*علی پاشا رجبلو
*مدرس موسیقی
در نگاره به دست آمده کاوشهای تپه چغامیش خوزستان، که مربوط به حدود ۵ هزار سال پیش است، یک گروه نوازنده را در کنار هم نشان میدهد که میتوان ادعا کرد یکی از نمونههای گروهنوازی منسجم در تاریخ بشری را در هنر موسیقی، نشان میدهد. نوازندهای در حال نواختن چنگ، دو نفر در حال طبل نوازی، نوازندهای با شاخ حیوانی به دست (به مانند دمیدن به یک ساز بادی)، نمونهای با ارزش از یک گروهنوازی در قالب یک «ارکستر گروهنوازی» است که دارای سازهای زهی، بادی و ضربی است که خوانندهای با آواز خواندن نیز آنها را همراهی می کند .
اگرچه پیشینه درست و دقیقی از گروهنوازی در ایران قدیم و باستان وجود ندارد، اما بر اساس متون باقیمانده تاریخی، ادبی و مذهبی و نگارههای موجود، میتوان مدعی شد بسیاری از جشنها، نیایش و مراسم مذهبی و آئینها، به صورت گروهی و دسته جمعی به همراه سازهای مختلف موسیقی اجرا میشده است. در تعریف و درک و مفهوم گروهنوازی موسیقی غربی با آنچه در مشرق زمین و موسیقی ایرانی وجود دارد، تفاوت بنیادین مشاهده میشود. یک گروه موسیقی ایرانی از تعدد سازهای ایرانی شکل گرفته و نوازندگان آن یک ملودی را مانند یک تکنوازی موسیقی، اجرا میکنند در حالی که در یک گروه موسیقی غربی، نوازندگان هر یک ملودی و نغمات متفاوتی را (چند صدایی) اجرا میکنند و ارائه میدهند. یکی دیگر از این تفاوتهای مهم این است که در موسیقی ایرانی ابتدا قطعهای اجرا و سپس آوانگاری (نت نویسی ) میشود و این در حالی است که در موسیقی غربی اروپایی ابتدا نت قطعات نوشته شده و سپس اجرا میشود.
از سویی یکی از ارکان مهم ساختار موسیقی ایرانی بر اساس «بداههنوازی» است که به صورت تکنوازی شکل میگیرد و چون گروههای موسیقی معمولا هنگام اجرا، قطعات و آثاری را ارائه میدهند که از قبل تمرین شده و گاه حتی امکان تغییر یک نت و نغمه وجود ندارد و نوازنده موسیقی نمی تواند در حین اجرا هیچ خلاقیت فردی را از خود نشان دهد، لطمه زیادی به اجرای موسیقی به شکل ایرانی آن، وارد میکند و همین امر باعث میشود بسیاری از شاخصههایی که در هنگام تکنوازی موسیقی ممکن است به وسیله یک نوازنده موسیقی به آفرینش هنری منجر شود، به وجود نیامده و خلاقیتی شکل نگیرد .
به عبارتی هنگام اجرای تکنوازی با تأثیر عناصر سهگانه زمان، مکان و مخاطب، یک نوازنده میتواند براساس داشتههای قبلی خود شامل دانش نظری و عملی نوازنده، آشنایی با ردیفهای موسیقی، قطعات ضربی و آثار استادان پیشین موسیقی به خلق آثار نو و بدیع دست یابد، درصورتی که یک کار گروهی موسیقی از پیش برنامهریزی و تمرین شده، هیچگاه نمیتواند به چنین مقصدی نائل شود. پس میتوان گفت گروهنوازی شکلی از موسیقی ایرانی است که میتواند برای ایجاد نشاط و شور در میان مردم نقش مهمی داشته باشد اما هیچگاه قادر نیست آفرینش هنری و خلاقی به وجود آورد. البته خوشبختانه در بخشی از گروهنوازیها، نوازندهای به صورت تکنواز در میان اجراهای گروهی، وجود دارد که در این بخش اگر نوازنده تکنواز با ساختار و ماهیت موسیقی آشنا و همچنین شناخت نظری و عملی درستی از پیشینه آثار موسیقی را داشته باشد، میتواند آثار ماندگاری به وجود آورد.
گروههای موسیقی در ایران با کمیت و کیفیت متفاوتی در حال فعالیت هستند. اگرچه در ظاهر امر همه این گروهها که اغلب به صورت «کنسرت موسیقی» آثار خود را ارائه میدهند، تفاوتی دیده نمیشود، اما اختلاف جدی در ارائه آثار موسیقایی را میتوان در این گروهها مشاهده کرد. گاهی این گروهها فقط از سازبندی، سازهای ایرانی استفاده میکنند و گاه از «سازبندی تلفیقی» از سازهایی ایرانی و غربی. گاهی نیز این گروهها صرفا از سازهای غربی استفاده میکنند. باید توجه کرد اگر هدف ارائه موسیقی ایرانی به معنای موسیقی ملی و دستگاهی آن است، اگرچه گاهی این آثار زیبا و مخاطبان بسیاری دارد، معمولا این گروههای موسیقی نمیتوانند بار فرهنگی و ساختاری این موسیقی اصیل و جدی ایران را بیان کنند. گاهی نیز این گروهها به اجرای یک قطعه و یا تصنیف از استادان قبلی به شکل تنظیم مجدد آن میپردازند که اگر امانتداری در کلیت و ماهیت آنها رعایت نشود و تنظیمها به گونهای باشد که در اجرای نغمات و ملودی اصلی تغییرات اساسی به وجود آمده باشد و سازبندی گروه به گونهای باشد که هیچ تناسبی با فکر خلاق سازنده اثر نداشته باشد، آسیب جدی به اصل اثر وارد میشود .