سمساریزدی درباره اهمیت ثبت جهانی هگمتانه می‌گوید:
شناسنامه‌های هویتی خود را منزلت ببخشیم
سمساریزدی: به‌نظر من اگر شهروندان همدانی و مدیران این استان در اهمیت ثبت جهانی هگمتانه تردید دارند، به کشورهای دیگر نگاه کنند. برای مثال ایتالیا یکی از کشورهایی است که بیشترین اثر ثبت جهانی‌شده را دارد و بخشی از اقتصاد آن بر محوریت گردشگری می‌چرخد. گردشگرانی که از این آثار بازدید می‌کنند، می‌توانند سفیر فرهنگی ایران برای سایر کشورها باشند، با ذکر این نکته که فرهنگ ایران به لحاظ غنی‌بودن، بر فرهنگ سایر کشورها توفق دارد.
*حسین زندی
*خبرنگار
«علی اصغر سمساریزدی» سال‌های سال در حوزه قنات‌های کشور مطالعه کرده و با تلاش او ۱۱ رشته قنات از قنات‌های ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت جهانی شده است. وی همچنین تأثیر زیادی در ثبت ملی‌شدن قنات تاریخی روستای قاسم‌آباد داشته است و ثبت جهانی‌شدن آن را هم پیگیری می‌کند. در سفری که به یزد به عنوان شهری که بافت تاریخی آن ثبت جهانی شده، داشتیم، خدمت وی رسیدیم و از تأثیر ثبت جهانی‌شدن آثار تاریخی یک شهر بر زندگی مردمان آن شهر پرسیده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
- زحمت پیگیری ثبت ملی‌شدن قنات قاسم‌آباد بر دوش شما بود و برای جهانی‌شدن آن هم تلاش می‌کنید. از این قنات بگوئید.
مجموعه مدیریت محلی و مردم روستای قاسم‌آباد، دست به دست هم دادند و اجازه ندادند قنات تاریخی این روستا از دست برود و ما هم روی ثبت‌ملی‌شدن آن تمرکز کردیم و در این‌باره موفق شدیم. گرچه در مناطق دیگر کشور، چنین قنات‌هایی از مدار بهره‌برداری خارج شده‌اند که یا به علت افت سطح آب زیرزمینی بوده یا مدیریت لازم از سوی بهره‌برداران، مالکان و سهام‌داران اعمال نشده است، اما قنات قاسم‌آباد هر روز پویاتر از قبل شده است؛ بنابراین یک مشارکت اجتماعی نیاز بود تا این قنات حیات خود را حفظ کند که همین‌طور هم شد. ما در ابتدا قنات را مورد مطالعه قرار دادیم، سوابق تاریخی آن را بررسی کردیم، برای آن حریم تعیین کردیم و پرونده آن را برطبق معیارهای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به‌منظور ثبت ملی آماده کردیم که خوشبختانه این اتفاق افتاد و بعد از آن برای ثبت جهانی این قنات اقدام کردیم. از آن‌جایی‌که برای ثبت جهانی یک اثر باید برطبق معیارهای سازمان یونسکو عمل کرد، یکی از این معیارها برای قنات قاسم‌آباد، سنگ‌هایی است که داخل آن به‌کار رفته است. آبدهی قابل توجه قنات و مشارکت اجتماعی که برای زنده‌نگه‌داشتن آن وجود داشت نیز از دیگر معیارها محسوب می‌شود. این قنات می‌توانست نماینده کل قنات‌های همدان باشد. برطبق آن‌چه تاریخ می‌گوید، همدان همواره از آب‌های سطحی بهره‌مند بوده، اما نقش قنات‌ها در این شهر بسیار مهم بوده است و شبکه‌ای از قنات‌ها در آن وجود داشته است. به دلیل نقش مهمی که قنات‌ها در زندگی مردم همدان داشته‌اند، لازم بود که یکی از قنات‌های آن به‌عنوان نمونه به ثبت جهانی برسد. «ژوور دوپاسا» تاریخ‌نگار و جهانگرد فرانسوی می‌گوید: «وقتی به شهر همدان رفتم، جمعیت آن ۵۰ هزار (یا ۷۰ هزار) نفر و زندگی این مردم متکی به قنات‌ها بود» که نشان‌دهنده اهمیت قنات‌ها در این شهر است.
- در حال حاضر پرونده ثبت جهانی این قنات در چه وضعیتی است؟
زمانی که در مرکز بین‌المللی قنات بودم، ۱۱ رشته قنات از بین ۳۷ هزار رشته قنات موجود در کشور به‌عنوان نماینده قنات‌های کشور در یونسکو با عنوان «قنات‌های ایرانی» به ثبت جهانی رسید. لازم به توضیح است که میزان آثار ثبت جهانی هر کشور در یونسکو محدود است و امکان ندارد ۱۱ رشته قنات در آن ثبت جهانی شود، اما اگر این پرونده‌ها با یک عنوان به یونسکو ارسال شوند، این امر ممکن است. قرار است قنات قاسم‌آباد هم با عنوان قنات‌های ایرانی در الحاق به رشته ۱۱ قنات دیگر به ثبت برسد. «باغات ایرانی» نیز همین وضعیت را دارند. در کنار قنات یک موزه طراحی شده که طراحی آن از اختلاف سطح پیروی می‌کند؛ یعنی هرکس که وارد آن می‌شود هم‌سطح زمین وارد موزه می‌شود و در بازدید از بخش‌های مختلف قنات، به‌تدریج از سطح زمین فاصله می‌گیرد، بدون این‌که خودش متوجه شود، تا این‌که آخرین جایی که بازدید می‌کند، هم‌سطح کف راهروی قنات است و از آن‌جا می‌تواند وارد قنات شود که برای این هم تمهیداتی اندیشیده شده است. امیدوارم این موزه هم به عنوان «موزه آب و کشاورزی همدان» احداث شود.
