خیلی دور، خیلی خیلی دور
فاصله همدان با محیط زیست مطلوب
برخی مدیران حوزه محیط زیست، دارای کارنامه ضعیف و تجربه کمی هستند، گویی همدان استانی برای آزمون و خطای برخی مدیران است تا پله‌های ترقی خود را در این استان طی کنند و این خود به قیمت نابودی ژینایی سرزمین در همدان تمام می‌شود.
*مهرداد نهاوندچی
*دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی محیط زیست
بحران بی‌آبی همدان
شهریور و مهرماه سال جاری بحران آبی همدان به شکلی پیش رفت که مشکلاتی برای تأمین آب شرب شهرواندان شهر همدان به وجود آمد. بی‌آبی در این مدت، مردم همدان را دچار مشکلات فراوانی کرد. تأمین آب شرب سالم از طریق خرید آب معدنی و یا تأمین از طریق تانکرهای شرکت آب و فاضلاب و حتی چشمه‌ساران، مشکلات متعددی را به وجود آورد که بخشی از این مشکلات تا الان هم ادامه داشته است. چند سالی است که زنگ خطر بحران آبی برای همدان به صدا درآمده است. از کشاورزی و نیروگاه مفتح به عنوان متهمان رده اول این بحران نام برده می‌شود. پس از انتقال پر هزینه آب تالوار به همدان که دارای تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی متعددی نیز است؛ هنوز شهروندان از استاندارهای ثانویه آب مانند بو و طعم آب شکایت دارند. ریشه بحران آبی همدان را می‌توان در سیاست‌گذاری‌های غلط و نادرایتی مدیریتی کشور و استان جست‌وجو کرد. مدیران کلان همدان در دهه‌های اخیر نتوانسته نقشه و محور توسعه پایدار همدان را به خوبی برنامه‌ریزی و اجرا کنند. یکی از ایرادات مدیران همدانی در برنامه‌ریزی و مدیریت کلان توسعه که بیشترین تعارض را با محیط زیست داشته است، نادیده‌گرفتن مسئله تغییر اقلیم بوده است. دو شرکت آب و فاضلاب و آب‌منطقه‌ای باید به طوری برنامه‌ریزی کنند که آب خام شهری همدان در سال‌های آتی با کیفیت مطلوب تأمین شود و در عین حال کمترین آسیب به طبیعت استان و استان‌های همجوار وارد شود.
داس کشاورزی بر گلوی پایداری همدان
سیب‌زمینی و چغندر شیره جان زمین‌های همدان را گرفته است. محصولات پرآبی که در دشت‌های بحرانی و فوق بحرانی استان کشت می‌شوند و دارای راندمان لازم نیستند و بعضا در اراضی رها می‌شوند و می‌گندد. برای مثال در دشت فوق بحرانی اسدآباد محصولات پرآب‌بری مثل چغندر، گوجه‌فرنگی و هندوانه کشت می‌شوند که بارها شاهد رهاشدن گوجه و هندوانه در اراضی بوده‌ایم. اسناد بالادستی و سند آمایش استان همدان باید به شکلی طراحی و اجرا بشوند تا بتواند با حداقل تتمه آبی موجود، بالاترین بهره‌وری را برد. هنوز بسیاری اراضی استان به روش‌های سنتی و غرقابی آبیاری می‌شوند. نیاز است تا مدیران ذی‌ربط مانند سازمان جهاد کشاورزی استان، توجه ویژه‌ای به مباحثی مانند تغییر الگوی کشت، تغییرات اقلیمی و توسعه پایدار استان داشته باشند. اکنون زمان آن رسیده است تا گردشگری را کم کم در روستاهای استان جایگزین کشاورزی کنیم. همدان، استان پایلوت گردشگری کشور است و دارای ظرفیت بی‌نظیری در این زمینه است، از سوئی گردشگری به آب کمتری نسبت به بسیاری از صنایع، نیاز دارد. محور توسعه استان، باید بر محور گردشگری سبز قرار بگیرد.
