*مهران گومه
*دکترای طراحی شهری
آن‌چه همدان را همدان کرده، هسته اصلی و مرکزی آن و تصویر هرکس از همدان، تاریخی‌بودن آن است. نمی‌توان از این واقعیت چشم پوشید و مانند سایر شهرهای ایران به آن نگاه کرد و باید در شهرسازی این شهر به تاریخ آن توجه کرد و اگر این اتفاق نیفتد، همدان ماهیت و شخصیت خود را از دست خواهد داد.
در ۲۰ سال اخیر، بخش زیادی از بافت تاریخی همدان از بین رفته و بیشتر محلات تاریخی، اسکلت خود را از دست داده و تعداد زیادی از خانه‌های تاریخی تخریب شده‌اند و این اتفاق تلخ تحت تأثیر مداخلات غلط، قوانین ناقص و اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی رخ داده است. در واقع می‌توان گفت، بافت تاریخی همدان قربانی نبود قوانین صحیح شده و تنها اسکلت کلی معابر محلات باقی مانده است. در حال حاضر یک موجود محتضر رو به مرگ از بافت تاریخی همدان مانده که باید دید مدیریت آن به دست چه کسی سپرده می‌شود؟
موضوع مهم تعارض منافع بین دستگاه‌های متولی حفظ بافت تاریخی است. شهرداری و میراث فرهنگی، به عنوان متولیان حفظ این بافت دارای مناقشات زیادی هستند. به لحاظ علمی، مدل واحد جهانی برای مدیریت بافت تاریخی شهرهای کهن مانند همدان که هسته اصلی و مرکزی دارند، وجود ندارد و هر کشوری براساس اقتضائات خاص خود، از بافت تاریخی شهرهای کهن خود محافظت می‌کند. برای مثال انگلیسی‌ها در حفظ بافت تاریخی محافظه‌کارند و فرانسوی‌ها با جسارت بیشتری با آن برخورد می‌کنند، یا ایتالیایی‌ها در این مقوله بسیار سختگیر هستند، اما در همدان حتی تعریف بافت تاریخی نیز محل مناقشه است.
شهرداری به دنبال تعیین رینگ مرکزی شهر به عنوان محدوده بافت تاریخی همدان است که می‌توان گفت این محدوده حداقل بافت تاریخی همدان محسوب می‌شود و بافت تاریخی همدان فراتر از این محوطه است. انتخاب محدوده بافت تاریخی براساس نقشه سال ۱۳۳۵ نیز مطرح است که خود پرونده جدا و گسترده‌ای است و شهرداری را با محلات میانی و سایر نهادها و ادارات درگیر می‌کند و باعث مشکلات و مسائل حقوقی و اجتماعی زیادی می‌شود. این چالش را باید یک مشاور خوب حل می‌کرد که اتفاق نیفتاد و مشاوری برای طرح جامع انتخاب شده که هیچ آگاهی نسبت به همدان ندارد و فاقد تخصص لازم است.
شهرداری و میراث فرهنگی باید با کمک هم این چالش را حل کنند و باید قبول کنند که هیچ‌کدام نمی‌توانند دیگری را حذف کنند و باید با هم کنار بیایند. این کار از عهده یک نهاد بالادستی برمی‌آید که مدیریت بافت تاریخی را به شهرداری بسپارد به شرطی که شهرداری قوانین میراث فرهنگی را در این منطقه پیاده کند، اما این‌که یک مشاور براساس طرح تفصیلی، یک منطقه جدید با عنوان منطقه پنج به همدان اضافه کند، چیزی از بافت تاریخی باقی نخواهد ماند، چراکه قوانین بافت تاریخی باید متفاوت از سایر مناطق است.
میراث فرهنگی باید بتواند یک کار علمی دقیق با عنوان تعیین ضوابط ویژه بافت تاریخی همدان انجام دهد تا حافظ بافت تاریخی و نه حافظ ساخت‌وساز در بافت تاریخی باشد. قوانین باید به نفع حفاظت از بافت تاریخی باشد و حداقل موجود محتضر رو به مرگ را حفظ کند.
باید بسته‌های اقتصادی و مشوق‌هایی برای شهروندان ساکن در بافت تاریخی در نظر گرفته شود تا آن‌ها تصور نکنند از زندگی در بافت تاریخی متضرر شده‌اند. اتفاقی که در کشورهای دیگر افتاده، اما در ایران موضوع برعکس است و شهروندان از مزایای زندگی در بافت تاریخی آگاه نیستند.
برای بافت تاریخی همدان باید مدیری انتخاب شود که این مقوله را بفهمد، نه این‌که صرف وابستگی سیاسی باعث انتخاب مدیر برای این بخش مهم همدان شود. مدیر بافت تاریخی باید مستقل از سایر مناطق و به صورت مستقیم با شهرداری ستاد کار کند.