- منظر تاریخی اجتماعی هگمتانه در همدان نامزد ثبت جهانی در فهرست یونسکو شده است و تا یک ماه دیگر ارزیابان این سازمان از این منظر بازدید خواهند کرد، اما موضوعی که وجود دارد این است که مردم همدان در این زمینه اقناع نشده‌اند که به نظر من دلیل آن شکاف بین حکومت و مردم است. همین موضوع باعث شده برخی از شهروندان خلاف جهت آب شنا و کارشکنی کنند. در موضوع ثبت جهانی، اهمیت حفظ آثار تاریخی به کنار، می‌خواهم از شما بپرسم آثار ثبت جهانی‌شده چه تأثیری در زندگی مردم، معیشت و بخش‌های دیگر آن دارد؟
در همه جای دنیا تأثیر مردم و سازه ثبت جهانی‌شده، متقابل است؛ یعنی هم مردم بر اثر ثبت‌شده تأثیر دارند و هم آن اثر بر زندگی مردم تأثیر می‌گذارد. اولا وقتی سازه‌ای در یکی از شهرهای ما ثبت می‌شود، آن اثر دیگر متعلق به آن شهر یا حتی ایران نیست، بلکه آن اثر متعلق به جامعه جهانی است؛ چون آن‌قدر خلاقیت و ابداع در آن وجود دارد که متعلق به همه بشریت است. همین موضوع، آن اثر را بسیار برجسته می‌کند؛ چه بسا مبنای جهانگردان و به‌خصوص گردشگران فرهنگی و تاریخی برای سفر به نقاط مختلف جهان، آثار ثبت جهانی‌شده است. بر همین اساس، یونسکو یک نقشه گردشگری از این آثار تهیه کرده و در اختیار گردشگران گذاشته است. نخستین اثر ثبت جهانی بر سازه، حفظ آن سازه است؛ یعنی حریم آن کاملا حفظ می‌شود و باید حواس مردم و دستگاه‌های اجرایی و خدمات‌رسان به آن سازه جمع باشد؛ چون مورد بازخواست سازمان‌های جهانی قرار می‌گیرند. برای مثال، بعد از ثبت جهانی ۱۱ رشته قناتی که به آن اشاره کردم، نگاه جامعه جهانی به قنات‌ها تغییر کرد و آن‌ها ضمن آشنایی با مفهوم قنات، با اهمیت آن‌ها آشنا شدند و حالا خود را موظف به حفاظت از آن‌ها می‌دانند. از طرفی، وقتی اثری در یک منطقه ثبت جهانی می‌شود، آن منطقه هم شهرت جهانی پیدا می‌کند و دیگر وضعیت سابق را ندارد. در کنار آن مزایا و فواید دیگر مانند توسعه گردشگری، توسعه اقتصادی و مانند این نیز خود به خود ایجاد می‌شود. به‌نظر من اگر شهروندان همدانی و مدیران این استان در اهمیت ثبت جهانی هگمتانه تردید دارند، به کشورهای دیگر نگاه کنند. برای مثال ایتالیا یکی از کشورهایی است که بیشترین اثر ثبت جهانی‌شده را دارد و بخشی از اقتصاد آن بر محوریت گردشگری می‌چرخد. گردشگرانی که از این آثار بازدید می‌کنند، می‌توانند سفیر فرهنگی ایران برای سایر کشورها باشند، با ذکر این نکته که فرهنگ ایران به لحاظ غنی‌بودن، بر فرهنگ سایر کشورها توفق دارد.
- همدان سه شناس قنات قاسم‌آباد، کاروانسراهای تاج‌آباد و فرسفج و هگمتانه را برای جهانی‌شدن دارد که فعلا از هیچ‌کدام استفاده نشده است. رخ‌دادن این اتفاق نیاز به اراده مردم و نماینده دولت در همدان دارد، که این اراده هنوز دیده نمی‌شود. دیگر مشکل ما این است که وقتی از هگمتانه به‌عنوان شناسنامه هویتی نه فقط همدان که ایران صحبت می‌کنیم، برخی شهروندان می‌گویند این تپه را با لودر صاف کنید و به‌جای آن آپارتمان بسازید. می‌خواهم بپرسم ثبت جهانی هگمتانه چه تأثیری بر زندگی همین مردم خواهد داشت؟
من فکر نمی‌کنم این نظر عمومیت داشته باشد، اما با افزایش آگاهی‌های عمومی، چنین مشکلی کم‌کم حل می‌شود. یادم هست اوایل انقلاب، یکی از مسئولان یزد، تخریب بخشی از یک سازه تاریخی در یزد را جزو افتخارات خودش می‌دانست، اما الان دیگر این‌طور نیست و همه سعی می‌کنند این آثار را حفظ کنند. معتقدم اگر یک سازه در همدان به ثبت جهانی برسد، به سرعت اثر مثبت خودش را خواهد گذاشت و نگرانی شما رفع خواهد شد، ضمن این‌که به هر حال، با افزایش آگاهی جامعه هدف از سن پائین، متوجه اهمیت این موضوع خواهند شد. این آثار شناسنامه ما هستند و خودمان باید به این شناسنامه‌ها منزلت بدهیم. بعد از ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، همیشه می‌گویم هیچ‌وقت و در هیچ دوره‌ای، بافت تاریخی یزد این‌طور در اوج شکوفایی نبوده است؛ چراکه مجموعه خانه‌های این بافت حفظ شده و معابر آن را بازسازی کرده‌اند و به منطقه‌ای تبدیل شده که گردشگران از دیدن آن لذت ببرند.