بام سبز

*اکبر تنهایی

*کارشناس ارشد معماری

معماری سبز یا معماری پایدار روشی بسیار حرفه‌ای و مناسب برای زندگی انسان معاصر است که کیفیت زندگی را ارتقا می‌دهد. گیاهان نقش پر رنگی در کاهش میزان آلودگی‌ها دارند، از این رو در شهرهای پر جمعیت که میزان آلودگی‌های مختلف بالاست، برای پاکسازی هوا می‌توان سقف خانه‌ها را به صورت بام سبز  (روف گاردن) طراحی کرد. بام سبز نه تنها هوا را پاک و تمیز می‌کنند، بلکه در زیبایی معماری شهری هم تاثیر زیادی دارد.

بام سبز  (روف گاردن) چیست؟!

بام سبز  (روف گاردن) (Roof garden)، یا فضای سبز پشت بام به مکانی گفته می‌شود که فضای سبز آن در ارتفاع ساخته شده باشد. یعنی ایجاد فضایی برای بستر کشت گیاه آن هم در ارتفاعی بالاتر از سطح زمین. در واقع بام سبز می‌تواند از قراردادن چند گلدان روی پشت بام خانه آغاز و به اجرای باغ بام و فضاهای سبزی مانند یک پارک ختم شود.

دلایل استفاده از سقف سبز را می دانید؟

شاید فکر کنید روف گاردن‌ها فقط برای زیبایی ساخته شده‌اند، اما در طراحی ساختمان‌ها هر روش تازه‌ای که ابداع می شود حتما دلایل و مزیت‌هایی هم دارد. اگر شما در یک شهر شلوغ زندگی می‌کنید، اجرای بام سبز  (روف گاردن) تا حدی سر و صدای اطراف شما را مهار می‌کند و آلودگی هوا را تا حدی کاهش می‌دهد. از طرفی اگر شرایط آب و هوایی شما با کاشت برخی از سبزیجات و صیفی‌جات تطابق داشته باشد می‌توانید از محصولات سالم خودتان استفاده کنید.

در ضمن بام سبز  (روف گاردن) ها عایق‌های محکمی در برابر سرما و گرما هستند. به طوری که در ابتدای فصل سرما ممکن است حتی نیازی به استفاده از وسایل گرمایشی نداشته باشید و در فصل گرما بالعکس. یکی دیگر از مزایای سقف سبز این است که برخلاف سقف‌های سنتی که از قیر یا ایزوگام‌های ساده استفاده می‌شدند، روف گاردن‌ها با جذب گرمای خورشید به جای بازتاب دادن آن، به صورت یک عایق طبیعی برای ساختمان‌ها عمل می کنند و در نتیجه هزینه‌های انرژی را تا حد زیادی کم می‌کنند

برای مثال یک باغ بام گسترده می‌تواند نیازهای انرژی تابستان را در حدود ۷۵ درصد کاهش دهد. در عین حال بام سبز تولید آلاینده‌های هوا و نشر گازهای گلخانه‌ای را هم کاهش می‌دهد. حضور ​گیاهان در بام سبز  (روف گاردن) ذرات معلق هوا را از بین می‌برد و به تولید بیشتر اکسیژن منجر می‌شود. یک مزیت بسیار مهم دیگر باغ در بام این است که این بام سبز توانایی کاهش حجم رواناب فاضلاب‌های سطحی را در محیط‌های شهری دارد. در واقع یک سقف سبز برای جذب آب به طور قابل توجهی خطر جاری شدن سیل و طغیان فاضلاب‌ها را کاهش می‌دهد.

طراحی بام سبز اغلب به چهار روش است: بام باغ گسترده، بام سبز متمرکز، سقف سبز نیمه متمرکز و سیستم مدولار. در بام سبز گسترده کشت گیاهان با ریشه‌های کم امکان‌پذیر است. چون بستری که برای کاشتن طراحی می‌شود سطحی است و عمق کمی دارد. معمولا عمق خاک در باغ بام گسترده حدود ۲۰ سانتی‌متر است. این نوع از سقف سبز هزینه اجرای کمتری نسبت به بقیه دارد و به همین خاطر از میان این سه نوع بسیار محبوب‌تر است. چمن، گل‌های سبک و کم ریشه و هر گیاهی که ارتفاع کمی داشته باشد را می‌توان در بام سبز گسترده استفاده کرد.

نوع دیگر سقف سبز، بام سبز نیمه متمرکز است. در طراحی پشت بام به این روش می‌توان از کشت گیاهان با حجم ریشه بیشتر استفاده کرد. چون عمق خاک در این روش روف گاردن، بین ۳۰ سانتی‌متر تا ۱ متر است. بنابراین ریشه گیاهان جای بیشتری برای رشد دارند. همه گیاهان بوته‌ای مثل توت فرنگی‌، هندوانه، طالبی و سبزی‌هایی مانند نعناع و پونه در روش نیمه متمرکز می‌توانند به بام سبز جلوه زیبایی بدهند.

