*مهدی به‌خیال
*نویسنده و پژوهشگر
در ادامه تاریخ مطبوعات استان، در این شماره به معرفی هفته‌نامه «اروند» می‌پردازیم. هفته‌نامه‌ای که به صاحب‌امتیازی و مدیرمسئولی تقی مرتضوی و با همکاری امیر مینو در روزهای پنج‌شنبه منتشر می‌شد.
مشخصات نشریه اروند
نخستین شماره هفته‌نامه اروند به صاحب‌امتیازی و مدیرمسئولی تقی مرتضوی و با همکاری (مدیر داخلی) «امیر مینو» در روز پنج‌شنبه ۲۴ مرداد ۱۳۲۵ در چاپخانه خورشید همدان به زیور طبع آراسته شد. این روزنامه در ۴ صفحه ۴ ستونی در قطع (۲۰*۲۸)، هفته‌ای یک شماره، روزهای پنج‌شنبه منتشر می‌شد. محل اداره نشریه در خیابان بوعلی دایر بود.
از دیگر مشخصه‌های روزنامه عنوان و شناسنامه جریده بود که آرم (لوگو) آن به صورت خوشنویسی شده در سمت راست روزنامه و در مقابل آن شناسنامه نشریه درج شده بود.
سرمقاله
«تقی مرتضوی» صاحب‌امتیاز هفته‌نامه اروند ـ‌که خود دکترای اقتصاد داشت و در اداره دارایی مشغول به کار بودـ در شماره نخست روزنامه، در یادداشتی تحت عنوان «ایران در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های تاریخ» هدف از انتشار روزنامه را چنین تشریح کرد: «امروز کشور ایران برای همراه شدن با کاروان ترقی در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های تاریخ که مقدمه یک تحول اجتماعی بزرگی است به سر می‌برد…
کارگر و کشاورز با فقر و پریشانی دست به گریبان و منتظر فرصت است. مالک و سرمایه‌دار به اضطراب و نگرانی چشم به راه بروز حوادث است. بازرگان آزادی تجارت و تأمین مالی ندارد. کارمند دولت از تحمل بار گران زندگی عاجز است. جوانان و طبقه روشنفکر از حقوق حقه خود محرومند. بالاخره ملت از دولت بیزار و دولت از ملت هراسان است. بیگانگان هم با روشن‌کردن آتش نفاق و دوئیت، ملیت و استقلال ما را تهدید می‌کنند. یکی به نام حریم امنیت و دیگری به اسم حفظ منافع حیاتی قدرت خود را به رخ ما می‌کشد…
روزنامه اروند که اولین شماره آن به نظر خوانندگان محترم می‌رسد برای انجام وظیفه اجتماعی و شرکت در حکومت دموکراسی امروز قدم به نخستین مرحله انتشار می‌گذارد. امید است این خدمتی که با وجود موانع و مشکلات فراوان توفیق شروع آن را یافته‌ایم، از طرف روشنفکران با حسن قبول تلقی شود. ادامه این خدمت منوط به کمک فکری و پشتیبانی همشهری‌های گرام و رفع معایب و نواقص آن بسته به پیشنهاد و انتفاد خوانندگان محترم است».
فهرست مقالات
فهرست مندرج در شماره اول (سال اول، پنج‌شنبه ۲۴ مرداد ۱۳۲۵) این روزنامه بدین شرح است:
ایران در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های تاریخی/ اخبار سیاسی جهان/ ایران و انجمن صلح/ اعلامیه، رئیس دولت/ انتظار ما از دولت
آخرین شماره
فهرست‌نگاران و راهنمانویسان تاریخ مطبوعات همدان (حسین زرگریان، حاجیلو، قاسم برنا و…) تعداد شماره‌های منتشر شده از روزنامه اروند را بین ۲۵ تا ۳۵ شماره ضبط کرده‌اند، اما بنا به اسنادی که در پایان مقاله نقل می‌شود، چنین بر می‌آید که تقی مرتضوی در تاریخ ۲۹ تیر ۱۳۲۶، شماره ۳۸ این نشریه خوب و خواندنی را منتشر کرده است. باری پس از انتشار این شماره در تاریخ ۲۳ شهریورماه همان سال اعتراضات و فشارهای مسئولین به صاحب‌امتیاز روزنامه علنی می‌شود تا آنجا که وی تصمیم به تعطیلی روزنامه می‌گیرد و راهی تهران می‌شود.
