خانه‌های قدیمی شهر نفس تازه میکنند
نگاهی به ثبت ملی تعدادی از خانه‌های تاریخی همدان در هفته‌های اخیر
میرزایی: این بناها تائیدیه ثبت در فهرست آثار ملی و واجد ارزش را به خود اختصاص دادند و اسامی و شماره ثبت تعدادی از آنها از جمله خانه شیری، خانه خانجانی و مدرسه ظفر ابلاغ شده است و سایر اسامی نیز در دست ابلاغ قرار دارند که به زودی نام و شماره ثبت آنها منتشر خواهد شد.
*آیدا شاکر
*روزنامه‌نگار
خشت خشت تاریخ و فرهنگ شهر کهن همدان، خانه‌ها و بناهایی هستند که اگرچه در این عصر، لابه‌لای ساختمانهای بلند و نامتوازن گم و مهجور مانده‌اند، اما هنوز هم میتوان در جای جای شهر آنها را یافت که با اصالت ایستاده‌اند و پر صلابت از هویت شهر تاریخی‌مان دفاع میکنند.
این بناها که از گزند گذار روزگار جان به در برده‌اند، امروز برای ایستادگی در برابر سودجویی برخی افراد نیازمند حفاظت هستند. تجربه تلخ ویرانی خانه‌های محله کبابیان، خانه شیری، مدرسه ظفر و بناهای دیگر که به‌رغم طی کردن مسیر ثبت ملی، به یکباره ویران شده‌اند نیز لزوم ثبت و حفظ هرچه سریعتر بناهای واجد ارزش و حفاظت و مرمت این آثار را پررنگ‌تر کرده است. پیگیری و تلاش فعالان فرهنگی همدان و همچنین مسئولان اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان در سالها و ماه‌های اخیر به ثبت بسیاری از این بناهای باارزش انجامیده است. در هفته‌های اخیر فهرستی از اسامی خانه‌های ثبت ملی شهر همدان منتشر شده است که در میان آنها نام و شماره ثبت خانه‌های شیری، ظفر و خانجانی که به تازگی تخریب شده‌اند نیز به چشم میخورد. ثبت ملی این بناهای تخریب شده نوید بخش ساخت مجدد بناهایی با همان ویژگیهای سابق در همان محل است.
بناهای ثبت‌شده
«خدیجه میرزایی» کارشناس ثبت میراث تاریخی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان ضمن ارائه توضیحاتی در خصوص ثبت ملی شماری از خانه‌های تاریخی شهر همدان طی سال جاری، بیان میکند: تعداد ۱۱ بنای تاریخی از شهر همدان طی جلسه‌ای که در ۶ اردیبهشت ماه سال جاری در شورای ثبت کشور برگزار شد، به ثبت ملی رسیدند و اسامی و شماره ثبت آنان منتشر شد. پس از آن نیز با پیگیریهای متعدد مدیرکل میراث فرهنگی استان، برای ثبت تعدادی دیگر از خانه‌های تاریخی همدان، جلسه مجددی در تاریخ ۱۰ آبان ماه سال جاری در شورای ثبت ملی برگزار شد که در این جلسه نیز ۲۰ بنا از استان همدان برای ثبت ملی ابلاغ شد که از این تعداد، ۱۵ بنا به شهر همدان اختصاص داشت. این بناها تائیدیه ثبت در فهرست آثار ملی و واجد ارزش را به خود اختصاص دادند و اسامی و شماره ثبت تعدادی از آنها از جمله خانه شیری، خانه خانجانی و مدرسه ظفر ابلاغ شده است و سایر اسامی نیز در دست ابلاغ قرار دارند که به زودی نام و شماره ثبت آنها منتشر خواهد شد.
مراحل ثبت
میرزایی با اشاره به ثبت ملی خانه‌های شیری، خانجانی و ظفر که در هفته‌های اخیر تخریب شده‌اند، تأکید میکند: فرایند ثبت آثار تاریخی به این نحو است که پس از شناسایی یک اثر برای ثبت ملی توسط کارشناسان این حوزه، پرونده‌ای برای آن اثر در شورای ثبت استان تشکیل میشود و در صورتی که اثر تائیدیه شورا، برای طی مراحل ثبت ملی را اخذ کند این روند به مالک اثر و همچنین شهرداری ابلاغ میشود تا اثر برای ثبت ملی حفظ شود و شهرداری از روی ناآگاهی مجوز تخریب را صادر نکند. در خصوص بناهای مذکور نیز ما در حوزه میراث فرهنگی مدتها پیش آنها را به واسطه قرارگیری در بافت تاریخی شهر همدان شناسایی کردیم و در دو سال اخیر در حال تکمیل اطلاعات این خانه‌ها بودیم. پس از تکمیل اطلاعات این بناها، پرونده آنها در شورای ثبت استان تشکیل شد و تائیدیه ثبت ملی گرفته و برای طی مراحل بعدی به تهران ارسال شد. بنابراین زمانی که این بناها تخریب شدند مالک این بناها از روند ثبت ملی آنها اطلاع داشته است و پرونده‌های این خانه‌ها نیز در شورای ثبت کشور در فرایند نهایی ابلاغ قرار داشتند. اگرچه مالکین و شهرداری در حال حاضر از این موضوع اظهار بیاطلاعی کرده و تخریب این بناها را نتیجه ناآگاهی از روند ثبت دانسته‌اند، ابلاغیه آن از سوی میراث فرهنگی به این افراد ارسال شده بود.