نوع سوم بام سبز در طراحی پشت بام، بام باغ متمرکز است که استفاده از خاک با حجم و ارتفاع زیاد در آن هیچ محدودیتی ندارد. بنابراین از ریحان تا درخت افرا را می‌توان روی همچین بام سبز زیبایی رشد داد. اجرای باغ بام متمرکز شرایط خاصی دارد و نسبت به دو روش قبلی هم هزینه اجرای بالاتری دارد و هم هزینه نگهداری آن بیشتر است. اگر فضای سبز پشت بام را به صورت متمرکز دوست دارید، بدانید که این نوع معمولا برای ساختمان‌هایی مناسب است که بتوان روی پشت بامشان مسیر قدم زدن و نیمکت استراحت هم قرار داد.

بام سبز به شکل ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺪوﻻر ﻳﺎ ﺟﻌﺒﻪ گیاه یکی دیگر از روش‌هایی است که در اجرای بام سبز از آن استفاده می‌شود. در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺟﻌﺒﻪ‌ﻫﺎی فلاورباکس کشت و نگهداری می‌شوند. معمولا فلاورباکس‌ها ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﻴشتر فضای سقف سبز را پوشش می‌دهند. در واقع  در ﺳﻴﺴﺘم‌های ﻏﻴﺮ ﻣﺪوﻻر ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎﺷﺖ در بام سبز به این صورت است که ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ روی بام سبز قرار می‌گیرد، اما در روش مدولار اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ

معمولا افراد برای اجرای بام سبز  (روف گاردن) یک دغدغه مهم دارند و آن هم این‌که چه طور باید نشت آب و نفوذ نم و رطوبت به لایه‌های زیرین (سقف) را مهار کرد. بنابراین مهم‌ترین نکته‌ای که باید قبل از اجرای باغ بام به آن توجه کنید، زهکشی اصولی بام است. البته سقف خانه‌های امروزی دیگر به روش‌های قدیم ساخته نمی‌شود و مهندسین در هنگام ساخت قابلیت تحمل بار را برای پشت‌بام‌ها در نظر می‌گیرند. اما اگر از این مسئله مطمئن نیستید، حتما موضوع را با یک کارشناس خبره درمیان بگذارید تا بدانید سقف شما توانایی حمل بار را دارد یا خیر. از طرفی گیاهانی که آب را در خودشان ذخیره می‌کنند و نیازمند آبیاری هر روزه نیستند، بهترین گزینه برای اجرا در بام سبز محسوب می‌شوند. این گیاهان در مصرف آب هم صرفه‌جویی می‌کنند و با هر شرایط آب و هوایی سازگار هستند. در واقع بام سبز شما بخشی از طبیعت می‌شود که با شرایط آب و هوایی تطبیق می‌یابد. در انتخاب خاک هم باید بسیار دقت کرد. خاک‌های فرآوری شده و مخصوص برای روف گاردن‌ها وجود دارد که ویژگی‌های ساختاری سقف‌های سبز از جمله ضخامت کم بستر و محدودیت وزنی را در نظر می‌گیرد. خاک استفاده شده در بام سبز باید سبک باشد تا از وارد آمدن فشار‌های اضافی به زیرساخت‌های بام جلوگیری شود. خاک مناسب برای اجرای بام سبز (روف گاردن) باید متخلخل باشد و توانایی جذب و نگهداری آب را به خوبی به عهده بگیرد. این خاک باید دارای مواد معدنی کافی را باشد تا هر سال مجبور به تعویض خاک نشوید. زهکشی این خاک هم از اهمیت بالایی برخوردار است.

هزینه اجرایی بام سبز  (روف گاردن) به عوامل مختلفی بستگی دارد. مراحل طراحی و اجرای فضای سبز پشت‌بام شامل کلیه عملیاتی است که از ابتدا تا انتهای ساخت بام سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور کلی مراحل و هزینه‌های اجرای بام سبز  (روف گاردن) در موارد زیر خلاصه می‌شود:

• طراحی اولیه و ثانویه فضای سبز پشت‌بام
• برآورد ریالی پروژه‌ توسط افراد متخصص
• محوطه‌سازی با استفاده از مواد و مصالح استاندار
• ایزولاسیون بام باغ
• زهکشی، فیلتر و لایه بندی در سطح زیرین روف گاردن
• انتخاب و خرید خاک مناسب برای سقف سبز
• خرید و کاشت گیاهان مخصوص بام باغ
• انتخاب روش آبیاری در بام سبز (اتوماتیک یا دستی)
• تجهیزات نورپردازی
• ایجاد آلاچیق و سایه بان در سقف سبز
• خرید و جانمایی نیمکت، باربیکیو و آبنما