در شهرهای موفق دنیا، شهرداری‌ها متولی گردشگری هستند
جا خالیِ شورا و شهرداری همدان از مسئولیت گردشگری
در اغلب کشورها، شهرداری‌ها به‌عنوان مهم‌ترین سیستم در سازماندهی و شکل‌دهی به شهر بزرگ‌ترین نقش را در توسعه گردشگری شهری دارند. این در حالی است که شورای شهر ششم همدان، در ابتدای ورود خود، کمیسیون گردشگری را به فرهنگی، ورزشی و گردشگری تبدیل کرد و به نوعی از توسعه گردشگری در شهر همدان، شانه خالی کرد. در بودجه ۱۴۰۰ شهرداری همدان پنج پروژه گردشگری در بودجه پیش‌بینی شده بود که در اصلاحیه به صورت کامل حذف شد.
*مهرداد نهاوندچی
*دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست
نقش شورا و شهرداری در ساماندهی گردشگری
بی‌تردید در دنیای امروز، توسعه گردشگری بدون مشارکت مدیریت هماهنگ شهری میسر نیست و در صنعت گردشگری نقش شورا و شهرداری‌ها در ساماندهی گردشگران بسیار برجسته است. شورای شهر ششم همدان، در ابتدای ورود خود، کمیسیون گردشگری را به فرهنگی، ورزشی و گردشگری تبدیل و از توسعه گردشگری در شهر همدان، شانه خالی کرد. این در حالی است که در بودجه ۱۴۰۰ شهرداری همدان، پنج پروژه گردشگری که در بودجه پیش‌بینی شده بود هم در اصلاحیه به صورت کامل حذف شد. براساس طرح آمایش سرزمین، گردشگری دومین محور توسعه استان همدان عنوان شده و در حکم استاندار جدید نیز آمده است که به گردشگری توجه ویژه شود. به نظر می‌رسد مدیران همدان، صنعت گردشگری را جدی نمی‌گیرد. این موضوع از تعطیل شدن اتاق فکر گردشگری استانداری تا نبود معاونت مستقل گردشگری در استانداری و شهرداری نمایان است.
اختیارات شهرداری‌ها در گردشگری
در کشورهای پیشرفته گردشگرپذیر، شهرداری‌ها در حوزه جذب گردشگری در رقابت با یکدیگر قرار دارند و دولت ملی در حوزه کلان به سیاست‌گذاری در بازار گردشگری می‌پردازد و کار تنظیم بازار گردشگری شهری برعهده شهرداری‌هاست و سازمان‌های محلی برای آماده‌سازی شهرها اقدام می‌کنند. شهرداری‌ها با در دست داشتن ابزار، اختیارات، عناصر شهری تحت کنترل و ارتباط با شهروندان با چهار عملکرد کلی حامی مشترک گردشگر در شهرها محسوب می‌شوند. در کشورهای پیشرفته بخش عمده عرضه و تقاضا در حوزه گردشگری برعهده شهرداری است و این در حالی است که در ایران تنظیم بازار گردشگری در اختیار دولت است و شهرداری‌ها به منظور کار و تنظیم این بازار از اختیارات محدودی برخوردارند. اگرچه این اختیارات در شهرهایی مانند اصفهان، یزد، شیراز و مشهد بیشتر و در شهری مانند همدان با ظرفیت‌های بی‌نظیر گردشگری، کم‌تر است.
شهرداری‌ها؛ مهم‌ترین سیستم در سازماندهی گردشگری
در بسیاری از کشورهای موفق در بازار گردشگری، شهر، پایه و اساس توسعه گردشگری است. بدین منظور بسیاری از شهرها درصددند از ویژگی‌ها و امکانات خاص شهر خود سود برده و از مزایای جلب گردشگر شهری بهره گیرند. فضاهای شهری در شهرهای معاصر شامل فضاهای مدرن نظیر بوستان‌ها، مراکز فروش مدرن، میادین و فضاهای سنتی نظیر بازارها، گورستان‌ها، باغ‌ها، اماکن مذهبی و سایر اماکن تاریخی می‌شود. گردشگری در فضاهای شهری موجب ایجاد و توسعه فضاهای شهری مدرن و جذاب، هنر و فرهنگ بومی می‌شود که با هدف توسعه گردشگری منجر به بهره‌مند شدن ساکنان شهر و گردشگران شهری از این خدمات خواهد بود. در اغلب کشورها، شهرداری‌ها به‌عنوان مهم‌ترین سیستم در سازماندهی و شکل‌دهی به شهر بزرگ‌ترین نقش را در توسعه گردشگری شهری دارند. در بیشتر کشورهای موفق در بحث گردشگری مدیریت منسجم و هماهنگ شهری باعث فعالیت‌های هم‌جهت می‌شود.
