تنبل‌های نارنجی؛ مهمان خانه همدانی‌ها

*روشنک کاظمی

خیابانی در همدان هست که شهروندان به علت فراوانی فروش کدو تنبل به آن «خیابان کدو» می‌گویند. هر سال تعدادی فروشنده در چند چادر که به همت شهرداری برپا شده به فروش کدو مشغول هستند و بازارشان هم در این سرمای زودرس حسابی گرم است. این وضعیت را در جاده‌های منتهی به شهرستان‌های اطراف همدان هم شاهد هستیم. وانتی‌هایی که کدو تنبل‌ها را به روی هم تلنبار کرده‌اند و منتظر هستند کسی ترمزی به اتومبیلش بزند و شاید یکی از آن‌ها را بخرد. مسافران پائیزی هم از این کدوها برای سوغات می‌برند. کدو در میان همدانی‌ها طرفداران زیادی دارد و کمتر کسی است که طعم شیرین آن را دوست نداشته باشد.

شب‌نشینی‌های طولانی و زمستان‌های سرد همدان

قدیم‌ها که چیزی به نام تکنولوژی وجود نداشت و تلفن همراه با برنامه‌های جورواجورش به خانه‌ها نیامده بود، همدانی‌ها در شب‌های سرد و طولانی پائیز و زمستان به خانه اقوام نزدیک و دور می‌رفتند و تا پاسی از شب به گپ‌و‌گفت مشغول می‌شدند. خاطرات گذشته، گاهی تلخ و گاهی شیرین را تعریف می‌کردند و برای بچه‌ها نقل‌های قدیمی می‌خواندند. شاهنامه‌خوانی پای ثابت این مهمانی‌ها بود و داستان دلاورمردی‌های ایرانی‌ها در گوش کودکان زمزمه می‌شد تا عشق به وطن در آن‌ها ایجاد شود.

تنقلات جز جدانشدنی چنین محافلی بودند. تنقلاتی که نه به مانند امروز آماده و در ظروف فانتزی که حاصل تلاش مادرها و مادربزرگ‌ها در فصل بهار و تابستان بود. از آن‌جایی که به مانند امروز میوه‌های مختلف در چهار فصل سال وجود نداشت، خانم‌های کدبانو از فصل بهار به فکر آماده‌کردن تنقلات فصل زمستان بودند. در فصل برداشت انگور مقداری را در اتاق‌های خنک پهن می‌کردند و از آن کشمش و مویز درست می‌کردند و یا آن را برای تبدیل‌شدن به شیرشیره داخل سرکه نگهداری می‌کردند. خشک‌کردن بعضی میوه‌ها مانند زردآلو نیز مرسوم بود و می‌شد زمستان‌ها از آن یک خورش ملس تهیه کرد و یا برای پذیرایی از مهمان استفاده کرد.

طعم شیرین کدو

یکی دیگر از تنقلات مورد استفاده در آن روزها کدو بود و در کنار هندوانه و در شب یلدا بلندترین شب سال نیز خودنمایی می‌کرد. مادرها و مادربزرگ‌ها نقل گذشته‌ها را خیلی دوست دارند. آن‌ها منتظرند کسی از آن‌ها درباره گذشته بپرسد تا با علاقه تمام و البته با آه حسرت‌بار از آن روزها بگویند.

از مادر درباره طرز تهیه کدو می‌پرسم و او می‌گوید: کدو را قارچ می‌کردیم و به صورت لایه‌لایه در قابلمه روحی می‌چیدیم. اگر کدو به اندازه کافی شیرین نبود مقداری شکر به آن اضافه می‌کردیم. در قابلمه را با خمیر می‌پوشاندیم تا هیچ هوایی به آن نفوذ نکند.

او ادامه می‌دهد: آن‌هایی که در روستا زندگی می‌کردند، از صبح که تنور را برای پختن نان گرم می‌کردند، قابلمه کدو را نیز داخل تنور می‌گذاشتند تا با حرارت تنور پخته شود و اگر تنور در دسترس نبود روی اجاق پخته می‌شد. شهرنشین‌ها هم روی آشپزخانه این کار را انجام می‌دادند.

