*مهرداد نهاوندچی
*خبرنگار
ثبت جهانی، تحول جهانی
امروز یکم شهریور است و این روز به روز همدان نام‌گذاری شده است. چند وقت است که مسئولان، فعالان فرهنگی و مردم فهیم مردم در تکاپوی ثبت جهانی محوطه تاریخی هگمتانه و منظر تاریخی همدان هستند. ثبت جهانی موضوعی بسیار مهم و عمیق است. این رویداد می‌تواند تأثیرات مثبتی بر روی ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی استان داشته باشد. دیده‌شدن همدان می‌تواند نگاه‌های جهانی را به سمت استان و حتی کشور جلب کند. جلب شدن این نگاه‌ها می‌تواند بر روند آینده توسعه همدان نیز تأثیر مهمی بگذارد. شکل توسعه همدان در نیم قرن اخیر دارای ایراداتی بوده که ثبت جهانی می‌تواند نقطه عطفی برای تغییرات چشمگیر و خط بطلانی بر توسعه قهقرایی و تحول دیمی دهه‌های گذشته باشد.
توسعه قهقرایی
توسعه ناپایدار علاوه بر آسیب‌زدن به محیط زیست، موجب افزایش فقر و بیکاری نیز می‌شود. در دهه‌های اخیر ایراداتی در شکل توسعه همدان وجود داشته است که من آن را «توسعه قهقرایی» می‌نامم. اما توسعه قهقرایی چیست؟ در این‌جا منظور از توسعه قهقرایی، شکلی از توسعه است که در آن تولید و آورده مالی ایجاد می‌شود، اما آسیب‌های غیر قابل جبرانی نیز به طبیعت و محیط زیست وارد می‌شود. برای مثال می‌توانم از کشاورزی و نیروگاه مفتح همدان مثال بزنم. باید توجه داشت کشاورزی در استان همدان، به روش آبیاری سنتی، الگوی کشت غلط، کوچک‌بودن متوسط اراضی و مشکلات چنینی، باعث زخم‌های کاری بر پیکره آب و خاک این خطه تاریخی ایران زمین شده است. به طوری که بیشتر دشت‌های استان بحرانی و فوق بحرانی شده‌اند. پس از آن‌که دشتی از مرحله فوق بحرانی عبور کند، آن دشت دچار مرگ می‌شود و دیگر قابلیت سرزمینی برای هیچ نوع کاربری سودبخش ندارد. کاشت چغندر قند، هنداونه و سایر محصولات عغیر استراتژیک پرآب‌بر در دشت‌های فوق بحرانی استان به‌راستی چه توجیهی دارد؟ در مورد نیروگاه مفتح هم این مصداق وجود دارد، اگرچه این نیروگاه برق استان و حتی بخشی از استان‌های مجاور را تأمین می‌کند، اما در عوض فروچاله و خشکی را برای دشت‌های اطراف خود به ارمغان آورد. کشاورزی غلط، مکان‌یابی اشتباه صنایع و رعایت‌نکردن اصول مربوط به آمایش سرزمین، همگی باعث توسعه‌ای ناپایدار برای استان شده‌اند که دلیل آن را می‌توان ناآگاهی برخی مدیران در دهه‌های پیشین نسبت داد، اما باید اذعان کرد، با افزایش علم و تکنولوژی و دانش تخصصی در حوزه‌های مختلف توسعه پایدار، این ناآگاهی برای سال‌های آتی پذیرفتنی نیست.
برهم‌کنش تحول جهانی بر توسعه قهقرایی
یکی از مزایای ثبت جهانی هگمتانه، تبادل ارتباط علمی و تکنولوژیکی با کشورهای توسعه‌یافته است. این تبادل فکری و ارتباطات علاوه بر تأثیر مثبت بر رشد اقتصادی استان، می‌تواند زمینه‌های اجرا و پیاده‌سازی اهداف توسعه پایدار سازمان ملل در همدان شود. با پیاده‌سازی و بهره‌گیری از متخصصان داخلی و خارجی می‌تواند شکل مدل توسعه همدان را اصلاح کرد، به طوری که بتوان آسیب‌های واردشده به محیط زیست را حداقل کرده، سود و منفعت را به سمت حداکثر سوق داد. اصلاح و اجرای آمایش صنعتی، توسعه گردشگری پاک، توسعه انرژی‌های پاک در سطح استان و تحول در صنایع سبز در استان همدان می‌توانند گام‌هایی برای نیل به توسعه پایدار در آینده استان باشند. ضمن آن‌که در این میان، توجه به تقویت فرهنگ بومی، حفظ و ثبت خرده‌فرهنگ‌ها و همچنین مشارکت‌های مردمی از اهمیت والایی برخوردار است.
چشم‌انداز
ثبت جهانی محوطه باستانی هگمتانه می‌تواند گام بلندی برای رسیدن به توسعه پایدار در استان همدان است. تأثیرات این ثبت جهانی و جلب توجهات ملی و بین‌المللی می‌تواند فواید بی‌شمار و کم‌نظیری برای همدان داشته باشد. در این میان شهروندان و مسئولان باید همکاری و تعامل مناسبی داشته باشند و همچنین باید با کارشکنی‌های پیشِ‌رو مقابله کرد. تحقق توسعه پایدار همدان، متضمن حفظ محیط زیست، ایجاد برابری اجتماعی و گشایش اقتصادی در استان همدان خواهد بود. توسعه پایدار دارای مفاهیمی پیچیده است که برای رسیدن به آن، برنامه‌ریزی گام‌های کوچک و بزرگ را می‌طلبد. تغییر شکل توسعه در سطح استان، می‌تواند همه شاخص‌های اقتصادی را بهبود بخشد، همدان را به یک برند مهم ملی و جهانی و قطب مهم گردشگری، تاریخی، محیط زیستی و اقتصادی کشور بدیل کند. امید است همدلی مردم و مسئولان، تأیید ارزیابان یونسکو و ثبت جهانی هگمتانه و توسعه پایدار را برای آینده همدان به ارمغان بیاورد.