امروزه یکی از شاخصه‌های اصلی شهرهای توسعه‌یافته و رو به توسعه، سطح رفاه شهروندان آن است. سطح رفاه شاخص‌های گوناگونی داشته و تمام ابعاد رفاهی و سلامتی و مسائل ریز و درشت آن را شامل می‌شود. اهمیت بهداشت عمومی و دقت در حفظ سلامت جامعه از شاخص‌های رفاه هر مجموعه شهری محسوب شده و یکی از مباحث آن، ضرورت وجود سرویس‌های بهداشتی عمومی مناسب و به تعداد کافی در سطح شهر است. ضرورتی که گویی در پایتخت تاریخ و تمدن ایران؛ یعنی شهر ما همدان به آن بی‌توجهی شده و با غفلت شهرداری‌ها و مجموعه مدیریت شهری روبرو شده است. شهرها به عنوان مراکز بزرگ جمعیتی، مسئولیتی انکارناپذیر در حفظ سلامت شهروندانشان دارند. مسئولیتی که در شهرهای گردشگرپذیر مانند همدان، دو چندان می‌شود. اهمیت موضوع دسترسی به سرویس‌های بهداشتی مناسب تا جایی است که چندین سال است «۱۹ نوامبر» به عنوان « روز جهانی سرویس بهداشتی» از سوی سازمان ملل متحد نامگذاری شده است. این نامگذاری نشان از اهمیت احداث سرویس‌های بهداشتی عمومی کافی و البته استاندارد برای استفاده همه مردم به ویژه کودکان، سالمندان، زنان باردار، معلولان و گردشگران خارجی و داخلی دارد. برای بررسی این موضوع نظر مسئولان شهری، کارشناسان و شهروندان را پرسیده‌ایم.
وظیفه تامین نیازمندی‌های اولیه
مهندس «مهرداد خضریان» کارشناس ارشد معماری است و در زمینه طراحی شهری فعالیت دارد. موضوع شهر و مسائل شهری برای او اهمیت ویژه‌ای دارد و روی یک طرح تحول شهری به نام نوزایی همدان کار کرده است. خضریان با تأکید بر این‌که یکی از مهم‌ترین وظایف اصلی اداره‌کنندگان یک شهر این است که شهر را به سمتی پیش ببرند که نیازمندی‌های اولیه شهروندان آن تأمین شود، می‌گوید: یکی از این نیازهای اولیه، وجود سرویس‌های بهداشتی عمومی کافی و استاندارد در سطح شهر است. موضوعی که علاوه بر این‌که بر روی بهداشت عمومی تأثیرگذار است، بر روی بهداشت روانی شهروندان نیز اثر می‌گذارد.
تعداد یا کیفیت؟
خضریان با اشاره به این‌که شهر خوب، شهری است که امنیت، آسایش و رفاه حال شهروندان و گردشگران خود را تأمین کند، ادامه می‌دهد: سرویس‌های بهداشتی وقتی کارآمد هستند که دارای بالاترین استانداردها باشند یعنی اگرچه تعداد سرویس‌های بهداشتی عمومی مهم بوده و باید به تعداد کافی باشد اما بحث کیفیت آنها مهم‌تر است. برای بسیاری از ما به دفعات پیش آمده که در نقطه‌ای از شهر نیاز به استفاده از سرویس بهداشتی داشته‌ایم اما سرویس‌بهداشتی موجود آنقدر از استاندارد دور بوده که ترجیح داده‌ایم از آن استفاده نکنیم. این مسئله‌ای است که امنیت جسمی و روانی شهروندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در نهایت زمانی که سرویس بهداشتی با کیفیت و به تعداد مورد نیاز در یک شهر وجود ندارد کیفیت زیستن در شهر کاهش می‌یابد.
این مهندس معمار با اشاره به این‌که یکی از کاربری‌هایی که در شهرسازی و طراحی شهری مطرح می‌شود کاربری بهداشتی- درمانی است، می‌گوید: درباره جانمایی سرویس بهداشتی از لحاظ منظر شهری و هم رعایت همجواریها، حساسیت ویژه‌ای وجود دارد در همدان نیز باید به آن توجه ویژه‌ای شود.
نگهداری و تعمیر سرویس‌های بهداشتی
وی ادامه می‌دهد: به نظر من درباره سرویس‌های بهداشتی شهری مانند همدان، اولین و مهم‌ترین گامی که باید برداشته شود، کیفیت بخشی به سرویس‌های بهداشتی موجود است. یعنی پیش از این‌که بخواهیم سرویس‌های جدید بسازیم باید کیفیت سرویس‌های بهداشتی موجود را از نظر تهویه و سایر استانداردهای لازم ارتقا دهیم و بالاترین استاندارد را برای آنها ایجاد کنیم.
مهندس خضریان در پایان اضافه می‌کند که موضوع تعمیر و نگهداری سرویس‌های بهداشتی نیز بسیار مهم است زیرا هرچقدر که این سرویس‌ها با کیفیت ساخته شوند اگر تعمیر و نگهداری آنها پیوسته و مستمر نباشد، کارکرد کیفی خود را از دست خواهند داد.
سخن شهروندان
محمد.الف یکی از کسبه سرپل یخچال است. او با اشاره به کیفیت پایین سرویس بهداشتی سر پل یخچال می‌گوید: اول این‌که چشمه‌های سرویس بهداشتی این‌جا یک محدود است و کافی نیست و مردم همیشه باید در صف منتظر باشند در حالی‌که بسیاری عجله دارند. به عنوان مثال کودکان و سالمندان نمی‌توانند در صف این سرویس‌ها منتظر بمانند. از طرفی اطراف این مکان بوی نامطبوعی وجود دارد که مردم و کسبه را آزار می‌دهد.
