*آمنه یوسفی
*دکترای ادبیات فارسی
ادبیات در جهان پیشینه تاریخی بسیار دارد و از خاطرات گفتاری و شنیداری، سینه به سینه نقل شده و پیش آمده و در خدمت انسان دستاویزی بوده است برای بیان، و وسیله‌ای برای خلق داستان‌ها، حکایات، افسانه‌ها و اسطوره‌ها. ادبیات پرمغز فارسی در این میانه با داشتن گنجینه‌ای عظیم از آثارکلاسیک و سنتی خواستگاه و جایگاه دنیای رازآلود اساطیر است که یکی از منابع مهم آفرینش شعر و داستان است، اما اسطوره چیست؟ اسطوره از واژه یونانی historia به معنی جست‌وجو، آگاهی و داستان گرفته شده است. در حقیقت اساطیر، روایت‌ها و داستان‌هایی است که نسل بشر در گذشته‌های دور آن‌ها را حقیقی و واقعی می‌پنداشته و فلسفه پیدایش چنین قصه‌های تخیلی و ساختگی، توجیه و یا یافتن پاسخی بوده است برای پرسش‌های بی‌شمار بشر در دوران باستان در مورد چگونگی پیدایش جهان، پدیده‌های طبیعی، آئین و رسوم و …که به شکلی ارائه و تدوین می‌شد که قانع‌کننده باشد؛ درحالی‌که هیچ کدام حقیقتی تاریخی نداشت. «کارل گوستاو یونگ» معتقد بود مفاهیم اسطوره‌ها در ناخودآگاه قومی انسان باقی مانده و جبران‌کننده خلاء روانی او هستند.
کتاب «از اسطوره تا تاریخ» نخستین بار در سال۱۳۷۷ توسط دکتر «مهرداد بهار» منتشر شده است. این کتاب ارزشمند حاوی جستار‌ها، پژوهش‌ها، مقالات و سخنرانی‌های دکتر مهرداد بهار است که با محوریت اسطوره و رابطه‌اش با تاریخ نوشته شده است. در بخش نخست کتاب، هفت مقاله می‌خوانیم که اولین آن‌ها درباب جغرافیای اساطیری جهان در ادبیات پهلوی است که درباره چگونگی پیدایش اقلیم‌ها و ممالک در اساطیر می‌نویسد. در بخشی از این مقاله می‌خوانیم: «در آغاز هزاره هفتم پس از پیدایش اهریمن بر زمین، ایزدی به نام تیشتَر با جام ابر مانند از آب‌هایی که در آغاز آفریده شده بود؛ آب برداشت. باد آن را به آسمان برد و بر زمین ببارانید. در پی این باران بزرگ زمین نمناک شد به هفت پاره بگسست. هرپاره را اقلیمی خوانند که در پهلوی کشور گفته می‌شود». (از اسطوره تا تاریخ ص۱۴) در مقاله دوم نویسنده به مقایسه آئین مهر و ورزش باستانی و آیین پهلوانی می‌پردازد و وجه تشابه آن‌ها را برخواننده آشکار می‌کند». آئین مهر در ایران به نام زُروان پرستی و در اروپا با اندکی تغییر مهرپرستی یاMithraismخوانده می‌شود. از زُروان هرمزد و اهریمن پدید آمدند که نخستین ایشان خدای روشنی و دیگری خدای تاریکی بود. پس از آن‌که ایندره (یکی از خدایان کهن تمدن هند و ایرانی) و الگوی او بر اثر نفوذ مهر روبه فراموشی نهادند، الگوی تازه‌ای پدیدار شد که بر اساس آن پهلوانی با اخلاق و عرفان به سختی درآمیخت و حتی نقش خود را هر چند اندک به رستم و پهلوانان باستانی دیگر همچون گرشاسب نیز نهاد. این الگوی جدید می‌تواند انعکاس جامعه رشد یافته کشاورز-دامدار-پیشه‌ورباشد». (همان ص۳۹) مقاله سوم با نام درخت مقدس در رابطه با علت تقدس درخت در اساطیر ایران توضیح می‌دهد. «در ایران مظهر اصلی غنای طبیعت چنار بوده است و انگور در اساطیر ایران مظهری برای خون است؛ یعنی نیروی اصلی حیات. اگر به بازمانده‌های آئین کهن هخامنشیان مبنی بر زن سالاری بازگردیم ساقه تاکی که بر چنار می‌پیچد مظهر دوام سلطنت آن‌ها بوده. چنار نماد شاه و تاک مظهر همسر اوست که از طریق او خون سلطنت دوام می‌یافت». (همان ص۴۶) در ادامه مقالاتی درباره اشکانیان، تخت جمشید، اشعار مانوی و همین‌طور سخنرانی‌ها و پرسش و پاسخ‌هایی که برای خواننده مشتاق و پژوهشگرعلاقمند به این موضوع بسیار جذاب است. بنابراین اگر به اسطوره‌ها و رابطه پیچیده آن‌ها با تاریخ علاقمندید، خواندن این کتاب افزون بر آن‌که عطش و علاقه شما را فرومی‌نشاند، اطلاعات ارزشمندی را درباره تاریخ اساطیری ایران در اختیار شما قرار خواهد داد.