رودخانه‌هایی که زمانی در این شهر جاری و پرآب بودند
*سید امیر قشمی
*مدیر موزه آموزش‌وپرورش
آب منشا حیات و رونق زندگی است. زندگی تمام موجوات زنده اعم از انسان، حیوان و گیاهان به طور مسقیم وابسته به آب است. یکی از مهم‌ترین منابع اصلی در تأمین آب، به ویژه در بخش کشاورزی از زمان‌های قدیم آب‌های سطحی یا همان رودخانه‌ها بوده است.
امروزه رودخانه‌ها در بسیاری از کشورها به عنوان شریان اصلی حیات کلیه سازه‌های آبی اهمیت خود را حفظ کرده است. همین اهمیت سبب به‌وجود آمدن شاخه‌ای از مهندسی آب به نام مهندسی رودخانه در دانشگاه‌ها شده است.
در زمانی نه چندان دور در استان ما و از جمله شهر همدان چندین رودخانه بزرگ وجود داشته که بیشتر آن‌ها از دره‌های شمالی کوه الوند و ارتفاعات شمال و مشرق شهرستان‌های کوچک به طرف مرکز دشت شهرستان جاری بوده‌اند.
این رودخانه‌ها که عموما در قسمت علیا در طول سال دارای آب بوده، در قسمت سفلی و در فصل تابستان‌ها خشک رودی بیش نبوده‌اند، اما در زمستان و مخصوصاً اوایل بهار و موقع بارندگی دارای آب بوده‌اند. در مرکز دشت بخش مرکزی شهرستان کلیه خشک رودها به هم متصل و «سیمینه رود» نامیده شده که به طرف مشرق شهرستان جاری می‌شده‌اند.
رود خانه سیمینه رود بین کوریجان و حاتم‌آباد از راه شوسه گذشته به طرف جنوب شرقی منحرف و در انتهای جنوب شرقی شهرستان به رودخانه قره‌چای منتهی می شده است.
کلیه رودخانه‌های جنوب و شمال و مشرق شهرستان که متأسفانه بسیاری از آنان با توسعه شهرنشینی، اجرای طرح‌های عمرانی، خانه و شهرک‌سازی در حریم و بستر تغییر اقلیم و کاهش میزان بارندگی‌ها در سال‌های اخیر از بین رفته است. رودخانه‌هایی که از دره های کوه الوند سر چشمه گرفته به سیمینه رود منتهی می‌شده‌اند که عبارتند از:
۱-رودخانه قوری چای:
از گردنه زاغه و دره‌های الفاوت، آب هندی سرچشمه گرفته از کنار قراء پل شکسته، سرخ آباد و جورقان گذشته در اراضی امزاجرد به رودخانه سیمینه رود منتهی می‌شود و رودخانه‌های کوچک ایوک، ارزانفود و سیمین اِبرو در اراضی قریه سرخ آباد به آن متصل می‌شوند.
۲-رودخانه خاکو
این رودخانه از بلندترین قله کوه الوند سر چشمه گرفته از کنار آبادی‌های خاکو، چشین (کشین)، مزدقینه، خضر، گراچقا و ده‌پیاز گذشته در اراضی قریه امزاجرد به سیمینه رود منتهی می‌شد که روستاهای مذکور و چند قریه دیگر از آب آن مشروب می‌شدند.
۳- رودخانه دره مرادبیک
رودخانه مزبور از بلندترین قله کوه الوند سر چشمه گرفته، پس از مشروب‌کردن باغات دره مرادبیک از وسط شهر همدان گذشته در اراضی قریه گراچقا به رودخانه خاکو می‌ریزد.
۴- رودخانه عباس‌آباد
این رودخانه از رود گنجنامه و دره‌ای که راه همدان به تویسرکان در آن واقع است سرچشمه گرفته، پس از مشروب‌کردن باغات عباس‌آباد، باعث گرداندن مولد برق عباس آباد می‌شد. سپس باغات باختری شهر را مشروب کرده سیلاب آن در اراضی گراچقا به رودخانه خاکو می‌ریخت.
۵ – رودخانه برفه جین
سرچشمه آن از قله کلاغ لان الوند بوده که پس از مشروب‌کردن روستاها و قراء مجاور خود، سیلاب آن به چراگاه گنج تپه بهار منتهی می‌شود.
۶- رودخانه سیمین
این رودخانه از دره‌های غربی قله کلاع لان الوند سرچشمه گرفته بین آرومند و روان از راه آسفالته همدان – کرمانشاه می‌گذشته، پس از عبور از قریه صالح‌آباد در اراضی حاتم‌آباد با رودخانه‌هایی که از گردنه اسدآباد و همه‌کسی می‌آمده‌اند، یکی شده به طرف امزاجرد جاری می‌شده است.
۷ – رودخانه گردنه اسدآباد
این رودخانه از گردنه اسدآباد سرچشمه گرفته می‌شد و از کنار تاج‌آباد و گندجین گذشته در اراضی بهادر بیک، با رودخانه همه کسی یکی شده در اراضی حسام آباد به رودخانه سیمینه رود متصل می‌شد.
۸ – رودخانه همه کسی
این رودخانه از گردنه همه کسی سرچشمه گرفته، پس از مشروب‌کردن اراضی همه‌کسی و پهنه‌بر در اراضی بهادربیک به رودخانه گردنه اسدآباد منتهی می‌شود.
رودخانه‌های مذکور در اراضی قریه امزاجرد به هم پیوسته در قسمت شمال از کنار روستاهای لتگاه و سلیمان‌آباد گذشته در چهار کیلومتری مشرق کوریجان و پس از عبور جاده آسفالته همدان – تهران در دهستان پیشخور به قره چای منتهی می‌شد.
۹ – رودخانه دمق و ایده‌لو
این رودخانه از ارتفاعات شمالی دهستان سردرود و ارتفاعات خدابنده‌لو سرچشمه گرفته پس از مشروب‌کردن برخی ازروستاهای دهستان سردرود و حاجیلو سیلاب آن در حدود قریه خلت آباد از جاده آسفالته همدان – تهران گذشته به رودخانه سیمینه رود منتهی می‌شده است.
۱۰ – رودخانه درجزین
این رودخانه از دره‌های جنوبی کوه خرقان سرچشمه گرفته، پس از گذشتن از دهستان درجزین سیلاب آن به رودخانه قوی چای منتهی می‌شد.
متأسفانه همان‌طور که گفته شد بسیاری از این رودخانه در طول زمان از بین رفته‌اند و دیگر وجود خارجی ندارد. امید است وزارت نیرو و دستگاه‌های ذی ربط ضمن حفاظت و حراست از بستر و حریم رودخانه‌های موجود، با برنامه‌ریزی و استفاده از کارشناسان و مهندسان این حوزه در جهت احیای رودخانه‌هایی که در حال نابودی است، تلاش کنند.