با نرگس. س که مسافر است و از شیراز به همدان آمده گفتگو می‌کنم. او نیز می‌گوید: من چند تن از دوستانم را از دانمارک به همدان آورده‌ام. آنها همدان را خیلی دوست دارند اما کمبود و کیفیت پایین سرویس‌های بهداشتی این‌جا برای آنها آزاردهنده است به ویژه این‌که توالت فرنگی در سرویس‌های بهداشتی همدان دیده نمی‌شود.
اهمیت احداث سرویس‌های بهداشتی
وحید علی‌ضمیر؛ معاون خدمات شهری شهرداری همدان درباره ضرورت و اولویت احداث سرویس‌های بهداشتی عمومی در سطح شهر همدان می‌گوید: با توجه به زیرساخت‌هایی که قبلا تعریف و ایجاد شده است تعدادی سرویس بهداشتی از قبل ساخته شده اما من نیز مانند شما معتقدم که این تعداد سرویس بهداشتی عمومی در معابر و پارک‌ها و سایر مکان‌های عمومی کم‌تر از تعداد استاندارد است و باید بر آن بیافزاییم.
علی‌ضمیر ادامه می‌دهد: بر این اساس با برنامه‌ریزی هایی که در این دوره مدیریتی انجام شده، یکی از اولویت‌های ما بحث احداث این سرویس‌ها است. در دو سال اخیر احداث سرویس‌های بهداشتی در پارک‌ها و بوستان‌های سطح شهر که تراکم جمعیت بیش از سایر نقاط است، در دستور کار ما قرار گرفته است. اکنون نیز چندین پروژه در این زمینه در حال انجام است به عنوان مثال در بوستان لاله منطقه یک، پارک شاهد منطقه ۳ و پارک پردیسان در بلوار ارتش که منطقه ۴ محسوب می‌شود در حال ساخت سرویس‌های بهداشتی هستیم.
معاون خدمات شهری شهرداری همدان بیان می‌کند: این اطمینان را به شهروندان همدان می‌دهم که در سال آینده نیز این موضوع به صورت ویژه‌تر در بودجه شهرداری دیده خواهد شد و با سرعت بیشتری به سرویس‌های بهداشتی مناسب دسترسی پیدا خواهیم کرد.
علی‌ضمیر با اشاره به این‌که بودجه مربوط به سرویس‌های بهداشتی از جای خاصی بیرون شهرداری تأمین نمی‌شود، می‌گوید: البته امسال قرار بود که بودجه‌ای از یک پروژه عمرانی استانی به این مسأله تعلق بگیرد که پیگیر آن هستیم و امیدواریم محقق شود.
علی‌ضمیر با بیان این‌که تأمین سرویس‌های بهداشتی برای گردشگران در محوطه‌های محصور مانند مجموعه هگمتانه برعهده شهرداری نیست، می‌گوید: احداث سرویس‌بهداشتی و مدیریت آن در مکان‌های گردشگری محصور بر عهده میراث فرهنگی است نه شهرداری. ما در رینگ مرکزی شهر نقاط مختلفی را داریم که تحت مدیریت شهرداری هستند مانند سرویس‌بهداشتی سرپل یخچال یا این‌که ما از مسجد جامع در این زمینه کمک گرفته‌ایم تا شهروندان و گردشگران بتوانند از سرویس بهداشتی آن استفاده کنند و در ازای آن یک سری خدمات را به مسجد ارائه می‌دهیم. در رینگ مرکزی و محوطه بازار ما زمینی نداریم که بخواهیم در آن سرویس بهداشتی عمومی بسازیم و محدودیت داریم اما خارج از رینگ مرکزی، مطالعات و جانمایی‌ها در حال انجام است تا بتوانیم در نقاطی نزدیک به بافت مسیر گردشگری و رینگ مرکزی این سرویس‌ها را احداث کنیم و به طور یقین برای سال آینده به این موضوع مهم به صورت ویژه‌تر خواهیم پرداخت.
سرویس‌های غیراستاندارد
با اشاره به سرویس بهداشتی سرپل یخچال به او تأکید می‌کنم که سرویس‌های بهداشتی ما استانداردهای کیفی لازم را ندارند به عنوان مثال برای معلولان، سالمندان، زنان باردار و گردشگران خارجی مناسب نیستند. معاون خدمات شهری شهرداری همدان پاسخ می‌دهد: برای سرویس‌های بهداشتی که از قبل بوده ما بیشتر به بحث نگهداری ایده‌آل آنها توجه می‌کنیم اما در ساخت سرویس‌های جدیدی که در برنامه داریم به طور یقین استانداردها رعایت و بحث‌های بهداشتی و امکان استفاده همه اقشار از جمله معلولان از این سرویس‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد. در این راستا بحث استفاده از توالت‌های فرنگی را نیز مدنظر داریم.
علی‌ضمیر به این‌که موضوع توجه به سرویس‌های بهداشتی برای مدیریت شهری بسیار مهم است، تأکید کرده و اضافه می‌کند: برای این‌که سطح کیفیت سرویس‌های بهداشتی را بالا ببریم به احتمال زیاد در سال آینده برای اولین بار کل فرایند احداث و نگهداری پروژه‌های سرویس بهداشتی سطح شهر را به پیمانکاران فضای سبز واگذار خواهیم کرد. یعنی برای این‌که خدمات رسانی ما در این زمینه افزایش یابد و بتوانیم به استانداردهای جهانی نزدیک شویم، یک پیمانکار واحد، فقط برای احداث سرویس‌های بهداشتی در نظر خواهیم گرفت.
سمانه اسکندری–روزنامه‌نگار