وی توضیح می‌دهد: به هر حال این بناها تخریب شدند اما از آن‌جایی که اطلاعات این خانه‌ها جمعآوری شده بود، پرونده در شورای ثبت ملی کشور بررسی شد و تصاویر تخریب و تمامی فرایند و اخطارهایی که از سوی اداره میراث فرهنگی به مالکین ابلاغ شده بود، به این پرونده ضمیمه شد و با تصمیم شورای ثبت کشور این بناها ثبت ملی شدند و در راستای قوانین بناهای واجد ارزش، مالکین این بناها موظف هستند بازسازی بنا را عینا مطابق بنای سابق و بر طبق مستندات موجود انجام دهند و براساس قانون امکان ساخت ساختمان و بنای دیگری غیر از این برای مالک وجود ندارد.
حمایت قانون از خانه‌های ثبت‌شده
کارشناس ثبت تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در خصوص مزیت‌های ثبت خانه‌های تاریخی، میگوید: هنگامی که خانه‌ای ثبت ملی میشود گذشته از حفظ و حمایت از بنا، مالک آن اثر نیز شامل قوانین حمایتی مختلفی میشود. برای مثال مالکین بناهای ثبت ملی از پرداخت عوارض شهرداری، مالیات، هزینه های دارایی و نقل و انتقال معاف میشوند و بخشودگیهای در زمینه هزینه‌های آب و برق و گاز نیز دریافت میکنند. همچنین کمکهایی از سوی میراث فرهنگی در زمینه مرمت و بازسازی بنا، با عنوان «فرمهای مشارکت» به آنان ارائه میشود که طی آن مالک و میراث فرهنگی با مشارکت یکدیگر با آورده‌ای مساوی یا درصدی به مرمت بنا بپردازند. علاوه براین در صورتی که مالک تمایل به اخذ کاربری فرهنگی، گردشگری و بومگردی از بنای تاریخی خود را داشته باشد، میتواند تسهیلاتی با سود کم و حتی بدون بهره دریافت کند تا بنای خود را به اقامتگاههای بومگردی، رستوران سنتی، گالری یا فرهنگسرا و موارد دیگر تغییر کاربری دهد.
وی میافزاید: علاوه بر موارد ذکر شده به تازگی نیز قانونی مبنی بر «حق کپی رایت» برای مالکین بناهای ثبت شده در نظر گرفته شده است که طی آن تمام حقوق مادی و معنوی اثر در هر جایی که از آن اثر استفاده شود، به مالک تعلق پیدا میکند. همچنین مالکین میتوانند بنای ثبت شده خود را به سرمایهگذاران واگذار کنند یا به فروش برسانند. در این راستا اداره میراث فرهنگی به عنوان واسطه میان مالک اثر و سرمایهگذاران مناسب، تلاش کرده است با شناسایی سرمایهگذاران، آنها را برای واگذاری و یا خرید اثر از سوی مالکین راهنمایی کنند تا روند مرمت بناهای ثبت شده بهتر صورت گیرد و شاهد احیای این آثار ارزشمند باشیم. نمونه این اقدام مثبت را در «مدرسه تاریخی مریم» شاهد هستیم که پس از خریداری اثر از مالک توسط سرمایه‌گذار اقدامات موثر در زمینه مرمت این اثر انجام شده است و اداره میراث فرهنگی نیز کمکهایی در زمینه مرمت اثر به سرمایه‌گذار ارائه کرده است. همچنین ارگانهای دولتی نظیر شهرداری نیز برای خریداری و احیای برخی از این بناها اعلام آمادگی کرده اند. این روند، فرایند مثبتی ست که با همکاری مالک و سرمایه گذار میتوانیم طی سالهای آینده شاهد حفظ و احیای بسیاری از این بناهای ارزشمند در سطح شهر باشیم.