اسناد
در رابطه با هفته‌نامه اروند ۳ برگ سند منتشر شده است، که این اسناد اطلاعات مهم و مفیدی را در رابطه با روزنامه اروند و مدیر شجاع آن (تقی مرتضوی) در اختیار ما می‌گذارد؛ از این‌رو متن کامل آن‌ها درج می‌شود.
[۱]
«وزارت فرهنگ ـ اداره کل نگارش ـ شماره ۸۶۳/۲۹۸۵ ـ تاریخ ۵/۳/۲۵[۱۳]
اداره کل شهربانی به موجب قانون مطبوعات مصوب سوم دی‌ماه ۱۳۲۱، شورای عالی فرهنگ امتیاز روزنامه اروند را به نام آقای تقی مرتضوی تصویب نموده است که با روش اجتماعی ـ سیاسی به مدیری و سردبیری خودشان در شهر همدان چاپ و منتشر نمایند. خواهشمند است دستور فرمایند مراتب را به ادارۀ شهربانی محل ابلاغ کنند. وزیر فرهنگ ـ رونوشت برای اطلاع به دفتر نخست‌وزیر فرستاده شود. از طرف وزیر فرهنگ [امضای دکتر علی فرهمندی]».
[۲]
«وزارت کشور ـ شماره ۷۰ ـ تاریخ ۲۳/۶/۱۳۲۶ ـ محرمانه ـ استانداری پنجم ـ فرمانداری همدان
ریاست کل دفتر نخست‌وزیری ـ عطف به مرقومه شمارۀ ۸۱۱ ـ [مورخ] ۱۳/۶/۳۲۶[۱] موضوع مندرجات شماره ۳۸ روزنامۀ اروند که به مدیریت آقای تقی مرتضوی انتشار می‌یابد به اداره شهربانی دستور داده شد که به نامبرده تذکرات لازمه داده و در صورت تکرار در درج این قبیل مطالب عاری از حقیقت، از انتشار آن روزنامه جلوگیری نمایند. اینک گزارش واصله از شهربانی حاکی است مشارالیه را احضار و اظهار نموده است: (مندرجات شماره ۳۸ را برخلاف نمی‌دانم. در جراید مرکز مطالبی بیش از آن‌که انتظار می‌رود در انواع امور درج می‌نمایند.) از طرف شهربانی به نامبرده تذکر داده شده است در آتیه از درج این قبیل مطالب خالی از حقیقت خودداری نمایند و نیز شهربانی اضافه نموده آقای تقی مرتضوی مدیر روزنامه مزبور، کارمند وزارت دارایی است. مشارالیه به تهران انتقال یافته، اخیراً عزیمت می‌نماید و به قرار معلوم روزنامه او هم تعطیل خواهد شد. از طرف فرماندار همدان، سرهنگ ۲ خلیل‌پور».
[۳]
«جناب آقای محمد قوام، رئیس دفتر جناب اشرف قوام‌السلطنه ـ چون تقی مرتضوی رئیس مالیات بر درآمد همدان، مدیر روزنامه اروند در شمارۀ ۳۸، ۲۹ تیرماه جاری که به پیوست تقدیم است نسبت به جناب اشرف رهبرکل حزب دموکرات ایران توهین نموده و فحاشی و هتاکی بسیاری کرده و این موضوع تأثیر بسیاری نسبت به مردم همدان نموده، خواستیم از جریان مستحضر شده و مقرر فرمایید نسبت به دزدی‌های بی‌شمار و ثروت هنگفتی که این شخص خودش از قیمت مالیات بر درآمد به دستش آمده مطلع و امر به تفتیش صادر [گردد] که اولاً خودش مجازات شده و بعد نسبت به رهبر محبوب حزب دموکرات ایران توهین نکند. افراد حزب، مجازات این سارق پشت میزنشین را از حضور جناب‌عالی و جناب اشرف خواستارند. افراد حزب دموکرات ایران».