شادکامی و لبخند، گمشده جامعه امروز است

*معصومه محمدی سیف

*جامعه شناس و دکتری سیاستگذاری فرهنگی

شادکامی، مهم‌ترین نیاز روانی بشر است که تأثیرات شگرفی در تعالی، رشد، پایگاه اجتماعی، معنوی و به طور کلی مجموعه‌ زندگی انسان دارد و تمامی تلاش انسان متوجه به دست آوردن آن است. به خصوص امروزه که مشکلات اقتصادی فشار زیادی بر مردم وارد می‌کند و کسی حوصله خودش را هم ندارد. شادی، حاکم‌بودن فضای سالم بر زندگی تعبیر می‌شود که همه‌ انسان‌ها آرزوی یافتنش را دارند.

شادزیستن، پاسخی به چگونه زیستن است

شاد زیستن، پاسخی به چگونه زیستن است. برای جوانانی که زندگی هدفمند را جست‌وجو می‌‌کنند و از بی‌حسی و بی‌حالی و پوچی که از شاخصه‌های انسان‌های وابسته به دنیاست، گریزانند. خنده و «نشاط؛ نیروزا، تکاپوبخش و عامل تقویت اراده‌‎ انسان است که به پشتوانه‌ آن، استعدادها و توانمندی‌هایشان رشد می‌کند و به راحتی به اهداف خود دست می‌یابند. شادمانی، زندگی را خوشایند می‌سازد و اشتیاق فرد را برای پرداختن به فعالیت‌های اجتماعی آسان میک‌ند» (رحیمی یگانه، ۱۳۸۸: ۱۰). سرور و شادمانی در زندگی، فرسودگی و ناراحتی‌ها را جبران کرده و سبب طولانی شدن عمر می‌شود. حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «اندکی که با اشتیاق و شادی تداوم یابد، بهتر از فراوانی است که رنج‌آور باشد» (نهج البلاغه، حکمت ۴۳۶).[۱]

جامعه امروز از شادی بی‌نصیب است

جامعه امروز جامعه شادی نیست، روزنامه‌ها را که ورق می‌زنیم آمار خودکشی و اعتیاد و طلاق بیداد می‌کند. این عوامل مانع شادی است. تمامی این مشکلات، روح انسان را خسته می‌کند، حتی انسان‌هایی که به طور مستقیم با چنین معضلاتی درگیر نیستند. به هر حال در هر جامعه‌ای، مردمان آن جامعه با معضلات دست و پاگیر هستند، اما نکته‌ای که حائز اهمیت است این‌که چطور بتوانیم بر یأس و نامیدی خود غلبه کنیم و روحیه خود را شاد و بانشاط بسیازیم و تأثیر خوبی بتوانیم بر انسان‌های اطراف خود بگذاریم. «افسردگی در برابر شادابی، آفت پیشرفت و عامل واماندگی است و روان‌شناسان آن را معلول «از دست دادن‌ها» می‌شمارند. افسردگی، علت از دست دادن‌ها هم می‌شود.

چرا باید خودمان را شاد نگه داریم

امروزه مردم ایران از درون غمگینند و حال خوبی ندارند. با هر کسی که گفت‌وگو می‌کنی فقط از مشکلات اقتصادی و معضلات جامعه سخن می‌گوید، مردم حال خوبی برای خندیدن و فرصتی برای رفتن به سینما و سالن‌های تئاتر و تماشای برنامه های طنز ندارند، اما باید یاد بگیرند که در چنین جامعه‌ای چطور شاد باشند و جلوی یأس و ناامیدی خود را بگیرند. انسان‌ها وقتی شاد و مثبت و باحوصله هستند، واکنش‌های شیمیایی بدن شان با زمانی که مضطرب و منفی و هراسان هستند به کلی متفاوت است. از طرفی نحوه‌‌ تفکر نیز تأثیر مستقیم بر وضعیت بدن دارد. شادی با تأثیر ژرف و عمیقی که بر ساختار مغز بر جا می‌گذارد، انسان را به سوی کامیابی و سلامت سوق می‌دهد و ناخرسندی و بیماری را دور می‌سازد. به تعبیر آرجایل (۲۰۰۱) نشاط و شادکامی، یک حالت روان‌شناختی است که با ویژگی‌هایی نظیر پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، احساس تفوق بر محیط، احساس رشد شخصی و احساس شادکامی و امید مشخص می‌شود. آرجایل، مهم‌ترین عوامل مؤثر بر نشاط را چنین برشمرده است: داشتن روابط اجتماعی خوب، تلاش و جدیت و افزایش تعاملات خود با دیگران. به باور آرجایل، بودن در کنار دیگران و برخورداری از روابط عاری از تعارض و کشمکش با اطرافیان، سطح خرسندی درونی و نشاط و شادابی را افزایش می‌دهد. به اعتقاد او، گسسته شدن روابط اجتماعی، به ویژه در جوانان بیش از هر چیز سطح نشاط و شادابی را تقلیل می‌دهد. آمـار طلاق حاکی از آن است که ما به هیچ وجه در این امر مـوفـق ظـاهر نشده‌ایم. تقریبأ در حدود نیمی از ازدواج ها بـه طـلاق منجر شده و پایان ناگواری را به همراه داشته و همانگونه که ملاحظه می‌شود بسیاری از ازدواج‌ها نیز که به قوت خود باقی است، از آن زوج‌هایی است که به اندازه‌ی کافی شاد و خوشحال نیستند و زندگی توأم با سردی و اندوه را در کنار یکدیگر تجربه می‌کنند. از این‌رو، خنده، یکی از مؤلفه‌های ضروری برای حفظ یک رابطه‌ی اجتماعی سالم می‌باشد.

