روددره‌ها؛ تاریخی در نقاب
زمینه‌گرایی چگونه به اهمیت رود دره‌های همدان می‌پردازد؟
*عرفان صفانیا
*کارشناس ارشد شهرسازی
زمینه‌های شکل‌گیری هر شهر، ریشه‌ها و هویتی از شهر را به خود اختصاص می‌دهند. این زمینه‌ها بر اساس فرهنگ، جغرافیا، روابط با دیگر عناصر طبیعی شکل گرفته‌اند. در شهر همدان نیز این زمینه‌ها پررنگ هستند و هرکدام در طول تاریخ به شهر همدان جهت و سمت و سو داده است. روددره‌های همدان همواره نقش پررنگی در زندگی مردمان این خطه داشته‌اند. در طول تاریخ، زندگی در اطراف رودها شکل گرفته و مردم با همدیگر در کنار این رودها می‌زیسته‌اند.
نیاز به آب و سبزنگی اطراف این رودها مردم همدان را ترغیب کرده که در اطراف این حوزه‌ها شهر خود را گسترش دهند. از دیدگاه زمینه‌گرایی علم شهرسازی، هر عنصر در شهر باید با زمینه اطراف خود هماهنگ باشد و چه بسا تعاملی سازنده با عناصر دیگر داشته باشد. حال‌که در شهر همدان، شهری که در بستر طبیعت به صورت ارگانیک در طبیعیت اطراف خود تنیده شده است، شهر نباید به این زمینه که باعث زایش شهر همدان شده است پشت کند. زمینه طبیعی روددره‌ها ضامن حفظ پایداری اکولوژیک منطقه شهری همدان است و نباید از آن غافل شد.
در طول ادوار مختلف رودها نقش پررنگی در شکل‌گیری محلات شهرها داشته اند، شهر همدان نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. این اهمیت تا جایی مهم بوده که نام برخی از محلات همدان در قدیم با اسم دسترسی مسیر آب آن‌ها شناخته می‌شده. سرِ آب گیجله و سرِ آب دو واره از این اسم‌ها هستند. این روددره‌ها هویتی به محلات همدان داده‌اند که غیرقابل انکارند. از این رو روددره‌ها در شکل‌گیری زمینه تاریخی در همدان نیز نقش بسزایی داشته‌اند.
آب نیز در فرهنگ مردمانی ایرانی همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده است، مردم همدان هم از آب و رودخانه‌ها در بسیاری از ضرب‌المثل‌ها و تکه‌های نغز عامیانه استفاده کرده‌اند. محیط زیست فوق العاده‌ای که در کنار این رودها به وجود آمده، همگی در معیشت و شیوه زندگی مردمان همدان تأثیر بسزایی داشته‌اند. این دو عامل در کنار یکدیگر، تأثیر فرهنگی بسیاری در میان مردمان همدان داشته‌اند. زمینه فرهنگی در همدان همچنان در میان مردم پررنگ است، رودها و باغ‌های اطراف شهر همدان برای مردم آسایش اقلیمی فراهم می‌آورند تا مردم همچنان با طبیعت اطراف خود ارتباط برقرار کنند.
با توجه به نقش پررنگ رود دره‌ها در همه زمینه‌های طبیعی، تاریخی، فرهنگی و مانند این، سوال بزرگی که مطرح می‌شود این است که چرا این زمینه‌ها باید از بین برود؟ چرا به جایی حفظ و بازآفرینی این فرصت‌های طبیعی، باید با فاضلاب و پسماند پر شوند؟ البته که ساده‌ترین روش برای بهره‌گیری از امکانات محیطی همیشه درست‌ترین و پایدارترین روش نیست. در این مسیر باید تجربیات کشورهایی که دارای چنین زمینه‌های مشابهی بوده‌اند بررسی شود و با توجه به نیاز شهر همدان دوباره این روددره‌ها (موکداً آن‌هایی که از درون شهر می‌گذرند) برنامه‌ریزی و طراحی شوند.