌ها، قنات‌ها و رشته‌هایی که به این روددره‌ها وصل هستند و یک ساختار سبز خیلی خاصی اگر یک لایه از همدان برداریم این ساختار سبز را از زیر می‌بینیم.
او می‌گوید: یکی از فلسفه‌های تاب‌آوری شهر همدان همین روددره‌هاست. اگر جایگاه روددره‌ها به حق خود شناخته شود ما می‌توانیم یک اکوشهر واقعی در همدان داشته باشیم. نیاز است که یک فرآیند کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت دیده شود. در کوتاه مدت باید فاضلاب شهری را در این روددره‌ها تفکیک کنند. در بلندمدت باید یک برنامه جامعی تهیه شود که در بلندمدت روددره‌ها حداکثر خدماتی اکوسیستمی که می‌توانند به شهر اختصاص دهند احیا کنند.