چگونه خنده و شادکامی را وارد زندگی کنیم؟

خنده، سیستم ایمنی بدن را افزایش داده، سرماخوردگی و عطسه را کاهش می‌دهد. همین طور بروز عفونت‌های حلق و ریه را تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش می‎دهد. خنده، استقامت بدن را در ابتلا به بیماری‌هایی همچون آسم، برونشیت، سردردهای عصبی و میگرن، و نیز دردهای ناشی از آرتروز، دیسک کمر و ستون فقرات افزایش می‌دهد. خنده‌، در حقیقت نوعی تمرکز فکری محسوب می‌شود که افکار انسان را از دنیای فیزیکی جدا می‌کند تا جایی که ذهن به هیچ چیز دیگری نمی‌اندیشد. تمام کسانی که از این روش استفاده می‌کنند به خوبی می‌دانند که هنگام متمرکز ساختن ذهن، همه‌ی افکار بد و منفی از قبیل اندیشه‌های جرم برانگیز، ترس، عصبانیت، حسادت و خودخواهی را می‌توان از ذهن بیرون کرد و روحیه‌ای شاد و سرزنده را با تمرینِ گذشت و فداکاری، احترام به دیگران، دوست داشتن و محبت ورزیدن و از همه مهمتر «بخشش» در وجود خود زنده ساخت. چنانکه «موری» می‌گوید: «یکی از غریب‌ترین نشانه‌های مشخص عصر ما که کم‌تر قابل تفسیر است؛ غفلت روان‌شناسان از موضوع شادی است، یعنی همان حالت درونی که افلاطون و ارسطو و تقریبأ تمامی متفکران برجسته‌ گذشته‌ آن را بهترین متاعی دانسته‌اند که از راه فعالیت، قابل حصول است» (رحیمی یگانه، ۱۳۸۸: ۵). یکی از اثرات شادی و نشاط، فعالیت و تلاش مضاعف و با کیفیت بالاتر است. وقتی جامعه‌ای شاد باشد، درصد تولید و بهره‌وری آن افزایش می‌‌یابد. خمودی و تنبلی نه تنها در امر اقتصاد و توسعه جامعه تأثیر منفی دارد بلکه در کسب کمالات روحی نیز تأثیری بسیار منفی می‌گذارد. زیرا کسب کمالات به تلاش بسیار زیاد محتاج است و کسی که نشاط ندارد نمی‌تواند از عهده تلاش فراوان در کسب کمالات برآید. «یا أَیها الْإِنْسانُ إِنَّک کادِحُ إِلى رَبُکَ کَدحاً فَمُلا قیه، اى انسان، حقّاً که تو به سوى پروردگار خود بسختى در تلاشى، و او را ملاقات خواهى کرد( انشقاق / ۶ ).

کلام آخر

خشنودی عینی به تنهایی علت شادکامی نیست و موارد دیگری مثل شخصیت، هیجانات و فرایندهای شناختی افراد بر شادمانی مؤثرند. تحقیقات مختلف نشان داده‌اند که در مؤلفه‌ شخصیت، میزان شادی و نشاط در هر فردی متفاوت است. ‌مثلأ افراد درونگرا و ناسازگار نسبت به سایر افراد شادکامی کمتری داشته، همچنین، افراد مبتلا به اختلالات شخصیت (به ویژه شخصیت‌های پارانوئید، وسواسی، اسکیزوئید و اجتنابی) کمتر از دیگران احساس نشاط می‌کنند. عامل مهم دیگر که بر شادکامی در فرد مؤثر می‌باشد، تفریحات است، دست یازیدن به فعالیت‌های مفرح، نظیر رفتن به تماشای یک منظره‌ زیبا، گردش با دوستان، و ورزش از عواملی هستند که نشاط را افزایش می‌دهند. در نهایت، سلامت جسمی و روانی عامل دیگری است که می‌تواند بر سطح نشاط و شادکامی بیفزایند.

منابع

رحیمی یگانه، زهرا (۱۳۸۸)؛ خانواده شاد و بانشاط، نشر حدیث راه عشق، چاپ دوم، اصفهان.

ری شهری ، محمد ( ۱۴۱۶ ق)؛ میزان الحکمه، نشر دارالحدیث، چاپ اول.

نهج البلاغه، قم، انتشارات دارالهجره

[۱] قلیلُ مدوم علیه خیرمن کَثیرٍ مملولٍ منه.