نمونه‌های موفق جهانی
شهرداری‌های نقاط مختلف دنیا در پرتو اختیارات و مدیریت قوی و هماهنگ اقدامات بسیاری همچون بازسازی فضاهای ظاهرا متروک به قصد زنده‌سازی جنبه‌های سنتی شهر و استفاده از کارخانه‌های قدیمی برای پذیرایی گردشگران برای جذب گردشگران به عمل می‌آورند. در بلژیک، شهرداری‌ها با تجدید بنای برخی محله‌های قدیمی و برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی بازرگانی، علمی و فرهنگی گردشگری شهری را به یک صنعت درآمدزا تبدیل کرده‌اند. همچنین ایجاد موزه‌های بزرگ در شهرها از جمله فعالیت‌های شهرداری‌ها در کشورهای پیشرو گردشگری است؛ مثلا برای بازدید موزه بزرگ و جذاب فورت ورث در تگزاس آمریکا بلیت یکساله فروخته می‌شود. اهمیت گردشگری شهری در شهرهای کشورهای پیشرفته به حدی است که شهرداران در ایجاد جاذبه‌های تازه توریستی و معرفی شهر خود با یکدیگر رقابت می‌کنند. مدیران محلی شهرهای برتر گردشگرپذیر جهان مانند پاریس، بانکوک، استانبول و مادرید با رشد صنعت گردشگری به توسعه شهری خود کمک می‌کنند. در ایتالیا رقابت سنگینی بین شهرداران شهرهای مختلف وجود دارد و با حمایت و هدایت شهرداری‌ها برخی آژانس‌های گردشگری در رقابت با یکدیگر به‌طور جدی خدمات خود را تبلیغ می‌کنند. در شهرهای گردشگرپذیری همچون بانکوک و استانبول شهرداری‌ها با توسعه موزون شهری و ساختن منظره عمومی شهر از طریق عملکردهایی همچون شناسایی و معرفی شهر و امکانات آن از طریق رسانه‌ها و مطبوعات، توجه به میراث فرهنگی شهرها، نظافت عمومی شهرها و زیرساخت‌های بهداشت شهری، حفظ بناها و آثار باستانی شهرها و ساختمان‌های عمومی و مذهبی، ایجاد فضاهای سبز، ایجاد علائم و راهنماهای شهری براساس استانداردهای بین‌المللی در توسعه گردشگری شهری و همکاری با سرمایه‌گذاران و هتلداران نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
نتیجه‌گیری
شهرداری‌ها با بهره‌گیری از مدیران آگاه به مسائل گردشگری و راهنمایان متخصص این حوزه و همچنین همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه گردشگری به‌منظور تأمین امکانات رفاهی و اقامتی شهر و ایجاد مراکز تفریحی و جاذبه‌های گردشگری برای دستیابی به مشارکت تمامی گروه‌های ذی‌نفع و فعال گردشگری اقدام می‌کنند. همچنین برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری تمامی سازمان‌ها، ادارات و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی با مشارکت و همکاری متقابل به‌منظور جلوگیری از فعالیت‌های موازی با هدف ارائه خدمات به شهروندان و گردشگران در کنار یکدیگر با رویکرد معرفی شهر خود در سطح محلی، ملی و بین‌المللی اقدام می‌کنند. مجموعه مدیریت شهری برای بهره‌گیری و جذب سرمایه‌های محلی و جلوگیری از خروج ارزش افزوده حاصل از سرمایه‌گذاری، کاهش مهاجرت‌ها و ایجاد اشتغال شهروندان را به منظور توسعه گردشگری شهری مشارکت می‌دهند. در قانون فعلی شفافیت لازم جهت هماهنگی و تعاملات امور گردشگری بین مدیریت هماهنگ شهری و سایر بخش ها وجود ندارد و شهر همدان نیازمند یک مدیریت واحد گردشگری شهری است تا بتواند با توجه به ظرفیت‌های لازم در این زمینه به رشد و بهره‌وری لازم برسد.
منابع:
۱- خادم الحسینی، احمد و بقاء، میترا، ۱۳۹۴، نقش شورای شهر و شهرداری در توسعه گردشگری شهری نمونه موردی شهر شیراز، دومین همایش ملی گردشگری، سرمایه های ملی و چشم انداز آینده، اصفهان.
۲- دنیای اقتصاد، شماره ۵۰۰۵، منتشر شده در تاریخ: ۱۹/۰۷/۱۳۹۹