توضیحات مادر دقیق و مو به موست: بعضی‌ها به کدو قارچ‌های لبو هم اضافه می‌کردند و در این صورت دیگر نیازی به شکر نبود. لبو طعم کدو را هم شیرین می‌کرد. یادم هست بچه‌های کوچک خیلی کدو دوست نداشتند و بیشتر از تخمه‌های آن می‌خوردند. بنابراین سهمشان از تخمه‌های کدو همیشه محفوظ بود. بهترین نوع لبو نیز چغندرهایی است که در کارخانه قند مورد استفاده قرار می‌گیرد و پخت این چغندرها در کوره‌های گرم نیز لطف و مزه خاصی دارد. کدو حلوایی را می‌توان به صورت آب‌پز یا بخارپز همراه با شیره انگور، شیره خرما، عسل و انواع مغزها از جمله گردو به عنوان یک میان وعده یا دسر باارزش تغذیه‌ای در برنامه غذایی منظور کرد.

آن‌هایی که در شهر زندگی می‌کنند و چیزی به نام تنور ندارند یا وقت کافی برای سرزدن به کدوی روی اجاق گاز ندارند، می‌توانند از ماکروویو برای پختن کدو استفاده کنند که در این صورت کدو باید بدون قارچ‌شدن و کامل درون ماکروویو قرار بگیرد. خیالتان راحت باشد طعم این نوع کدو همان شیرینی قبلی را دارد.

ارزش غذایی کدو حلوایی

کدو فقط تنقلات نیست و فواید و خاصیت‌های غذایی زیادی دارد. یک کارشناس ارشد تغذیه درباره فواید غذایی کدو حلوایی می‌گوید: کدو حلوایی در دسته سبزی‌ها قرار دارد که معمولا در فصل پائیز به بازار می‌آید. کدو حلوایی سرشار از مواد مغذی است. از جمله «بتاکاروتن» که این ترکیب پیش‌ویتامین آ است یعنی در بدن به ویتامین آ تبدیل می‌شود. بتاکاروتن یک ترکیب آنتی‌اکسیدان است به این معنی که با استرس اکسیداتیو که سبب بروز برخی بیماری‌ها از جمله سرطان می‌شود، مبارزه می‌کند.

«مریم شلیله» ادامه می‌دهد: ویتامین آ هم از دسته ویتامین‌های محلول در چربی است که در دید تاریکی و سلامت پوست و تقویت دستگاه ایمنی نقش دارد. کدو حلوایی مانند سایر سبزی‌ها از میزان پائین کالری برخوردار است در نتیجه مصرف متعادل آن ضمن تأمین بسیاری از مواد مغذی مورد نیاز بدن، سبب افزایش خطر اضافه وزن و چاقی نمی‌شود.

وی می‌افزاید: ماده مغذی دیگری که در کدو حلوایی به مقدار بالایی وجود دارد، ماده معدنی پتاسیم است که بر اساس مطالعات افرادی که در برنامه غذایی روزانه مصرف میوه‌ها و سبزی‌های غنی از پتاسیم مانند کدو حلوایی را لحاظ می‌کنند در معرض خطر کمتری برای ابتلا به پرفشاری خون قرار دارند. البته باید توجه داشت که در برخی بیماران کلیوی که محدودیت دریافت پتاسیم به آن‌ها توصیه شده باید در مورد مقدار مجاز مصرف کدو حلوایی نظر متخصص تغذیه تجویز و تنظیم‌کننده رژیم را جویا شد.

شلیله می‌گوید: از سوی دیگر کدو حلوایی مانند سایر سبزی‌ها دارای مقداری فیبر است که در پیشگیری از یبوست موثر است. همچنین دریافت فیبر در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی از طرق مختلف از جمله کاهش میزان چربی‌های نامطلوب موجود در خون دارای نقش مفید است.

استفاده از کدو برای درمان سرماخوردگی

از آن‌جایی که کدو و لبو موادغذایی فاقد چربی محسوب می‌شوند و قند آن‌ها نیز طبیعی است در زمان سرماخوردگی به راحتی می‌توان آن‌ها را خورد و حتی کدو حلوایی تأثیر بسیار زیادی در درمان سرفه‌های ناشی از عفونت گلو دارد و آرامش گلو و سینه را به دنبال دارد. از طرفی این ماده غذایی به عنوان یک ماده ضدسرطان شناخته شده و مصرف بالایی دارد.