الوند بی‌پناه
ده درصد آب کوهستان الوند در یک سال می تواند، نیاز آبی یکسال شهر همدان را تأمین کند. این فقط یکی از ده‌ها خدمت از خدمات اکولوژیکی این کوهستان پرصلابت است. یکی از شاخص‌های بررسی عملکرد مدیران ذی ربط با محیط زیست و توجه به محیط زیست استان، توجه و حفاظت از کوهستان تاریخی الوند است. این در حالی است که زخم‌های مکرری به خصوص در دو دهه اخیر به پیکر الوند وارد شده است. از ورود آفرودسوارها و ساخت‌وسازهای مجاز و غیرمجاز گرفته تا توسعه بی‌حد و حصر و بدون توجه به توان اکولوژیکی این پهنه با شکوه، از جمله تخریب‌های الوند بوده است. گازکشی اخیر دهکده گنجنامه، عرصه را بیش از پیش بر الوند تنگ کرد و زخم‌های بیشتری بر جانش انداخت. خبر جاده برگشت گنجنامه، همه حامیان و دلسوزان محیط زیست را نگران کرده است. همین چند روز پیش بود که پلیس راهور همدان از تعریض جاده گردشگری گنجنامه خبر داد. حفاظت از الوند، حفاظت از پایداری شهر همدان است، چراکه شهر همدان سیستم هم‌بسته کوه‌دشت است، این در حالی است که مدیران همدانی از بار مسئولیت حفاظت الوند شانه خالی کرده‌اند و آن را به یک دیگر پاس می‌دهند.
مدیران غیرتخصصی، غیربومی، کم‌تجربه
یکی از مشکلات محیط زیست استان همدان، استفاده از مدیران کم‌تجربه، غیرتخصصی و غیربومی بوده است. در سال‌های اخیر در همدان برای برخی از ادارات مرتبط با حوزه محیط زیست از مدیرانی استفاده شده است که کمتر تحصیلات تخصصی داشته‌اند، این خود باعث کندی تحقق شدن اهداف محیط زیست مطلوب است که در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ ایران نیز آمده است. از سوئی برخی مدیران دارای کارنامه ضعیف و تجربه کمی هستند، گویی همدان استانی برای آزمون و خطای برخی مدیران است تا پله‌های ترقی خود را در این استان طی کنند. آفت دیگر، مدیران غیربومی بوده‌اند، به طوری که نداشتن شناخت از موجودی ذخایر طبیعی و تاریخی مانع برنامه‌ریزی و مدیریتی صحیحی شده است. امید است مدیران بالادستی مانند استاندار، از مدیران بومی و کاربلد در ادارات مرتبط با محیط زیست استفاده کند تا فاصله با محیط زیست مطلوب و توسعه پایدار، کمتر و کمتر شود و حفاظت بهتری از آب و خاک این پهنه مهم کشور شکل بگیرد. همدان ظرفیت آن را دارد که به عنوان استان پیشتاز حفاظت از محیط زیست و توسعه پایداردر سطح کشور شناخته شود. اکنون فرصتی برای آزمون و خطا نیست، شاید یک تا دو سال زمان برای نجات تتمه آب و خاک به خصوص دشت‌های ممنوعه و فوق بحرانی همدان وجود داشته باشد.
پیشنهادات
- استفاده از فارغ التحصیلان محیط زیست در پست‌های تخصصی
- بهره‌گیری بهینه از نخبه‌ها و سمن‌ها در تصمیم‌سازی‌های کلان توسعه و محیط زیستی
- ایجاد کمیته صیانت از کوهستان الوند با حضور نمایندگان دستگاه‌های ذی‌ربط دولتی و غیردولتی
- ایجاد کمیته توسعه پایدار به منظور توانمندسازی و ارتقای شاخص‌های توسعه روستایی و شهری در استان همدان
- سرمایه‌گذاری جدی در بخش صنعت سبز با لحاظ کردن محدودیت‌های آبی و اثرات محیط زیستی منطقه ای
- برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست متناسب با تغییرات اقلیمی (به خصوص در اجرای الگوی کشت)
- مرفه‌سازی کشاورزان و جوامع روستایی
- بازبینی الگوهای کشت در سراسر استان با در نظر گرفتن امنیت غذایی ملی و استانی
- تغییر وضعیت از مدیریت بحران (انفعالی) به مدیریت پیشگیرانه (فعال)
- اجرای آمایش صنعتی استان همدان
- افزایش تاب‌آوری شهری همدان
- افزایش امنیت اکولوژیکی
- استفاده از انرژی‌های نو
- شاید مهم‌ترین پیشنهاد نیز استفاده از مدیران بومی، کاردان و متخصص در حوزه‌های مرتبط با محیط زیست باشد.